Sekizinci Nukte
Ramazan-ı Şerif insanın hayat-ı şahsiyesine baktığı cihetindeki cok hikmetlerinden bir hikmeti şudur ki:

İnsana en muhim bir ilÂc nev’inden maddî ve manevî bir perhizdir. Ve tıbben bir hımyedir ki, insanın nefsi yemek icmek hususunda keyfemayeşa hareket ettikce, hem şahsın maddî hayatına tıbben zarar verdiği gibi, hem helÂl-haram demeyip rast gelen şeye saldırmak, Âdeta manevî hayatını da zehirler. Daha kalbe ve ruha itaat etmek, o nefse guc gelir, serkeşÃ‚ne dizginini eline alır. Daha insan ona binemez; o insana biner. Ramazan-ı Şerifte, oruc vasıtasıyla bir nevi perhize alışır, riyazete calışır ve emir dinlemeyi oğrenir. Bîcare zayıf mideye de, hazımdan evvel yemek yemek uzerine doldurmakla, hastalıkları celb etmez. Ve emir vasıtasıyla helÂli terk ettiği cihetle, haramdan cekinmek icin akıl ve Şeriattan gelen emri dinlemeye kabiliyet peyda eder; hayat-ı maneviyeyi bozmamaya calışır.

Hem, insanın ekseriyet-i mutlakası aclığa cok defa mubtel olur. Sabır ve tahammul icin bir idman veren aclık, riyazete muhtactır. Ramazan-ı Şerifteki oruc, on beş saat, sahursuz ise yirmi dort saat devam eden bir muddet-i aclığa sabır ve tahammul ve bir riyazettir ve bir idmandır. Demek, beşerin musîbetini ikileştiren sabırsızlığın ve tahammulsuzluğun bir ilÂcı da oructur.

Hem, o mide fabrikasının cok hademeleri var. Hem onunla alÂkadar cok cihazat-ı insaniye var. Nefis, eğer muvakkat bir ayın gunduz zamanında tatil-i eşgal etmezse, o fabrikanın hademelerini ve o cihazatın hususî ibadetlerini onlara unutturur, kendiyle meşgul eder, tahakkumu altında bırakır. O sair cihazat-ı insaniyeyi de, o manevî fabrika carklarının gurultusu ve dumanlarıyla muşevveş eder. Nazar-ı dikkatlerini daima kendine celb eder; ulvî vazifelerini muvakkaten unutturur. Ondandır ki, eskiden beri cok ehl-i velÂyet, tekemmul icin riyazete, az yemek ve icmeye kendilerini alıştırmışlar.

Fakat Ramazan-ı Şerif orucuyla, o fabrikanın hademeleri anlarlar ki, sırf o fabrika icin yaratılmamışlar. Ve sair cihazat, o fabrikanın suflî eğlencelerine bedel, Ramazan-ı Şerifte melekî ve ruhÂnî eğlencelerde telezzuz ederler, nazarlarını onlara dikerler. Onun icindir ki, Ramazan-ı Şerifte, mu’minler, derecatına gore ayrı ayrı nurlara, feyizlere, manevî sururlara mazhar oluyorlar. Kalp ve ruh, akıl, sır gibi letaifin o mubarek ayda oruc vasıtasıyla cok terakkiyat ve tefeyyuzleri vardır. Midenin ağlamasına rağmen, onlar masumÂne guluyorlar.

Mektubat, Yirmi Dokuzuncu Mektub, İkinci Risale, s. 476
__________________