hz osman kimdir,hz osman hayatı,hz osman donemi

Hz. Osman (r.a.) hicretten 47 yıl once Mekkede dunyaya gelmiştir.Babası Affan b. Ebul-As, Kureyş kabilesinin en onemli kollarından Benî Umeyye oğulları ileri gelenlerinden birisi olup aynı zamanda şehrin zenginleri arasında yeralmıştır. Babası gibi ticareti meslek olarak belirleyen Hz.Osman (r.a.) bu sayede genc yaşında kabilesinin en varlıklı uyelerinden biri haline gelmiştir. Hz. Osman (r.a.) Hz. Ebû» Bekir (r.a.)in ozel gayretleri sayesinde Musluman olmuştur. Bu sebeple gerek kendi ailesinden, gerekse diğer kabilelere mensup muşriklerden baskı ve işkence gormuştur. Bu donemde Hz. Peygamber(s.a.s.)in kızı Rukiye (r.a.) ile evlenerek Allah Rasulu (s.a.s.) nun yakın akrabası arasına girmiştir.Hz. Osman (r.a.) Rukiye (r.a.)nin Medine doneminde vefatından sonra Rasulullah (s.a.s.)ın diğer kızı Ummu Gulsum (r.a.) ile evlenerek ona ikinci kez damat olacaktır. Mekke muşriklerinin kendi iclerinden Musluman olanlara baskılarını yoğunlaştırdıkları sırada Hz. Osman (r.a.) da eşiyle birlikte Habeşistana hicret etmiştir. Bir muddet Habeşistanda kalmış, daha sonra Mekkeye geri donmuş, ardından da Medineye hicret ederek ilk muhacirlerin arasına katılmıştır. Hz. Osman (r.a.) hicretten sonra gercekleşen pek cok hadisede Hz. Peygamber (s.a.s.)in yanında yer almıştır. Eşi Rukiye (r.a.)nin ciddi rahatsızlığı sebebiyle Hz. Peygamber (s.a.s.)in de izniyle Bedir savaşına iştirak edememiştir. Ancak Uhud, Hayber ve Mekkenin fethi ile HevÂzinsavaşı ve Tebuk seferine katılmıştır. Hudeybiye Barış anlaşmasından once Muslumanların temsilcisi olarak Mekkeye gitmiştir.Hz. Ebû» Bekir (r.a.) ve Hz. Omer (r.a.) donemlerinde halifelerin en yakın danışmanları arasında yer alan Hz. Osman (r.a.) Hz. Ebu Bekir (r.a.)in kendisinden sonra Hz.Omer (r.a.)i halife tayin ettiğine dair yazıyı kaleme almıştır. Hz. Omer (r.a.)in bir suikast neticesinde şehit olmasından sonra Muslumanlar Hz. Osmanı kendilerine halife ola-rak secmişlerdir. Hz. Osman (r.a.) halife olduktan yaklaşık iki yıl sonra Kû»fe, Mısır ve Basra gibi buyuk eyaletlerin valilerini sırasıyla değiştirmeye başlamış, bunların yerine de genellikle kendi ailesinden yani Benî Umeyyeden idareciler tayin etmiştir. Gercekleşen bu tayinlerle birlikte devletin butun idarî kademeleri Umeyyeoğullarının kontrolune gecmiş, onun bu politikası halk arasında yonetime karşı bazı rahatsızlıkların ortaya cıkmasına sebebiyet vermiştir. Hz. Osman (r.a.)ın hilafeti doneminde Muslumanlar o zamana kadar gercekleştirilen en geniş ve hızlı fetih harekÂtına girişmişlerdir. Bunun sonucunda ulkenin sınırı doğuda Horasanı aşmış, batıda ise Kuzey Afrika Muslumanların hakimiyetine girmiştir. Akdenizde stratejik Kıbrıs adası onun zamanında Şam eyalet valisi Muaviye tarafından fethedilmiştir. Ayrıca Hz. Osman (s.a.s.)