Toplam olum sayısı COVID-19'un cok altında olmasına rağmen enfekte olanların olum oranı acısından dunyanın en olumcul hastalıklarından biri olarak sınıflandırılan Ebola hakkında Ebola nedir? Ebolanın teşhisi, tedavisi ve belirtileri nedir gibi konular araştırılıyor.
[h=3]EBOLA VİRUSU NEDİR?[/h]Ebola virusu, insanlarda ve insandışı primatlarda viral hemorajik ateş şeklinde ciddi hastalık formlarına yol acan virustur. Dunya Sağlık Orgutu tarafından 4. Risk Grubu Patojen olarak kabul edilmektedir.
[h=3]TİPLER[/h]Tanımlanabilen beş Ebola virusu vardır.
1. Ebola Sudan
2. Ebola Zaire
3. Ebola Reston
4. Ebola Bundibugyo
5. Ebola Taï Forest
Cok tehlikeli bir virustur. İshal, kanama, deri dokuntuleri ve yuksek ateşe neden olur. Adını, Afrika'daki bir nehirden alır. Bulaşıcıdır. Kontrol altına alınmazsa salgınlar gorulur. Ebola virusu, ipliksi yapıda, yaklaşık 80 nm boyundadır. Genetik materyali RNA'dan oluşur.
[h=3]BULAŞMA[/h]Hastaların (hayvanlar başlıca maymun ve meyve yarasaları) kan ve vucut sıvıları ile bulaşır. Hava yoluyla bulaşma tespit edilmemiştir.
[h=3]EBOLA HAKKINDA[/h]• Ebola Virusu insanlarda Ebola Virusu Hastalığına (Eski adı Ebola Hemorajik Ateşi) yol acar.
• Ebola virusu hastalığı (EVH), oncelikle Afrika kıtasında meydana gelen nadiren ortaya cıkan, insanları ve diğer primatları etkileyen ciddi, genellikle olumcul bir hastalıktır
• Ortalama EVH vakası olum oranı% 50 civarındadır. Vaka olum oranları gecmiş salgınlarda% 25 ile% 90 arasında değişmiştir.
• Ebola Virusu Hastalığı salgınları oncelikle tropikal ormanların yakınında bulunan Orta ve Batı Afrika'nın ucra koylerinde meydana gelmektedir.
• Virus insanlara vahşi hayvanlardan gecer ve insandan insana bulaşır.
• Meyve Yarasaları (Fruit Bats) Ebola Virusunun doğal konağı olarak gorulmektedir.
• Hastalığın insan ve hayvanlar icin ozel bir tedavisi ya da aşısı bulunmamaktadır.
Ebola ilk olarak 1976 yılında Sudan'ın Nzara ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Yambuku kentlerinde eş zamanlı 2 salgına yol acmıştır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde gorulen salgın Ebola Nehri yakınında bir koyde meydana geldiğinden hastalığa bu isim verilmiştir. O zamandan bu yana, virus zaman zaman insanları enfekte etmekte ve birkac Afrika ulkesinde salgınlara yol acmaktadır.
Filoviridae (filovirus) ailesinin 3 uyesinden biri Ebola Virusu olup diğerleri Marburg Virusu ve Cueva Virusudur. Ebola Virusunun bilinen turleri şunlardır:
• Bundibugyo Ebola Virusu (BDBV)
• Zaire Ebola Virusu (EBOV)
• Reston Ebola Virusu (RESTV)
• Sudan Ebola Virusu (SUDV)
• Taï Forest Ebola Virusu (TAFV).
• Bombali Ebola virusu
Bunlardan sadece dordunun (Zaire Ebola, Sudan, Taï Forest ve Bundibugyo virusleri) insanlarda hastalığa neden olduğu bilinmektedir. BDBV, EBOV, ve SUDV Afrika'da gorulen buyuk Ebola Virusu Hastalığı salgınlarıyla ilişkilendirilmektedir.
Reston virusunun insan olmayan primatlarda ve domuzlarda hastalığa neden olduğu bilinmektedir, ancak insanlarda gorulmez. Son zamanlarda yarasalarda tanımlanan Bombali virusunun hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olup olmadığı bilinmemektedir.
Hastalığın Bulaşması
Virus başlangıcta vahşi hayvanlardan (meyve yarasaları, kirpi ve maymun, goril, şempanze gibi primatlar) insanlara hayvanların kan, vucut sıvıları ve dokularıyla doğrudan temas yoluyla bulaşır.
İnsan enfeksiyonu oluştuğunda virusun başkalarına bulaşmasının bircok yolu vardır. Ebola, enfekte insanlarla doğrudan temas yoluyla insandan insana bulaşır. Bu, kişi enfekte vucut sıvılarına veya kontamine olmuş nesnelere dokunduğunda virus, butunluğu bozulmuş cilt veya goz, burun ve ağızdaki mukoza zarlarından girdiğinde ortaya cıkabilir. Temas şu şekillerde olabilir:
• Enfekte bir kişinin kanı ya da salgılarıyla doğrudan temas.
