YUNUS EMRE İLAHİ İNCELEMESİ

YUNUS EMRE

Beni bende demen bende değilim
Bir ben vardır bende benden iceri
1
Ben yururum yÂne yÂne
Aşk boyadı beni kaane
Ne Âkılem ne divÂne
Gel gor beni aşk neyledi

GÂh eserim yeller gibi
GÂh tozarım yollar gibi
GÂh akarım seller gibi
Gel gor beni aşk neyledi

Akarsulayın cağlarım
Dertli ciğerim dağlarım
Şeyhim anuben ağlarım
Gel gor beni aşk neyledi

Ya elim al kaldır beni
Ya vaslına erdir beni
Cok ağlattın guldur beni
Gel gor beni aşk neyledi

Ben yururum ilden ile
Şeyh anarım dilden dile
Gurbette hÂlim kim bile
Gel gor beni aşk neyledi

Mecnun oluban yururum
O yÂri duşte gorurum
Uyanıp melûl olurum
Gel gor beni aşk neyledi

Miskin Yunus bicÂreyim
Baştan ayağa yÂreyim
Dost İlinden ÂvÂreyim
Gel gor beni aşk neyledi

Metin incelemesi:
Bicim Yonunden:
Bicimi: Nazım.
Nazım bicimi: İlahi.
Nazım birimi: Kıta (dortluk).
Olcusu: 4+4 = 8'li hece.
Konusu: Ozanın, Tanrı'ya karşı duyduğu derin ve icten aşkı, O'na kavuşma isteğinden doğan ıstıra*bı anlatılıyor.
Temi: Tanrı aşkı, kavuşma ozlemi, acı.
Kafiye şeması: aaab/cccb/dddb.
Dortluklerde redif, yarım, tam ve zengin kafi*ye gorulmektedir. İlk dortlukteki "yane/kane/divane" sozcuklerinde ortak kafiye sesi "ane" olup zengin kafiyedir. İkinci dortlukteki "yel-ler gibi/yol-lar gi-bi/sel-ler gibi" sozcuklerinde gecen "-ler" coğul ek*leriyle "gibi" sozcukleri aynı gorevde olduğundan re*diftir. Geriye kalan bolumlerde ortak kafiye sesi "L" olup yarım kafiyedir. Ucuncu dortlukteki "cağ-lar-ım/dağ-lar-ım/ağ-lar-ım" sozcuklerinde gecen "-larım" ekleri rediftir. Geriye kalan bolumlerde ortak kafiye sesi "-ağ" olup tam kafiyedir.
Deyimler-Soz Grupları:
Yane yane yurumek: Tanrı aşkıyla kendinden gecmiş bicimde, dinsel coşku icinde gezip dolanmak.
Ciğeri dağlamak: İcten, derin acı duymak.
Şeyh anarak ağlamak: Taptuk Emre'ye duyu*lan ozlemi gozyaşlarıyla dile getirmek, icten gelen sevgiyi bu yolla belirtmek.
Avare olmak: Ne yapacağını bilmeden başıboş dolaşmak.
Ne Âkılem, ne divane: Tanrı sevgisiyle kendin*den gecmiş olmak.
Dost ili: Tanrı'nın katı, ya da Şeyh Taptuk Emre'nin oturduğu yer. Bu ifade "Dost elinden" bi*ciminde de okunup değerlendirilmiştir. O zaman an*lamı "dost yuzunden, Tanrı ozleminin derdiyle" şek*line donuşur.
El almak: "Ya elim al kaldır beni" dizesinde gecmektedir. Tasavvufta Şeyh'e bağlanmak, tarikat*la ilgili bir toreni yapmak icin Şeyh'ten izin almak anlamına gelir.
Soz Sanatları: Ozan, kendisini ikinci dortlukte yele, yola, sele;
Ucuncu dortlukte akarsuya; altıncı dortlukte Mecnun’a benzetmiştir.
Dil ozellikleri:
Ozan, yaşadığı donemin Anadolu Turkcesine ozgu sozcukler kullanmıştır: Akarsulayın (akarsular gibi), anuban (anarak), oluban (olarak).
