Hazırlayan:
Cetin NACAR , Ziraat Yuksek Muhendisi

Cileğin ozellikle son yıllarda dunyada ve ulkemizde giderek onem kazanmasında en buyuk etken değişik iklim ve toprak koşullarında ekonomik olarak yetiştirilmesi olmuştur. Ayrıca cilek, pazarda taze meyvenin az olduğu donemlerde olgunlaşması nedeniyle iyi bir pazar avantajı sağlar. Taze olarak tuketilmesinin yanında işlenerek tuketilebilen, vitamince zengin bir meyvedir. Ulkemizde cilek uretimi 1970'li yıllarda başlamış olup 1975 yılında uretim 16.000 ton iken 1995 yılında 76.000 tona ulaşmıştır. Turkiye cilek uretiminin %45.54'unu Marmara, %30.39 Akdeniz, %13.71'ini Ege Bolgesi karşılamaktadır. Akdeniz Bolgesinin erkenci cilek yetiştiriciliği bakımından ayrı bir onemi vardır.

Toprak Hazırlığı:

Cilek yetiştiriciliğinde en ideal toprak; pH 6,5-7 olan, su tutma kapasitesi duşuk, kumlu tınlı hafif bunyeli topraklardır. Yetiştiricilik yapılacak toprak hastalıklar ve nematod yonunden temiz olmalıdır. Dekara 4-5 ton yanmış ciftlik gubresi verildikten sonra toprak fumige yada solarize edilmelidir. Toprak fumigasyonundan sonra dekara 50 kg 15:15:15 veya 50 kg potasyum sulfat, 10-15 kg hesabıyla saf azot ve triple super fosfat ilave edilerek toprağa iyice karıştırılmalıdır. Masuralar 60-70 cm genişliğinde, 25-30 cm yuksekliğinde olmalı ve buyuk arazilerde karık pulluğu, kucuk alanlarda ise elle yapılmalıdır.

Fide Yetiştiriciliğinin Onemi:

Cilek bahcesi kurmak icin kullanılacak fideler mutlaka ozel bir fidelikte uretilmelidir. Fide parseli hastalık ve zararlılardan ari olmalıdır. Cilek fide uretimi icin dikimler bolgelere gore değişmekle birlikte genellikle mart-nisan aylarında frigo bitkiyle yapılır. Bitkiler hazırlanan duz araziye 1x1 metre aralık ve mesafede dikilir. Dikimler kokler 8-10 cm'den kesilip %0.1'lik ?Benlate' cozeltisine batırıldıktan sonra yapılmalı ve ardından can suyu verilmelidir. Fide uretiminde sulama yağmurlama sulama olmalıdır.

Dikim Zamanları:

1- Yaz Dikimi : Frigo fidelerde temmuz-ağustos aylarında yapılır. Frigo fide, fidelikten aralık-ocak aylarında sokulerek temizlenen ?Benlate' ile ilaclanan ?2 C' de soğuk hava depolarında saklanmış olan fide tipidir. Soğuk havadan cıkartılan frigo fideler bir gece suda bırakılmalı, serin saatlerde dikim yapılmalıdır. Dikim 30x35 cm aralık ve mesafelerde ucgen şeklinde yapılır. Dikimden sonra bitkiler gunde 2-3 defa olmak uzere 15-20 gun ustten sulanmalıdır. Aksi halde sıcak yaz gunlerinde fidelerin tutması gucleşir. Dikimden hemen sonra acan cicekler ve kollar koparılır. Bunun amacı bitkinin daha kuvvetli buyumesini sağlamaktır. Bu dikim sisteminde dekara 6.000-7.000 fide kullanılmaktadır. Bir dekardan 5-7 ton urun alınabilmektedir.

2- Tuplu Taze Fide Dikimi : Bu yontemle fidelikte mayıs-haziran aylarında oluşan yavru bitkiler steril yetiştirme ortamlarında kucuk plastik torbalarda mistleme altında koklendirilir ve temmuz-ağustos aylarında esas yerlerine dikilir. Erkencilikte birinci sırayı alır aynı zamanda verim yonunden yaz dikimi kadar verimlidir. Bu dikim sisteminde kış ayları boyunca meyve alındığı icin uretim ısıtılan seralarda veya domna karşı onlem alınan seralarda yapılmalıdır.

3- Kış Dikimi : Kışları ılık gecen yerlerde (Akdeniz) ekim-kasım aylarında taze fidelerle yapılan dikim şeklidir. Fide kokleri 8-10 cm kalacak şekilde ve tac tuvaleti 2-3 genc yaprak olacak şekilde yapılır. Fideler % 0.1'lik ?Benlate' cozeltisine 5-10 dakika batırılıp, acılan cukurlara tam kok boğazı hizasında dikilir. Dikimden sonra bolca can suyu verilir. Dikim 25x30 cm aralık ve mesafelerde ucgen şekilde yapılır. Dekara 7.000-8.000 fide dikilir. Verim oldukca duşuktur. Birinci yıl 1-1.5 ton ikinci yıl 4-5 ton urun alınabilir.

4- İlkbahar Dikimi: Kışları soğuk gecen bolgelerde genellikle nisan ayında yapılan dikim şeklidir. Bu dikimde frigo fideler kullanılır. Bu bitkiler mayıs ve haziran aylarında az miktarda cicek acarak meyve verir. Ancak esas urun ertesi yıl alınır.