• Enfekte salgılarla kontamine olmuş objelerle (or. ekipman, yatak takımları, giysiler)temas.
• Defin işlemleri sırasında cenazeye doğrudan temas.
• EVH virusu ile enfekte olan ya da EVH gecirmiş birisiyle cinsel temas (İyileşen erkek hastaların spermlerinde 7 haftaya kadar virus bulaştırması mumkundur).
• Hasta bakımıyla uğraşırken enfekte salgılarla temas (Genellikle virus aileler ve arkadaşlar aracılığıyla bu şekilde yayılmakta) .
• Ebola virusu, vahşi hayvan eti veya enfekte av hayvanlarının işlenmesi ve tuketilmesi yoluyla yayılabilir.
• Sivrisineklerin veya diğer boceklerin Ebola virusunu bulaştırdığına dair bir kanıt yoktur.
Ebola Kanamalı Ateşi salgınlarında hastalık sağlık tesislerinde hızla yayılabilir (klinikler, hastaneler v.b.). Maske, elbise ve eldiven gibi uygun koruyucu ekipman giymeyen personelin bulunduğu sağlık tesislerinde viruse maruziyet riski yuksektir. Enjektor ve ekipmanların uygun bir şekilde temizlenmesi ve imha edilmesi onemlidir. Tek kullanımlık olmayan malzemeler tekrar kullanılmadan once sterilize edilmelidir. Sterilizasyona dikkat edilmezse virus bulaşımı devam eder ve salgın buyuyebilir.
Hastalık Belirti ve Bulguları
Enfekte bir kişi virusu ancak, belirti ve semptomlar geliştikten sonra diğer insanlara yayabilir. Belirtiler Ebola virusune maruz kalındıktan 2 - 21 gun (genellikle 8-10 gun) sonra gorulur. Kulucka suresi ( virus ile enfeksiyondan semptomların başlamasına kadar olan zaman aralığı) 2 ila 21 gundur. Ebola ile enfekte olan bir kişi, semptom geliştirene kadar hastalığı yayamaz.
EVH belirtileri ani olabilir ve şunları icerir: ateş, yorgunluk, eklem ve kas ağrı, baş ağrısı ve mide ağrısı, İştahsızlık. Bazı hastalarda da şu bulgular gorulebilir: Kaşıntı, gozlerde kızarıklık, hıckırık, oksuruk, boğaz ağrısı, goğus ağrısı, nefes almakta gucluk, yutkunma zorluğu. Bunu kusma, ishal, dokuntu, bobrek ve karaciğer fonksiyon bozukluğu belirtileri ve bazı durumlarda ic ve dış kanama (orneğin diş etlerinden sızma, dışkıda kan) izler. Laboratuvar bulguları arasında duşuk beyaz kan hucresi ve trombosit sayısı ve yuksek karaciğer enzimleri bulunmaktadır.
Laboratuvar bulgularında duşuk beyaz kan hucreleri ve trombosit sayısı ile yuksek karaciğer enzimleri gorulmektedir. Son donemde bobrek ve karaciğer yetmezliği gelişmektedir.
Hastaların bir kısmı iyileşirken, bununla beraber olenlerin viruse karşı yeterli bağışık yanıt geliştiremedikleri bilinmektedir. Ebola hastaları iyileştikten sonra yorgunluk, kas ağrıları, goz ve gorme sorunları ve mide ağrısı gibi semptomlar yaşamaya devam edebilirler. EVH'yi sıtma, tifo ateşi ve menenjit gibi diğer bulaşıcı hastalıklardan klinik olarak ayırt etmek zor olabilir
Hastalığa Maruz Kalma Riski
Afrika'da teyit edilmiş vakalar şu ulkelerden bildirilmiştir:
• Liberya, Sierra Leone, Gine, Nijerya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DRC), Gabon,Guney Sudan, Fildişi Sahilleri, Uganda, Kongo Cumhuriyeti (ROC), Guney Afrika (importe olmuş).
• Ebola hastası biriyle ilgilenmeyen veya yakın temasta bulunmayan (1 metreden kısa mesafe) gezginler veya genel halk icin risk cok azdır.
Hastalıktan Korunma
Ebola'ya karşı koruma amaclı aşılar geliştirme calışmaları devam etmekte olup,ABD Gıda ve İlac Dairesi (FDA), Ebola aşısı rVSV-ZEBOV'u 19 Aralık 2019 tarihinde onayladı. Aşı, sadece Zaire ebolavirus turlerine karşı guvenli ve koruyucu olduğu tespit edilen tek dozluk bir aşı rejimidir. Bu, Ebola icin FDA onaylı ilk aşıdır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde Ebola salgınıyla mucadele etmek icin 2019 yılında bir araştırma protokolu altında bir başka araştırma aşısı geliştirildi ve tanıtıldı. Bu aşı iki farklı aşı bileşeninden (Ad26.ZEBOV ve MVA-BN-Filo) oluşmaktadır ve bir başlangıc dozu ve 56 gun sonra bir "rapel" doz olmak uzere iki doz gerektirmektedir. Bu aşı da sadece Ebola'nın Zaire ebolavirus turlerine karşı koruma sağlamaktadır.