"Akarsulayın" vb. sozcuklerde gecen "-uban, -uben" eki, bağ-fiil yapan ektir; "-rek-rak" ekinin karşılığı olarak kullanılmaktadır.
İslÂmiyet’in etkisiyle yabancı sozcuklere yer verilmiştir: Yane yÂne (yana yana), divÂne (deli, akılsız), vasi (kavuşma), yÂr (sevgili), melul (uzgun).
Tasavvuf ile ilgili terimlere yer verilmiştir:
Şeyh: Tarikatlarda kendisine uyulan ve derviş yetiş*tiren yetkili kişi.
Miskin: Ermiş, eren.
Dost ili: Tanrı'nın katı.
Farsca olumsuzluk ekini kullanmıştır: Bî-careyim (caresizim). Sozcukteki "-b", Farsca olum*suzluk ekidir.
Duyguların anlatımında doğa varlıklarından yararlanmıştır: Yeller, yollar, seller, akarsular.
İcerik Yonunden:
1. Yunus Emre'de iki ben'lik vardır: Biri maddi, diğeri manevi ben'dir. Ozan; "Beni bende demen ben*de değilim/Bir ben vardır bende benden iceri" diyerek maddi beni inkar eder. Varlık beninin Tanrı'yı tanımasına engel olduğu inancında olduğundan onu reddeder. Boylece benliğini verdiği Tanrı ile dolu benin icinde olduğunu soyler.
Bu inanc icindeki Yunus, ilk dortlukte Tanrı'ya seslenir. Ben, icimi kana boyayan Tanrı aşkı ile ya*na yana yururum.
Tanrı'ya olan aşkım beni perişan etti, aklımı başım*dan aldı, deliye cevirdi. Tanrı'm, aşkının bana yaptı*ğını gel, gor.
Dortlukte "ben yururum yÂne yÂne" dizesinde ozanın gezginci kişiliğinden de soz edilebilir.
2. Ozan, icinde bulunduğu durumunu doğanın tum oğelerinden yararlanarak dile getiriyor. Doğanın icin*de kalış ve ona tutsak oluş, cağlar boyu Turk koy*lusunu statik bir toplum haline getirmiştir. Bu ruh hali Yunus E m re'de de gucludur.
Yunus Emre, bu ruh halinin sonucu kimi ruzgÂr gibi eserim, kimi yollar gibi tozarım, kimi de seller gibi akarım diyor. Kendisini yonu belirsiz esen ruzgÂra, ruzgÂrın etkisiyle yollarda ucuşan tozlara ve akan sulara benzetiyor. Sonra, "Gel gor beni aşk neyledi" dizesiyle; Tanrı'm, aşkının bana yaptığım gel, gor, diyor.
Yunus Emre, coşkun duygularına doğayı ortak ediyor, onunla butunleşiyor.
3. Ozan, dortlukte yine doğa varlığından yararla*nıyor ve şoyle diyor: Akarsular gibi cağlarım. Dert*li ic dunyamda acı duyarım, ciğerimi dağlarım. Şey*himi anarak ağlarım. Tanrı'm, aşkının bana yaptığı*nı gel, gor.
Yunus, dortlukte; Taptuk Emre'nin izni ile yol*lara duştuğunu, yetişmesinde emeği olan Şeyhi'ni anımsadıkca ozlem duygularıyla dolup taştığını anlat*mak istiyor.
4. Ozan, Şeyh'ine sesleniyor: Şeyhim! Elimi al, beni kaldır; ya da sana beni kavuştur. Beni cok ağ*lattın, artık biraz guldur. Tanrı'm, aşkının bana yap*tığını gel gor.
Yunus Emre, Şeyhi Taptuk Emre'nin yanında belirli bir olgunluk duzeyine geldikten sonra "el al*mıştır", yani şeyhinin izniyle gurbete duşmuştur. Gurbet elde cile ceken Yunus, ozlem duygularıyla şeyhine vuslatı (vasi) yani kavuşmayı istemektedir.
