Turk Edebiyatı İslamiyetten Sonraki

Turk Edebiyatı, ilk mahsullerini 9. asrın ikinci yarısında vermeye başlamıştır. Bunlar icinde ilk buyuk eser olarak, Balasagunlu Yusuf Has HÂcibin Kutadgu Biligi gorulur. İkinci olarak Kaşgarlı Mahmudun DîvÂnu LugÂtit-Turku, yine aynı devrin eseri olmakla birlikte İslÂmiyet oncesi Turklukten ceşitli manzumeler, atasozleri vs. gibi turlu metinlere yer vermektedir. Kaşgarlı'nın eseri her yonuyle zenginlik gosterir. Turk dilinden, Turk boylarına, Turk tore ve Âdetlerine, gelenek goreneklerine ve coğrafyasına geniş yer ayırır. Kutadgu Bilig ise cemiyet hayatını ele almakla birlikte, daha cok bir siyaset kitabı durumundadır. Her iki eser de HÂkÂniye Turkcesi'yle yazılmıştır. Fakat Kaşgarlı Mahmud, HÂkÂniye Şîvesinin yanında ikinci bir edebî şîve olarak, Oğuz Turk Şîvesine yer vermektedir.

Turkler kabileler halinde Musluman olmaya başlamıştır. Karahan Devletinin hukumdarı Satuk Buğra Han zamanında İslamiyet resmi din olarak kabul edilmiştir. (942) B u tarihten sonra İslam'a dair eserler verilmeye başlanmıştır.
Bu geciş donemine ait en onemli eserler şunlardır:

Kİitabı dede korkut

Destandan halk hikÂyesine geciş doneminin urunudur.
Dede Korkut 12 hikÂyeden oluşur.
Olağanustu olaylarla gerceğe uygun olaylar eserde ic icedir.
Turklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili ozelliklerde vardır.
Eserde gecen ''Dede Korkut'' mechul bir halk ozanıdır.
HikÂyelerde oğuzların cevredeki boylar ile aralarındaki savaşlar ve kendi ic mucadeleleri yer alır.
HikÂyelerin konuları; aşk, yiğitlik gosterisi, kahramanlık, boylar arasındaki savaştır.
15. yy'da kaleme alınmıştır.
Eserin yazarı belli değildir.
Nazım ile nesir ic icedir.
Hakaniye lehcesi kullanılmıştır.

Divan-ı Lugat' it Turk.(Turk Dilinin Sozluğu) (1072-1074)

Kaşgarlı Mahmut yazmıştır.
Araplara Turkceyi oğretmek amacıyla yazılmıştır.
1074 yılında bitirildiği duşunuluyor.
Turkcenin ilk sozluğudur.
Turklere ait gelenek goreneklerden tarihten folklordan bahsettiği icin bir ansiklopedi ozelliği taşımaktadır.
Kitapta 7500 kelimenin Arapca karşılığı verilmiş olup ayrıca halk şiirleri, atasozleri, deyimler kullanılmıştır.
Ebu' l Kasım' a sunulmuştur.
Hakaniye Turkcesi ile yazılmıştır.

Kutatgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) (1069- 1070)

1069-1070 tarihlerinde Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
Turk edebiyatının ilk siyasetnamesidir.
Oğretici bir nitelik taşımaktadır.
Tapgac Buğra Han'a sunulmuştur.
Devletin nasıl yonetilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Hakaniye (Doğu ) Turkcesi ile yazılmıştır.

6645 beyitten muteşekkildir. Eserde oğutler; devlet, akıl saadet, adalet sembolleriyle verilmiştir.

Hakaniye Turkcesi ile yazılmıştır.
Aruz olcusuyle yazılmış ilk mesnevidir.
Divan-ı Hikmet

Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
İlahi aşk kavramı ilk defa bu eserde kullanılmıştır.
Yesevi tarikatının esasları ve dinin temel oğretileri anlatılmıştır.
12. yy da yazılmıştır.
Hece olcusuyle halk dili kullanılmıştır.
Atabet'ul Hakayık (Hakikatlerin Eşiği)

Yuknekli Edip Ahmet tarafından yazılmıştır.
12. yyda yazılmıştır.
Eserde ahlakın onemi ve yolları uzerinde durulmuştur.
Beyit ve dortlukler bir arada kullanılmış. Dolayısıyla aruz ve hece vezni birlikte kullanılmıştır.