Ebola Hemorajik Ateşinden etkilenen bolgelerde yaşayan veya bu bolgeye seyahat eden insanların hastalıktan korunmak icin aşağıdaki onlemlere uymaları tavsiye edilir.
• Diğer bulaşıcı hastalıklarda olduğu gibi hastalığı onlemenin en onemli uygulamalarından biri ellerin duzenli olarak yıkanmasıdır. Ellerinizin su ve sabunla yıkanması (ya da sabun bulunmadığı yerlerde ve ellerin acıkca kan ve vucut sıvılarıyla kirli olduğu durumlarda susuz alkol-bazlı el losyonun kullanılması) cildinizden potansiyel enfekte materyalleri uzaklaştırır ve hastalığının gecişini onler.
• Olu hayvanlarla, ozellikle de primatlarla temastan kacınınız.
• Yerel pazarlarda tuketim icin satılan primatlar dahil vahşi hayvanların etini yemeyiniz.
• Hasta olan kişilerin kan ve vucut sıvıları (idrar, dışkı, tukuruk, ter, kusmuk, anne sutu, meni ve vajinal sıvılar gibi) ile temastan kacının.
• Hastalık iyileşse bile virus, vucut sıvıları ile uzun sure bulaşabilir. Ebola virusu, vucudun başka yerlerinde temizlendikten sonra bile kişinin bağışıklık sisteminin farklı olduğu organlarda (testisler, gozlerin ici, plasenta, merkezi sinir sistemi, ozellikle beyin omurilik sıvısı) kalmaya devam edebilir.
• Enfekte bir kişinin kan veya vucut sıvılarıyla temas etmiş olabilecek malzemelerle (giysi, yatak takımı, iğneler ve tıbbi ekipman) temastan kacının.
• Eldiven kullanılan durumlarda eldivenleri cıkarmadan once su ve sabunla yıkayınız ve eldivenleri cıkardıktan sonra da ellerinizi yıkayınız.
• Enfeksiyon olasılığını asgariye indirmek icin Ebola Virusu enfeksiyonu olduğundan şuphelenilen insan ya da hayvanlarla yakın temas ederken enfeksiyon kontrol onlemlerini uygulayınız.
• Sağlık tesislerinde hastalık bulaşma riski yuksektir. Bu nedenle sağlık calışanlarının bir Ebola Hemorajik Ateşi vakasını fark etmek ve pratik viral hemorajik ateşi karantina onlemlerini veya bariyer hemşirelik tekniklerini uygulamak icin hazır olması gereklidir. Bu onlemler arasında koruyucu kıyafetlerin giyilmesi (onluk, eldiven, maske, goz koruyucu ekipman gibi) yer almaktadır. Enfeksiyonun yayılmasını onlemekle ilgili olarak ekipman ve enjektorlerin sterilize edilmesi, uygun bir şekilde imha edilmesi ve hastaların vucut salgılarının da uygun bir şekilde imha edilmesi onemlidir. Amac enfekte hastaların salgı ve kanlarıyla teması onlemektir. Hastanın olmesi durumunda cesetle doğrudan temasın onlenmesi de aynı şekilde onem taşımaktadır.
• Seyahatleri esnasında hastalanan tum kişilerin kendilerinde sadece ateş bile gorulse acilen bir sağlık kuruluşuna başvurmaları ve seyahatleri ve potansiyel temaslıları hakkında bilgi vermeleri tavsiye edilir.
Seyahat Donuşu Oneriler
Etkilenen bolgelerden donen kişiler, enfekte olmuş semptomatik kişi ya da hayvanların vucut sıvılarıyla temas etmeseler bile sağlık durumlarını 10 gun sureliğine takip etmelidirler.
Enfekte olmuş semptomatik kişi ve hayvanların vucut sıvılarıyla potansiyel temasları soz konusu olan kişiler ise 21 gun sureyle sağlık durumlarını takip etmelidirler.
Eğer siz ya da aile bireylerinizden birinde ateş ya da titreme, kas ağrıları, bulantı, kusma, veya ciltte dokuntu belirtileri gorulurse acilen bir sağlık kuruluşuna başvurunuz. Sağlık kuruluşuna başvurmak uzere gittiğinizde diğer kişilerle temastan ve başka yerlere yapacağınız ziyaretlerden kacınınız.
Hastalığın bulaşmasını onleyici gerekli onlemlerin alınabilmesi icin sağlık kuruluşuna başvuru esnasında semptomlarınızla ilgili bilgi veriniz.