Zîruhların en eşrefi ve şu bayramlarda kemiyet ve keyfiyet cihetiyle en ziyade istifade eden insan, dunyaya pek cok meftun ve mubtel olduğu hÂlde, dunyadan nefret ve Âlem-i bekaya gecmek icin, eser-i rahmet olarak, iştiyakengiz bir hÂlet verir.
Kendi insaniyeti dalÂlette boğulmayan insan, o hÂletten istifade eder, rahat-ı kalb ile gider. Şimdi, o hÂleti intÂc eden vecihlerden, numune olarak beşini beyan edeceğiz:

• Birincisi: İhtiyarlık mevsimiyle dunyevî, guzel ve cÂzibedar şeyler ustunde fen ve zevalin damgasını ve acı manasını gostererek, o insanı dunyadan urkutup, o fÂnîye bedel, bir bÂkî matlubu arattırıyor.

• İkincisi: İnsanın alÂka peyda ettiği butun ahbablardan yuzde doksan dokuzu, dunyadan gidip diğer bir Âleme yerleştikleri icin, o ciddî muhabbet saikasıyla o ahbabın gittiği yere bir iştiyak ihsan edip, mevt ve eceli mesrurÂne karşılattırıyor.

• Ucuncusu: İnsandaki nihayetsiz zayıflık ve Âcizliği, bazı şeylerle ihsas ettirip, hayat yuku ve yaşamak tekÂlifi ne kadar ağır olduğunu anlattırıp, istirahate ciddî bir arzu ve bir diyar-ı Âhere gitmeye samimî bir şevk veriyor.

• Dorduncusu: İnsan-ı mu’mine nur-u iman ile gosterir ki, mevt idam değil, tebdil-i mekÂndır; kabir ise, zulumatlı bir kuyu ağzı değil, nuraniyetli Âlemlerin kapısıdır. Dunya ise, butun şaşaasıyla, ahirete nisbeten bir zindan hukmundedir. Elbette, zindan-ı dunyadan bostan-ı Cinana cıkmak ve muz’ic dağdağa-i hayat-ı cismaniyeden Âlem-i rahata ve meydan-ı tayeran-ı ervaha gecmek ve mahlûkatın sıkıntılı gurultusunden sıyrılıp huzur-u Rahman’a gitmek, bin can ile arzu edilir bir seyahattir, belki bir saadettir.

Sozler, On Yedinci Soz, s. 233
__________________