İslamiyetten Sonraki Turk Devletleri Nelerdir?

İslamiyetten onceki Turk devletleri isimleri ve devletler hakkında kısa bilgiler...

[ CAĞATAY HANLIĞI ve TİMURLULAR
Moğollar 1220 yılında Harezmşahlar' ı mağlub ettikten sonra onların ulkesini baştanbaşa zaptetmişlerdi. Cengiz' in olumu uzerine ulkesi oğulları arasında paylaşılınca bu bolge ikinci oğlu cağatay' a kaldı ve burası merkezi once Almalık, sonra Kaşgar olan cağatay Hanlığı' nın toprakları arasına girdi.

[ CELAYİRLİLER
Celayirliler aslen Moğol olup turkleşmişlerdir. Bunların adı Moğollar' ın Cel?yır kabilesinden gelir; Cengiz' in askeri harekatında onemli yeri olan sol cenah kumandanı Mukan Noyan bu kabiledendi. Bunar Moğol orduları icinde ceşitli bolgelere dağılmışlar, gittikleri yerde hakim olan kalabalık icinde erimişlerdi. İşte Turkistan ve Kıpcak ulkesine gidenler de Turkleştiler, İlhanlılar' ın devlet hizmetinde onemli mevkiler almışlardı. Celayir Devleti' ni kuran Emir Hasan' ın, babası Emir Huseyin Ulcaytu Han' ın valilerindendi. Onun babası Ak Buga ve dedesi İlken Noyan yine İlhanlı Devleti' nde buyuk makamlarda bulunmuşlardı.
[
GAZNELİLER DEVLETİ
"Gazneliler Devleti' nin asıl kurucusu, Piri Tigin' den sonra gelen Sebuk Tigin' dir. Sebuk Tigin, Alp Tigin' in yanına evladlık olarak girmiş Isık Gol' lu bir Turk' tu."

Gazneliler Devleti' ni kuran ve devam ettiren sulale, İran bolgesindeki Samanoğulları Devleti hizmetinde calışıyordu. Bunlardan Alp Tigin, Samanoğulları' nın Herat valisi iken 962 tarihinde Horasan bolgesinde kendi hukumdarlığını ilan etmiş, Samani hukumdarına da bağlılığını bildirmişti. Ondan sonra gelen İbrahim Bilge Tigin ve Piri Tigin zamanlarında bu devlet, yine Samanoğulları' na (Samanoğulları Turk değildir) bağlı olarak devam etti.

[ ANADOLU BEYLİKLERİ
Anadolu Selcuklu Sultanlığı Ondorduncu Yuzyıl' ın başında dağıldığı zaman, onun toprakları uzerinde beylikler hukum suruyordu. Bu beyliklerin bir kısmı daha devlet dağılmadan once kurulmuş, ic işlerinde bağımsız birer eyalet manzarası almıştı. Fakat devlet ortadan kalktıktan sonra her bolgede nufuz sahibi vali veya kumandanlar oralarda hukumdar olmuşlar, hukumdarlıkları kendilerinden sonra evlatlarına gecmeye başlamıştır. İşte Karamanoğulları, Dulkadiroğluları, Candaroğulları ilh. dediğimiz beylikler boyle birer devletcik halinde teşekkul ettiler.


AKKOYUNLU DEVLETİ
Akkoyunlu Turkmenleri Oğuzlar' ın Bayındır kolundandır. Gerek bunların, gerek Karakoyunlular' ın bayraklarında koyun resmi bulunması ve mezarlarında koyun heykellerinden taş diktirmeleri, bunların eski Hunlar'dan kalma oldukları fikrini veriyor. Anadolu' ya ne zaman geldikleri pek belli değildir; İlhanlılar' dan Argun Han zamanında gelmiş oldukları rivayet edilir. Bunlar onceleri Diyarbekir bolgesine hakim olan Soyatoğulları' nın hizmetinde bulundular, onların cekilmesi uzerine Artukoğulları ile calıştılar.

