İkinci vehimli sual: Ehl-i dunya diyorlar ki: “Sana nasıl emniyet edeceğiz ki, sen dunyamıza karışmayacaksın? Seni serbest bıraksak, belki dunyamıza karışırsın. Hem, nasıl bileceğiz ki, sen kurnazlık yapmıyorsun? Kendini tÂrik-i dunya gosterip, halkın malını zÂhiren almaz, gizli alır bir kurnazlık olmadığını nasıl bileceğiz?”
Elcevap: Yirmi sene evvelki Divan-ı Harb-i Orfîde ve Hurriyetten daha evvel zamanda coklara malûm hal ve vaziyetim ve İki Mekteb-i Musîbetin Şehadetnamesi namında, o zaman Divan-ı Harpteki mudafaatım kat’î gosterir ki, değil kurnazlık, belki edna bir hileye tenezzul etmez bir tarzda hayat gecirmişim. Eğer hile olsaydı, bu beş sene zarfında sizlere temellukkÂrÂne bir muracaat edilecekti. Hileli adam kendini sevdirir, kendini cekmez; iğfal ve aldatmaya daima calışır. Halbuki, bana karşı en muhim hucumlara ve tenkitlere mukabil, tezellule tenezzul etmedim. “Tevekkeltu alellah” deyip, ehl-i dunyaya arkamı cevirdim. Hem de ahireti bilen ve dunyanın hakikatini keşfeden, aklı varsa pişman olmaz, yeniden dunyaya donup uğraşmaz. Elli seneden sonra, alÂkasız, tek başıyla bir adam, hayat-ı ebediyesini dunyanın bir iki sene gevezeliğine, şarlatanlığına feda etmez; feda etse, kurnaz olmaz, belki ebleh bir divane olur. Ebleh bir divanenin elinden ne gelir ki, onun ile uğraşılsın.

Amma zÂhiren tÂrik-i dunya, bÂtınen talib-i dunya şuphesi ise, “Ben nefsimi temize cıkarmam. Cunku nefis daima kotuluğe sevk eder.” (Yusuf Sûresi: 53.) sırrınca, ben nefsimi tebrie etmiyorum. Nefsim her fenalığı ister. Fakat, şu fÂnî dunyada, şu muvakkat misafirhanede, ihtiyarlık zamanında, kısa bir omurde, az bir lezzet icin, ebedî, daimî hayatını ve saadet-i ebediyesini berbat etmek, ehl-i aklın kÂrı değil, ehl-i aklın ve zîşuurun kÂrı olmadığından, nefs-i emmarem ister istemez akla tÂbi olmuştur.

B. S. N. Tarihce-i Hayatı, Eskişehir Hayatı, s. 286
__________________