Tavaf nedir ve kac ceşit tavaf vardır?
Bir hac terimi olarak tavaf, Hacer-i Esved’in hizasından başlanarak ve KÂ’be sola alınarak etrafında yedi defa donmek demektir. Bu donuşlerin her birine şavt denir. Tavafın, KÂ’be’nin etrafında yapılması gerektiği şu Âyet-i kerimeden anlaşılmaktadır: “Ve Beyt-i Atîk’i (KÂbe’yi) tavaf etsinler.” (Hac, 22/29) Hukmu itibarıyla farz, vacip, sunnet ve nafile olmak uzere dort ceşit; yapılışı itibarıyla “kudum”, “ziyaret”, “veda”, “umre”, “nezir”, “nafile” ve “tahiyye” olmak uzere yedi ceşit tavaf vardır. Hukumleri ve isimleri farklı olsa da bu tavafların hepsinin yapılışları, farzları (şartları ve rukunleri), vacipleri ve sunnetleri aynıdır. Yapılışı itibariyle tavaf ceşitleri: a) Kudum Tavafı: “Kudum”, sozlukte bir yere gelmek veya varmak anlamına gelir. Bir hac terimi olarak, “ifrad haccı” yapanların Mekke’ye vardıklarında yaptıkları ilk tavaftır. Bu tavafın yapılması sunnettir. İfrad haccı niyetiyle ihrama giren ancak Mekke’ye uğramadan doğrudan Arafat’a cıkan kimseler ile Arafat vakfesinden once Âdetleri kesilmeyen kadınların kudum tavafı yapmaları gerekmez. b) Ziyaret Tavafı: Ziyaret veya diğer adıyla ifaza Tavafı haccın ruknudur. “Ve Beyt-i Atîk’i (KÂbe’yi) tavaf etsinler.” (Hac, 22/29) Âyetinde kastedilenin, bu tavaf olduğu hususunda fakihler arasında goruş birliği vardır. Ayette gecen “Tavaf etsinler.” emri genel bir ifade olduğu icin, Mekkeli olan ve olmayan her hacı adayının mutlaka bu tavafı yapması gerekir. Ziyaret tavafının gecerli olması icin; 1) Arafat vakfesinin yapılmış olması, 2) Belirli vaktinde yapılması şarttır. Ziyaret tavafının vakti, kurban bayramının ilk gunu; Hanefî mezhebine gore, fecr-i sÂdığın doğması ile, ŞÃ‚fiî ve Hanbelî mezheplerine gore gece yarısından sonra, MÂlikî mezhebine gore ise guneşin doğması ile başlar. Ancak bu tavafın birinci bayram gunu Akabe cemresi taşlanıp, kurban kesip, tıraş olduktan sonra yapılması daha faziletlidir. Cumhura gore, ziyaret tavafının son vakti icin bir sınırlama yoktur. Omrun sonuna kadar yapılabilir. Ancak tavaf etmeden memleketine donen kişinin, geri donup tavafını yapması ve ceza olarak bir kucukbaş hayvan kesmesi gerekir (Said b. Abdulkadir, el-Muğnî, s. 170- 172). c) Veda Tavafı: ÂfÂkî (mîkÂt sınırları dışından gelen) hacıların Mekke’den ayrılmadan yapmaları gereken son tavaftır. Buna sader (ayrılma) tavafı da denir. Veda tavafı, haccın aslî vaciplerinden biridir. Hz. Peygamber (s.a.s.), “Sizden biri son olarak KÂbe’yi ziyaret etmeden ayrılmasın.” (Muslim, Hac, 379) buyurmuştur. Âdetli olup, Âdeti bitmeden Mekke’den ayrılmak zorunda olan veya lohusa olan kadınlar veda tavafı yapmazlar ve kendilerine bir şey gerekmez (Serahsî, el-Mebsût, III, 195; İbn Nuceym, el-Bahr, II, 377). d) Umre Tavafı: Umre tavafı butun mezheplere gore umrenin farzlarından biridir. Umre tavafının vakti, umre ihramına girilmesinden sonra başlar. Son vakti icin bir sınır yoktur. Umre ihramında iken herhangi bir vakitte yapılabilir. e) Nezir (Adak) Tavafı: KÂbe’yi tavaf etmeyi adayan kimsenin bu adağını yerine getirmesi vaciptir. Nezredilen tavaf belli bir zaman ile kayıtlanmış ise bu kayda uyulması gerekir. f) Nafile Tavaf: Mekke’de bulunulan sure icinde farz ve vacip tavaflar dışında yapılan tavaflara nafile (tatavvu) tavaf denir. Sahabeden Abdullah b. Abbas, tÂbiînden At b. Ebî Rebah, Said b. Cubeyr ve MucÂhid b. Cebr’în goruşlerine gore; Mekkeli olmayanların Mekke’de bulundukları sure icinde Mescid-i Haram’da nafile namaz kılmaktan cok, nafile tavaf yapmaları daha faziletlidir. Mekkeli olmayanların Mekke’de bulundukları surece nafile umre yerine nafile tavaf yapmayı tercih etmeleri uygun olur (İbn Âbidîn, Reddu’l-muhtÂr, III, 516, 517). g) Tahiyyetu’l-mescid Tavafı: Kudum, ziyaret, umre, veda ve nezir tavafı yapmak durumunda olmayan kimselerin Mescid-i Haram’a her gittiklerinde, mescidi selamlama olarak “Tahiyyetu’l-mescid tavafı” yapmaları mustehaptır. Yukarıda sayılan tavaflardan birinin yapılması hÂlinde bu tavaf, “Tahiyyetu’l-mescid tavafı” yerine de gecer (İbnu’l-HumÂm, Feth, II, 454).