Uydu fotoğrafları, İran'ın Natanz nukleer tesislerinde bir inşaat faaliyetine işaret ederken, Birleşmiş Milletler'e bağlı Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) bu durumudoğruladı ve Tahran'ın yeraltında yeni bir santrifuj montaj imalathanesi inşa etmekte olduğunu soyledi.
Natanz'daki tesiste, gectiğimiz Ağustos ayında meydana gelen ve sabotaj olduğu bildirilen bir patlamada merkezi santrifuj montaj imalathanesi imha olmuştu.
San Fransisco merkezli Planet Labs adlı gozlem kuruluşunun paylaştığı uydu goruntulerine gore İran, Ağustos ayından bu yana, Natanz uranyum zenginleştirme tesislerinin guneyinde, uzmanların, eskiden guvenlik personelinin atış talimi icin kullandığını tahmin ettiği bir mevkiye doğru yeni bir yol inşa etti.

Pazartesi gunu alınan bir uydu goruntusunde bu mevkide inşaat icin kullanılan kazı araclarına benzer ayrıntılar goruluyor.
Middlebury Uluslararası İlişkiler Enstitusu'ne bağlı James Martin Nukleer Silahların Yayılmasını Onleme calışmaları merkezinden uzmanlar bu goruntuleri, bolgede yeraltında kazı yapıldığı şeklinde yorumladılar.
Enstitu'nun İran'ın nukleer programı uzmanlarından Jeffrey Lewis "Bu yol dağlara gidiyor, dolayısıyla ya ileride inşa edilecek bir yapıya yol acmak icin dağda tunel acıyor ya da yapıyı bizzat o dağın icine gomuyor olabilirler" diyor.
İran ne diyor?
İran'ın Birleşmiş Milletler'deki temsilciliği henuz bu fotoğraflarla ilgili sorulara yanıt vermedi.
Ancak İran Atom Enerjisi Kurumu'nun başkanı Ali Ekber Salihi, gecen ay devlet televizyonunda, yuzeydeki tahrip olan tesisin yerini, "Natanz'ın cevresindeki dağların gobeğinde" bir yenisinin aldığını soylemişti.
IAEA başkanı Rafael Grossi de mufettişlerinin, bolgedeki inşaat calışmasından haberdar olduklarını soyledi.
Grossi, 2015'te varılan nukleer anlaşmanın cokmesine rağmen hala İran'daki tesislere erişimi olan kurumun mufettişlerine, İran yetkilileri tarafından bu inşaat konusunda bilgi verildiğini kaydetti.
"Bu da inşaata başladıkları ama henuz tamamlamadıkları anlamına geliyor. Bu uzun bir surec" diye ekledi.
2015 yılında, ABD, Cin, Rusya, İngiltere, Fransa ve Almanya ile İran arasında Tahran'ın nukleer faaliyetlerini sınırlamak uzere varılan anlaşma ABD Başkanı Donald Trump'ın geri cekilmesi ve yaptırımlara donmesi ile cokmuştu.




Natanz nukleer tesisi neden onemli?
Başkent Tahran'ın 250 kilometre guneyindeki Natanz, İran'ın en buyuk uranyum zenginleştirme tesisi.
2015'te imzalanan anlaşmaya gore İran bu tesiste sadece, enerji santrallerinde kullanıma uygun ama silah yapımına uygun olmayan duşuk oranda zenginleştirilmiş uranyum uretecekti.
Sadece yuzde 3-4 oranında U-235 iceren duşuk duzeyde zenginleştirilmiş uranyum nukleer enerji santrallerinde yakıt olarak kullanılabiliyor. Nukleer silah icin gereken uranyumun ise yuzde 90 duzeyinde zenginleştirilmiş olması gerekiyor.
İran bu anlaşma ile ayrıca 2026'ya kadar Natanz'da en fazla 5060 adet eski ve duşuk etkili santrifuj bulundurmayı, Fordo'daki diğer yeraltı tesisinde de 2031'e kadar zenginleştirme faaliyetinde bulunmamayı kabul etmişti.
Fakat ABD 2018'de anlaşmadan cekildiğini acıkladı.
Trump'ın alması uzerine, İran da Ocak ayında anlaşmada kabul ettiği hicbir taahhudunu yerine getirmeyeceğini bildirdi.
İran 2019 yılının Kasım ayına gelindiğinde Natanz'daki tesiste gelişkin santrifuj sayısını iki katına cıkardığını ve Fordo'daki tesiste santrifujlere uranyum heksaflorur enjekte etmeye başladığını duyurmuştu.
Ağustos ayındaki patlama
İran Atom Enerjisi Kurumu, gectiğimiz Ağustos ayında Natanz nukleer tesislerinde meydana gelen patlama ve izleyen yangının sabotaj olduğunu soylemiş ama kimi sorumlu tuttuğunu belirtmemişti.
Bazı İranlı yetkililer tesiste cıkan yangının siber sabotaj yoluyla başlatılmış olabileceğine işaret etmişlerdi.
Bu patlamanın meydana geldiği tarihe yakın tarihlerde İran'daki ceşitli başka enerji tesislerinde de yangınlar ve patlamalar da meydana gelmişti.
Yangın sonucu tesisteki merkezi santrifuj montaj atolyesi tahrip olmuştu.
Santrifujler nukleer santrallerde kullanılan ama daha geliştirildiği takdirde silah yapımında da kullanılabilecek uranyum zenginleştirme işlemini gercekleştiriyor.
İran yetkilileri, yanan tesisin yerine daha gelişkininin yapılacağını soylemiş, ama bu olayın orta vadede santrifuj imalatını yavaşlatacağını kabul etmişti.