İctihat nedir, muctehit kimdir?
ictihat seviyesine ulaşamamak

İctihat: Sozluk anlamı itirabiyle "kişinin, zor ve meşakkatli bir işi yerine getirmek icin butun gucunu sarfetmesi" demektir. Fıkhî bir terim olarak ise bu kelime "fakihin, şer'î bir hukmun mahiyetini ortaya koymak icin butun gucunu sarf etmesi"ni ifade eder.


İctihat icin ongorulen şartları şu şekilde toparlayabiliriz:

Şer'î hukumleri bilme yollarını, bu hukumlerin kısımlarını, isbat yollarını, delalet şekillerini, şartlarını, mertebelerini, tearuz/catışma durumunda tearuzun/catışmanın nasıl giderileceğini, ahkÂma ilişkin ayet ve hadislerin delalet ve subut bakımından durumlarını, nÂsih ve mensuh olanları ve uzerinde icma ve ihtilaf edilmiş olan konuları ve Arap dilini ve kıyası bilmek; insanların ve yaşadığı toplumun ahvaline vakıf olmak ve nihayet kişisel, toplumsal ya da siyasal herhangi bir yonlendirme/baskı altında bulunmamak, halktan, sermaye sahiplerinden ve siyasî yonetimlerden mustağni olmak... (M. Ebu Zehra, Usûlu'l-Fıkh, 381 vd., Vehbe ez-Zuhaylî, Usûlu'l-Fıkhi'l-İslÂmî, 2/1037.)

Bu sayılan şartları hakkıyla yerine getirmek, takdir edileceği uzere gercekten son derece zor bir iştir. Kur'an, Sunnet ve hatta genel olarak din konusunda farklı telakkilerin, niyetlerin ve girişimlerin soz konusu olduğu, buna mukabil ilmî seviyenin genel olarak duşuk limitlerde seyrettiği gunumuzde, şahsında bu vasıfları toplamış bir kişinin bulunması aklen olmasa da adeten imkansızdır.

Şunu da ekleyelim ki, her mezhep icinde, mezhep imamından başlayarak aşağıya doğru sıralanan muhtelif seviyeler/tabakalar vardır. Mezhep imamının koyduğu olculer icinde ictihat eden 'mezhepte muctehitler', yine aynı olculer icinde bazı meselelerde ictihada guc yetirebilenler 'meselede muctehit' olarak isimlendirilir.

Bunların altında mukallit, yani mevcut ictihada uyan ulema gelir. Bunlar ictihat seviyesine ulaşamamakla birlikte, mezhep ici tercihlerde bulunabilecek durumdadırlar. Bunlara da 'tercih ehli', 'temyiz ehli', 'tahric ehli' gibi unvanlar verilir. TabakÂtu'l-Fukah tarzındaki eserlerde butun bu mertebeler acıklanmıştır.



semerkand dergisi