Dortluk, Yunus'un Tanrı sevgisini şeyhinden oğrenerek bu hale geldiği ve bu sevgiyle Tanrı'ya kavuşma ozlemi icinde olduğu biciminde de yorumla*nabilir.
5. Ben ilden ile yuruyup dururum. Gezdiğim yerler*de şeyhimi anarım, dilimde hep onun adı var. hali*mi gurbette kimse bilmez. Tanrı'm, aşkının bana yaptığını gel, gor.
Hakiki aşk dediğimiz ilÂhi aşkın ozlemi ve ev*rende cekilen cile dervişliğin ozelliğidir. Tanrı'ya kavuşma isteğinin doğal sonucudur. Yunus gibi ger*cek Tanrı Âşıkları bu cileye severek katlanmaktadır.
Tasavvufta "dost ili, gurbet" sozleri, "Tanrı-insan" ilişkisini acıklayan kavramlardır. Memleket anlamında olan "il" sozcuğu, mecazi anlamda Tanrı katını karşılar. Tanrı'dan uzak kalış "avarelik"tir. "Gurbet" sozcuğu Tanrı'ya kavuşmamış insanın duru*munu belirtir. Kişinin gurbetten kurtulması, Tanrı varlığı ile butunleşmesine bağlıdır, buna da ancak sevgi yoluyla varılır. Yunus da bu yoldadır.
6. Mecnun gibi yururum. O sevgiliyi duşumde go*rurum. 'Uyanınca duşumun gercek olmadığını anlar, uzulurum. Tanrı'm, aşkının bana yaptığını gel, gor.
Ozan, Tanrı sevgisiyle duştuğu yollarda Mec*nun'a donduğunu belirtiyor. Duşunden uyanınca gor*duğunun gercek olmadığın anlıyor, "yÂr" (sevgili) dediği Tanrı'ya kavuşamamanın ıstırabı icinde uzulu*yor.
7. Ermiş, -Tanrı aşkıyla kendinden gecmiş Yunus olarak caresizim. Baştan ayağa yaralıyım. Dost ilin*den uzaklarda başıboş dolaşmaktayım. Tanrı'm, aşkı*nın bana yaptığını gel, gor.
Ozan, Tanrı'ya kavuşmanın acısının benliğini sardığını belirtiyor.
Araştırmalar:
1. "Ne Âkılem, ne divÂne", "ciğerim dağlarım", "dost ilinden ÂvÂreyim" sozleri icin" "deyimler-soz grupları" bolumune ve dorduncu kıtanın acıklamasına bakınız.
2. Her dortluğun sonunda gecen "Gel gor beni aşk neyledi?" dizesi, şiire bicim ve anlam yonlerin*den butunluk sağlamıştır. Ozan, bu dizesiyle Tanrı1 ya ve genel olarak tum insanlığa seslenmiş, onlardan icinde bulunduğu durumu anlamalarını istemiştir,.
3. Ozan, Tanrı yolundadır. Şiire gore buyuk acı*lar icinde kendinden gecmiş durumdadır. Yureği ya*ralı olduğundan durmadan ağlamakta, yapayalnız bir durumda gurbet acısını yaşamaktadır. Butun bunla*ra, buyuk bir aşkla bağlandığı Tanrı'ya kavuşmak icin katlanmaktadır.
4. Ozan, ikinci ve ucuncu dortluklerde duygularını dile getirirken, yaşayışıyla ilgili olarak doğa varlık*larından yararlanmaktadır. Bu varlıklar, "yel, yol, sel ve akarsular" dır. Ozan, bu varlıklarla icindeki coşkuyu anlatmaktadır. Bir bakıma doğa varlıklarının da kendisi gibi Tanrı'yı aradığım soylemektedir.
5. Bu şiir, hece olcusuyle yazılmış, koşma kafiye bicimiyle kafiyelenmiş ve halk şiiri nazım birimi olan kıtalarla yazılmıştır.

__________________