Nesih nedir nesih hakkında bilgi

Sozlukte “değiştirmek ve gidermek” mÂnasına gelen nesih ilk devirlerde mutlak
olarak bu anlamlarda kullanıldığı halde fıkıh usulunun oluştuğu ve tedvin edildiği
zamanlardan itibaren şoyle tanımlanmıştır: “Sonra gelen bir nassın, oncekinin –ikisi bir
arada olmayacak olcude karşıt– hukmunu kaldırması.” Bu iki anlayış farkı sebebiyle
Kur’Ân-ı Kerîm’de nesheden (nÂsih) ve neshedilmiş bulunan (mensuh) Âyetlerin sayısı farklı
tesbit edilmiş, hukmu tamamen kaldırmayıp kapsamını daraltan, kayıt ve sınır getiren
değişiklikleri de nesih sayan ilk devir yorumcularına gore sonraki usulculerin tanımında
mensuh Âyet sayısı azalmıştır.
Allah’ın insana ve tabiata hÂkim kıldığı kanunlar icinde bir de “değişim kanunu”
vardır. Buna gore fert ve grup olarak insan bilgisi, becerisi, eseri… değişiklikler gecirmekte,
bir cihetten ve bir zaman diliminde terakki ederken bir başkasında inişe gecmektedir. Bu
kanun (kevnî hukum) karşısında ilÂhî dinlerin (şer‘î hukumler) uyumsuz kalması
duşunulemez; cunku dini gonderen de tabiat kanunlarını koyan da Allah’tır. Biri diğerinden
sonra gelen iki din arasına uzunca bir zaman dilimi girdiği icin evrensel ve ebedî olan
hukumler dışında kalan tÂlimat ve kuralların değişmesi (sonra gelen dinin, oncekine ait bazı
hukumleri yururlukten kaldırması) tabiidir. Ancak bir dinin tebliğ ve tatbikinin ilk
yıllarında, muhataplarını yeni hukumlere ve uygulamalara alıştırmak maksadıyla, birbirini
değiştiren hukumlerin arka arkaya gelmesi cÂiz midir? Bu mesele oteden beri İslÂm Âlimleri
arasında tartışılmıştır.
SahÂbe devrinde anlaşıldığı gibi “ozel bir hukmun geneli ozelleştirmesi, mutlak olan
ifadenin sınırlandırılması, bir kayıt veya vasfın ihtirazî (bağlayıcı) olmadığının acıklanması,
ilk bakışta anlaşılan mÂnanın kastedilmediğinin beyan edilmesi...” kabilinden
değişikliklerin, acıklamaların cÂiz ve vÂki olduğu genellikle benimsenmiştir. A ve B gibi
birbirine her yonden zıt iki hukumden, sonra gelenin oncekini yururlukten kaldırması
mÂnasındaki değişiklik (nesih) Sunnî coğunluk tarafından cÂiz gorulmuş ve
orneklendirilmiş olmakla beraber bazı Âlimler “Nazarî olarak cÂizdir, fakat boyle bir ornek
yoktur” tezini savunmuşlar; neshin gercekleşmiş bulunduğuna ornek olarak coğunluğun
gosterdiği Âyetleri farklı yorumlamışlar, arada celişki bulunmadığını ileri surmuşlerdir.
Neshin gercekleştiğini iddia edenlerden bir kısmı sayıyı hayli kabartır- ken Ebû
Bekir İbnu’l-Arabî (o. 543/1148), Suyûtî (o. 911/1505) gibi Âlim- ler sayıyı yirmiye, cağdaş
Âlimlerden Faslı HÂcevî on ikiye, Hindistanlı Şah Veliyyullah (o. 1176/1762) beşe kadar
indirmişlerdir (Veliyyullah, el- Fevzu’l-kebîr, s. 21 vd., 56; HÂcevî, el-Fikru’s-sÂmî..., I, 34
vd.; ornekler icin bk. Hayrettin Karaman, İslÂm Hukuk Tarihi, s. 62 vd.).
Şah Veliyyullah’ın mensuh olduğunu kabul ettiği beş Âyetten ucu Resûlullah’la
ilgilidir. Bunlardan biri ona mahsus evlenme hakkı, diğeri de yine bağlayıcılığı kendilerine
ozgu olan gece namazı (teheccud) konusundadır; ucuncusu ise onunla gizli bir şey
konuşmak isteyenlerin onceden fukaraya sadaka vermelerini isteyen Âyettir (MucÂdele
58/12). Bu uc Âyetin mensuh olduğu kabul edilse bile –ki, bu da tartışmaya acıktır– ummeti
alıştırarak din kurallarını koyma gerekcesiyle bunların bir ilgisi yoktur; Hz. Peygamber’in
hayatı ve hayatta olduğu donemle ilgilidir. Geriye iki Âyet kalmaktadır:
1. Bakara sûresinin 180. Âyeti. Ana-babaya ve akrabaya mÂkul olcude bir malın
vasiyet edilmesini isteyen bu Âyetin hukmunu miras Âyetinin (Nis 4/11-12) kaldırdığı iddia
edilmektedir. Halbuki miras Âyetinin kendilerine belirli pay getirdiği akraba dışında
kalanlara vasiyet mecburiyetini devam ettirdiğini, vasiyet Âyetini kapsamını daraltarak
yururlukte bıraktığını duşunmek, Âyetleri boyle yorumlamak ve uzlaştırmak mumkundur.
22
2. EnfÂl sûresinin 65. Âyetinde muminler savaşa teşvik edilmiş, bir muslumana karşı
on duşmanla vuruşsalar bile galip gelecekleri bildirilmiş; 66. Âyette ise sayı azaltılarak ikiye
karşı bir oranında olsalar bile savaşı kazanacakları ifade edilmiştir. Bu Âyetlerden
ikincisinin birincisini neshettiğini soyleyenlere biz katılmıyoruz. Cunku savaşta asıl olan
kazanma ihtimali veya savaşa girme zaruretidir, bunlar da durum ve şartlara gore her zaman
değişebilir (ayrıca bk. 2/106).