Her fen, Hakem isminin bir nevide bir cilvesini tarif ediyor

Ucuncu Nokta

SÂni-i Kadîr, ism-i Hakem ve Hakîm’i ile, bu Âlem icinde binler muntazam Âlemleri derc etmiştir. O Âlemler icinde en ziyade kÂinattaki hikmetlere medar ve mazhar olan insanı bir merkez, bir medar hukmunde yaratmış. Ve o kÂinat dairesinin en muhim hikmetleri ve faydaları insana bakıyor. Ve insan dairesi icinde dahi, rızkı bir merkez hukmune getirmiş; Âlem-i insanîde ekser hikmetler, maslahatlar, o rızka bakar ve onunla tezahur eder. Ve insanda, şuur ve rızıkta zevk vasıtasıyla, ism-i Hakîm’in cilvesi parlak bir surette gorunuyor. Ve şuur-u insanî vasıtasıyla keşfolunan yuzer fenlerden her bir fen, Hakem isminin bir nevide bir cilvesini tarif ediyor.

MeselÂ, tıp fenninden sual olsa, “Bu kÂinat nedir?” Elbette diyecek ki: “Gayet muntazam ve mukemmel bir eczahane-i kubradır. İcinde her bir ilÂc guzelce ihzar ve istif edilmiştir.”

Fenn-i kimyadan sorulsa, “Bu kure-i arz nedir?” Diyecek: “Gayet muntazam ve mukemmel bir kimyahanedir.”

Fenn-i makine diyecek: “Hicbir kusuru olmayan, gayet mukemmel bir fabrikadır.”

Fenn-i ziraat diyecek: “Nihayet derecede mahsuldar, her nevi hububu vaktinde yetiştiren muntazam bir tarladır ve mukemmel bir bahcedir.”

Fenn-i ticaret diyecek: “Gayet muntazam bir sergi ve cok intizamlı bir pazar ve malları cok san’atlı bir dukkÂndır.”

Fenn-i iaşe diyecek: “Gayet muntazam, butun erzakın envaını cami bir ambardır.”

Fenn-i rızık diyecek: “Yuz binler leziz taamlar beraber, kemal-i intizamla icinde pişirilen bir matbah-ı Rabbanî ve bir kazan-ı Rahmanîdir.”

Fenn-i askeriye diyecek ki: “Arz bir ordugÂhtır. Her bahar mevsiminde yeni taht-ı silÂha alınmış ve zemin yuzunde cadırları kurulmuş dort yuz bin muhtelif milletler o orduda bulunduğu halde, ayrı ayrı erzakları, ayrı ayrı libasları, silÂhları, ayrı ayrı talimatları, terhisatları, kemal-i intizamla, hicbirini unutmayarak ve şaşırmayarak, bir tek Kumandan-ı A’zam’ın emriyle, kuvvetiyle, merhametiyle, hazinesiyle, gayet muntazam yapılıp idare ediliyor.”

Lem’alar, Otuzuncu Lem’a (Eskişehir Hapishanesinin Bir Meyvesi), Ucuncu Nukte, s. 608
__________________