ın diğer valileri, Abdullah b. Sad, Abdullah b. Amirve Velid b. Ukbe, Said b. el-As fetih hareketlerin de buyuk başarılar sağlamışlar, ulke sınırlarını Hulefa-i Raşidin doneminin en geniş noktasına ulaştırmışlardır. Gercekleşen bu başarılı faaliyetlere rağmen ozellikle halifeliğinin son beş yılında Hz. Osman (r.a.) buyuk ic karışıklıklarla karşı karşıya gelmiştir. KlÂsik İslÂm tarihi kaynaklarında Hz. Osman (r.a.) doneminde meydana gelen dahilî karışıklıkların halife ve onun idarecilerinin şahsî kusurlarından, ayrıca İbn Sebe gibi bozguncu şahısların faaliyetlerinden kaynaklandığını ileri surerler. Ancak bu donemde gorulen olayları sadece bir sebebe veya bir/birkac şahsın sorumluluğuyla acıklamak doğru olmaz. Ulke icindeki karışıklıklar o donemdeki, dini siyasi, sosyal ve ekonomik alanda ortaya cıkan değişimlerden kaynaklanmıştır. Her şeyden once bu surecte askerî faaliyetler tamamlanmış, devlet ulaşabileceği en uzak sınırlara dayanmış, doğuda İran'ın duşman halkı ve yuksek yaylası, kuzeyde Ana-dolu ve batıda Akdeniz, devletin en tabi sınırlarını oluşturmuşlardı. Fetihlerin durmasıyla birlikte insanlar oturup duşunme ve olayları değerlendirme imkÂnı bulmuşlar, bunun sonucunda birtakım insanlar yonetim aleyhine dedikodu uretmeye ve hadiselerin peşinde koşmaya başlamışlardır. Ayrıca Hz. Peygamber (s.a.s.)'in ahlÂkî terbiyesi altında yetişmiş olan sahabenin sayısının gun gectikce azalması ve bu terbiyeden mahrum kalan insanların toplumda coğunluğa sahip olmaları da meydana gelen karışıklıklarda rol oynamıştır. Butun bunlara ilave olarak İslam fetihlerinin genişlemesiyle birlikte, Muslumanlara boyun eğen, ancak icten ice de Muslumanlara duşmanlık besleyen Hristiyan zumre, Hz. Omer tarafından tarih sahnesinden silinen Sasani İmparatorluğu'nun tebası olan İranlılar ve nihayet Hz. Peygamber (s.a.s.)in 622'de Medine'ye hicretinden itibaren surekli olarak Muslumanlara karşı duşmanca duygular besleyen Yahudiler, Hz. Osman (r.a.) zamanındaki fitne hareketlerinin tabii destekcileri olmuşlar, teşekkul ettirdikleri gizli orgutlerle muhalifleri devlet idaresine karşı kışkırtmışlardır. Yukarıda zikredilen butun bu ve benzeri sebeplerle toplumdaki huzursuzluklar, ulke dahilinde yonetime karşı hareketlere donuşmuş, ardından da Kû»fe, Basra ve Mısırdan hareket eden isyancılar Medineye gelmişler, halifenin evini kuşatma altına almışlar. Kuşatma bir ayı gecince de H.35 Zilhicce (M.656 Haziran) tarihinde toplu bir saldırıyla Hz.Osman (r.a.)ı şehit etmişlerdir.Hz. Osman (r.a.) halim-selim, merhametli ve iyi niyetli bir kişiliğe sahipti. Ozellikle hayası ile şohret bulmuştu. Yakın akrabasına karşı aşırı duşkun olduğu, onların her turlu talebine cevap verdiği de kaynaklarda zikredilir. Onun diğer bir hususiyeti ise comertliğidir. Muslumanlar icin yardım talep edildiğinde genelde en buyuk mali destek ondan gelmiştir. Nitekim hicretten sonra Medineli birYahudinin işlettiği Rume kuyusuna yuksek bir meblağla ortak olmuş ve suyu Muslumanların hizmetine sunmuştur. Tebuk seferinin hazırlanması esnasında Musluman ordunun ucte birinin techiz masraflalarını ustlenmiştir. Hz. Osman (r.a.) gerek Rume kuyusundan Muslumanları istifade ettirmesi, gerekse Tebuk seferine sağladığı katkı sebebiyle Hz. Peygamber (s.a.s.) tarafından cennetle mujdelenmiştir. Hz. Osman (r.a.) Hz. Peygamberin (s.a.s.) vahiy katipleri arasında yer almış, ayrıca kendi halifeliği doneminde daha once biraraya getirilmiş olan Kuran nushasını coğaltarak onemli İslam beldelerine gondermiştir. Hz. Osman (r.a.) aynı zamanda Hz. Peygamber (s.a.s.)den 146 adet hadis rivayetinde bulunmuştur. Onun neslinden gelen Eban b. Osman, ilk siyer ve İslam tarihi muellifleri arasında yer almıştır.
Doc. Dr. Adem Apak /Uludağ Univ. İlÂhiyat Fak.
Diyanet Dergisi