Kur'an'ı Mushaflaştırma faaliyeti hakkında bilgi


12 (633) yılında sahte peygamber Museylime’ye karşı yapılan YemÂme Savaşı’nda
şehid duşen cok sayıda musluman arasında, sayısı yuzlerle ifade edilen Kur’Ân hÂfızı ve
okuyucusu bulunuyordu. Hz. Omer bu durumu gorunce, Hz. Peygamber hayatta iken
Kur’Ân’ı yazmış, oğrenmiş, ezberlemiş olan kimselerin azalması halinde mushaflaştırma
(nihaî sıralamaya gore tertip edip yeniden yazarak bir ciltlik kitap haline getirme) işinin
zorlaşacağını duşundu, bu işin bir an once yapılması icin halifeye başvurdu. Bundan
sonrasını mushaflaştırma gorevini ustlenen Zeyd b. SÂbit şoyle anlatır:
“YemÂme’de verilen kayıptan sonra Ebû Bekir beni cağırttı. Omer b. HattÂb da
yanında idi. Sozu Ebû Bekir actı:
– Omer bana geldi ve ‘YemÂme Savaşı’nda bircok Kur’Ân hÂfızını kay- bettik. Buna
benzer durumlarda daha bircok hÂfızı kaybetmemizden ve bu sebeple de (hÂfızalardaki)
Kur’Ân’ın bircoğunun kaybolup gitmesinden korkuyorum ve Kur’Ân’ın derlenmesini (cem‘)
emretmenizi uygun goruyorum’ dedi. Ben kendisine, ‘Resûlullah’ın yapmadığı bir şeyi nasıl
yaparsın!’ dedim, ‘Vallahi bu hayırlı bir iştir’ cevabını verdi ve bu talebini ısrarla tekrarladı.
Sonunda Allah’ın lutfuyla bu teklif gonlume yattı ve bu konuda onun gibi duşunmeye
başladım. (Zeyd’e hitaben) ‘Sen akıllı ve genc bir insansın. Seni hicbir şeyle suclayamayız
(sana guvenimiz tamdır). Ayrıca sen Resûlullah icin de vahyi yazıyordun. Artık Kur’Ân’ı
(ona ait yazılı malzemeleri ve ezberleri) araştırıp bir araya getir…”
(Zeyd anlatmaya devam ediyor Vallahi dağlardan birini yerinden kaldırıp taşımamı
isteselerdi bana Kur’Ân’ı derleme teklifinden daha ağır gelmezdi. Benim cevabımla
konuşma şoyle surdu:
– ‘Resûlullah’ın yapmadığı bir şeyi nasıl yaparsınız?’
– ‘Vallahi bu hayırlı bir iştir.’
Ebû Bekir bana teklifini tekrarladı durdu; sonunda ikisinin gonlune ve kafasına yatan
iş, Allah’ın lutfuyla benim de gonlume yattı. Hurma dallarının uygun yerlerinden, duz
taşlardan... Ve insanların hÂfızalarından toplamak uzere Kur’Ân’ı araştırmaya koyuldum...
Bu suretle derlenmiş olan sayfalar vefatına kadar Ebû Bekir’in yanında idi, sonra hayatı
boyunca Omer’in yanında kaldı, sonra da onun kızı Hafsa’nın yanında koruma altına alındı”
(BuhÂrî, “FezÂilu’l-Kur’Ân”, 3; İbn Ebû DÂvûd, KitÂbu’l- MesÂhif, s. 7-9).
Hz. Ebû Bekir’in tÂlimatı uyarınca Zeyd b. SÂbit, insanların yazılı veya ezberden
getirdikleri Kur’Ân parcalarını şu şartlarla kabul etmiştir:
* İlgili şahıs onu Resûlullah’ın huzurunda yazmış olacak.
*Buna dair iki şahit getirecek.
*Genel olarak halkın ezberlediği ve bildiğine uygun bulunacak (bu konuda bilgi icin
bk. İbn Ebû DÂvûd, KitÂbu’l-MesÂhif, s. 6, 31; KastallÂnî, İrşÃ‚du’s-sÂrî, VII, 447; İbn Hacer, Fethu’l-bÂrî,
VIII, 631).
Zeyd b. SÂbit hem Kur’Ân hÂfızı hem de Hz. Peygamber’in vahiy kÂtiple rinden biri
idi. Hz. Peygamber zamanında yazdırılan Kur’Ân sayfaları da (Kur’Ân’ın yazılı olduğu
malzeme) elinin altında bulunuyordu. Bu malzeme ve bilgiye dayanarak Kur’Ân’ı derleyip
mushaf tertibinde yazması mumkun olduğu halde halkın hÂfızasındaki ve ellerindeki
malzemeye başvurması, karşılaştırma yapması ve ittifak hÂsıl olduktan sonra kaydetmesi
hem korumaya yonelik bir ihtiyattır hem de ileriye donuk ihtilÂfları ve iddiaları onleme
amacı gutmektedir.
Abdullah b. Mes‘ûd’un teklifiyle mushaf adı verilen bu nusha, şuphe- ye yer
bırakmayacak olcude titizlikle toplanmış, tertiplenmiş, yazılmış ve –ileride acıklanacak
olan– yedi harfi ihtiva etmiş bulunuyordu. Bu nushada (mushaf) Âyetler geliş sırasına gore
değil, Resûlullah’ın bildirdiği nihaî sıralamaya gore ve ait oldukları sûrelere yazılmıştır.