(Dunden devam)

Hem, Avrupa milletleri şu asırda unsuriyet fikrini cok ileri surdukleri icin, Fransız ve Almanın cok şeametli ebedî adavetlerinden başka, Harb-i Umumîdeki hÂdisat-ı muthişe dahi, menfî milliyetin nev-i beşere ne kadar zararlı olduğunu gosterdi.

Hem bizde, ibtidÂ-i Hurriyette, Babil Kal’asının harabiyeti zamanında “tebelbul-u akvam” tabir edilen teşÃ‚ub-u akvam ve o teşaub sebebiyle dağılmaları gibi, menfî milliyet fikriyle, başta Rum ve Ermeni olarak pek cok “kulupler” namında sebeb-i tefrika-i kulûb, muhtelif milletciler cemiyetleri teşekkul etti. Ve onlardan şimdiye kadar ecnebilerin boğazına gidenlerin ve perişan olanların halleri, menfî milliyetin zararını gosterdi.

Şimdi ise, en ziyade birbirine muhtac ve birbirinden mazlûm ve birbirinden fakir ve ecnebi tahakkumu altında ezilen anasır ve kabail-i İslÂmiye icinde, fikr-i milliyetle birbirine yabanî bakmak ve birbirini duşman telÂkki etmek oyle bir felÂkettir ki, tarif edilmez. Âdeta bir sineğin ısırmaması icin, muthiş yılanlara arka cevirip, sineğin ısırmasına karşı mukabele etmek gibi bir divanelikle, buyuk ejderhalar hukmunde olan Avrupa’nın doymak bilmez hırslarını, pencelerini actıkları bir zamanda, onlara ehemmiyet vermeyip, belki manen onlara yardım edip, menfî unsuriyet fikriyle Şark vilÂyetlerindeki vatandaşlara veya cenub tarafındaki dindaşlara adavet besleyip, onlara karşı cephe almak, cok zararları ve mehaliki ile beraber, o cenub efradları icinde duşman olarak yoktur ki, onlara karşı cephe alınsın. Cenubdan gelen Kur’Ân nuru var; İslÂmiyet ziyası gelmiş; o icimizde vardır ve her yerde bulunur. İşte o dindaşlara adavet ise, dolayısıyla İslÂmiyete, Kur’Ân’a dokunur. İslÂmiyet ve Kur’Ân’a karşı adavet ise, butun bu vatandaşların hayat-ı dunyeviye ve hayat-ı uhreviyesine bir nevi adavettir. Hamiyet namına hayat-ı ictimaiyeye hizmet edeyim diye iki hayatın temel taşlarını harap etmek, hamiyet değil, hamakattır!

Mektubat, Yirmi Altıncı Mektub, s. 377
__________________