[ HAREZMŞAHLAR DEVLETİ
Harezm, Aral Golu'nun guneyinde bir ulkedir. Melikş?h zamanında bu bolgeye Oğuzlar' ın Beydili boyundan Anuş Tigin v?li olarak gorevlendirilmişti. Onun 1097' de olumu uzerine yerine oğlu Kutbuddin Muhammed tayin edildi. Boylece Harezm idaresinin babadan oğula gecme geleneği doğuyordu. Nitekim Kutbuddin Muhammed, ş?h unvanını aldı ve sadece dışişlerinde Selcuklu Sultanı' na bağlı bir hukumdar oldu. Harezmşahlar' ın ilk hukumdarı odur. 1128' de olduğu zaman yerine oğlu G?zi Atsız Bey ş?h oldu. Harezmşah Atsız, elindeki eyaleti bir devlet halinde geliştirmek uzere tedbiri alıyordu. Zaten o sırada Selcuklu Buyuk Sultanlığı buyuk bir buhran icindeydi, nitekim Sultan Sancar son yıllarını Turkmenler elinde esarette gecirdikten kısa zaman sonra, 1157 yılında olmuş ve devlet başsız kalmıştı. Sancar' ın olduğu zaman Harezm'de Atsız' ın oğlu İl Arslan hukum suruyordu. İl Arslan bağımsızlığını ilan etti.


[ HİNDİSTAN TURK DEVLETİ
Hindistan ilk defa Gazneli Sultan Mahmud' un yıllarca devam eden seferleriyle Turk hakimiyeti altına girmeye başladı, hatta Selcukoğulları Gazne Devleti' ni ortadan kaldırınca, Gazneliler Kuzey-batı Hindistan' a cekilerek orada hukum surduler. Gurlular denilen hanedan, once Samaniler, sonra Gazneliler zamanında Doğu Herat (Gur) bolgesinin beyleri idiler. Onbirinci Yuzyıl'ın sonunda Gazneliler' den Hindistan hakimiyetini aldılar.

[ KALACLAR
Kalac boyu beylerinden Yuğruş' un oğlu Firuz-şah, Kalac Sultanları' nın ilkidir. 1290-1296 yılları arasında hukumdarlık yapmış, kendisinden sonra yerine oğlu İbrahim, ondan sonra da yeğeni (şıhabeddin Yuğruş' un oğlu) Alaeddin şah gecmişlerdir. Alaeddin şah (1296-1316) Kalac Hanedanı' nın en onemli şahsiyeti, Hind Turk Sultanları' nın da en buyuklerinden biridir. Onun zamanında Hindistan' ın hemen hemen tamamı Turkler tarafından fethedilmiştir.

KARAKOYUNLU DEVLETİ
Bir ceşit imparatorluk olan bu devleti kuranlar Onucncu Yuzyıl' ın sonlarında Turkistan' dan Irak ve İran taraflarına gelen Yıva boyundan Turkmen oymaklarıdır. İlk hukumdarları Bayram Hoca' dır.Bayram Hoca zamanında İlhanlı Devleti dağılmaya başlamış, Bağdad ve havalisinde Cel?yiroğulları Devleti kurulmuştu. Bayram Hoca esas bunlarla ve Mardin Artukoğulları ile mucadele etti. Erciş merkez olmak uzere Erzurum' dan Musul' a kadar Turkmenler' i biraraya toplayıp hakimiyet kurdu. 1380 yılında onun olumu uzerine oğlu Kara Mehmed hukumdar oldu. Kara Mehmed zamanında Karakoyunlular bir yandan Timur' un doğuya doğru ileri yuruyuşunu durdurmuşlardı. Bu donemde Tebriz' i alarak başşehir yaptılar.


[ TUĞLUKOĞULLARI
Delhi' de Tuğluk iktidarının kurucusu Gazi Tuğlukşah' tır. Tuğluklar Hindistan' ın idaresinde Kalaclar kadar başarılı olamamış, bazı yerleri kaybetmişlerdir. Timur 1398' te Hindistan seferine cıkıp Delhi'ye kadar girdiği zaman Tuğlukoğulları ona bağlı olarak hukum surmeye başladılar.

[ MISIR MEMLUKLERİ
Mısır' da ilk Turk hanedanları Abbasiler' in Mısır valileri olan Tolunoğulları ve İhşidler' dir. Bunlardan sonra Mısır şii Fatmiler' in eline gecmiş,Fatımileri' i de Selcuklu Atabeği Nureddin Zengi' nin bir kumandanı olan Selahaddin Eyyubi ortadan kaldırmıştı. Eyyubiler zamanında da, daha once olduğu gibi, Mısır' ın devlet reisleri ve yuksek dereceden devlet memurları Kıpcak ulkesinden cocuk yaştaki Turkler' i memluk olarak Sultanlığı' nın kurucusu Aybeğ, bu şekilde getirilmiş ve en son Eyyubi Sultanı'nın memluku olmuştu. Aybeğ, Eyyubi Sultanı olunce onun yerine naib eline gecirmiş (1250), birkac yıl sonra da mustakil hukumdar olmuştur.