5- Sonbahar Dikimi : Fidelikten sokulen taze fidelerle eylul ayında yapılan dikim şeklidir. Bu dikimde erken meyve elde edilmesine karşın, meyve verim ve kalitesi duşuk olur. Ayrıca Akdeniz Bolgesinde eylul ayı sıcak olduğundan fidelerin tutma oranı duşuk olmaktadır. Bu dikimde yetiştiricilik ortu altında yapılmalıdır. Bitkiler erken cicek acmakta ve kış aylarında meydana gelen donlardan zarar gorebilmektedir.

Yetiştirme Ortamları:

1. Ortualtında Yetiştiricilik :

Akdeniz Bolgesi erkenci cilek yetiştiriciliğinde onemli bir yere sahiptir. Erkencilikte amac kasım, aralık ve ocak aylarında urun elde edip bunu yuksek fiyatlardan satmaktır. Bu nedenle bu aylarda urun yetiştirebilecek ortu sistemlerinin kullanılması gerekmektedir. Ortu altı cilek yetiştiriciliği; ısıtmalı ve ısıtmasız cam ve plastik seralar ile yuksek ve alcak tunellerde yapılmaktadır. Ortu altı yetiştiriciliğinde dikkat edilmesi gereken en onemli konulardan bir erken donemde acan ciceklerin donlardan zarar gormemesi icin gerekli tedbirlerin alınmasıdır. Bunun icin sera ustunden yağmurlama, ısıtma yapmak yada daha kolay uygulanabilen sera icine ikinci bir alcak tunel kurma yontemleri uygulanabilir.

2- Acıkta Yetiştiricilik :

Cilek ?10 C'ye kadar ozel bir tedbir almadan yetiştirilebilir. Daha soğuk bolgelerde bitkilerin saman, kuru yaprak v.s. gibi materyallerle ortulerek dondan korunması gerekir. İlkbaharın gec donları Akdeniz bolgesi ve benzeri yerlerde sorun olabilir. Acıkta cilek yetiştiriciliği gerekli tedbirler alındığı taktirde tum bolgelerimiz icin uygundur. Hasat bolgelere gore değişir. İlk urunler Akdeniz bolgesinde mart ortasından itibaren oteki bolgelerimizde ise mayıs, haziran aylarından itibaren alınmaya başlanır. Bu yetiştiricilikte hasat suresi kısa olup, kış aylarındaki duşuk sıcaklıklardan acan cicek ve meyveler zarar gormektedir. Verim ortu altı yetiştiriciliğine gore duşuktur.

Bakım İşlemleri:

Malclama
Cilek yetiştiriciliğinde oldukca yararlı olan malclama, yabancı otların cıkmaması, erkenci ve kaliteli urun elde etmek icin masuralar siyah plastikle ortulmelidir. Siyah plastik yaz dikimlerinde dikimden sonraki aylarda (eylul-ekim), kış dikimlerinde ise dikim oncesi yapılmalıdır.

Sulama
Cilek aşırı suya karşı hassas bir bitkidir. Bu nedenle dengeli bir sulama yapılmalıdır. Aşırı sulama sonucu mantarsal hastalıklar ve kloroz ortaya cıkar. Sulama yontemleri; karık, yağmurlama ve damla sulamadır.

Gubreleme
En iyi gubreleme yaprak ve toprak analizine gore yapılandır. Gubreleme yapraktan ve topraktan uygulanabilir. Topraktan uygulamada en uygun olanı gubrenin damla sulamayla birlikte verilmesidir. Bu sistemde gubre kaybı azalmakta ve bitkiler icin yarayışlılığı artmaktadır. Cilek ticari gubrelerden en cok azota ihtiyac duyar. Bu uygulamaya dikimden yaklaşık bir ay sonra başlamalı ve hasat sonuna kadar uygulamaya devam edilmelidir. Soğuk bolgelerde kış aylarında gubre uygulamalarına ara verilmelidir. Analiz yapılmadığı taktirde yetiştiricilik periyodu boyunca yaklaşık dekara 25-30 kg saf N duşecek şekilde azot icerikli gubreler aylara gore bolunerek verilmelidir. Damla sulama uygulandığı taktirde haftalara bolunerek vermek daha iyidir. Kış soğuklarına dayanımı arttırmak icin K icerikli gubrelerle de gubreleme yapılmalıdır. Toprak kirecli değilse hasat periyodu boyunca meyvelerin yumuşamaması ve sertliğini kaybetmemesi icin Ca icerikli gubreleme yapılmalıdır. Kirecce zengin topraklarda pH 7-7.5'u gectiği durumlarda kloroz gorulur. Bunun icin bitkiler Fe şelatlı gubrelerle gubrelenmelidir.

Kolların Kesilmesi
Cilek yetiştiriciliğinde kol temizliği verim yonunden cok onemlidir. Kollar kesilmediği zaman verim cok duşer. Kollar gorulur gorulmez hemen temizlenmelidir.

Ceşitleri:
Cilek yetiştiriciliğinde ceşit secimi buyuk onem taşır. Her ceşit her bolgede iyi sonuc vermez. Sofralık ve sanayi ceşitleri farklı olduğu gibi, sera ve acıkta yetiştiricilik icinde ceşitler farklıdır. Halen yetiştiriciliği yapılan ve yetiştirilmesi onerilen bazı ceşitler şunlardır: Pocahontas, Dorit (216), Douglas, Chandler, Seascape, Camarosa, Honeoye, Oso Grande ve Sweet Charlie.

Hastalık ve Zararlılar:
Cilek hastalıkları kok, meyve ve yaprak olmak uzere uc kısımda toplanır. Kok hastalıkları icinde en yaygın olanı Phytophtora fragaria (Kırmızı kok curukluğu), Phytophtora cactorum (Kahverengi curukluk), Rhizoctonia solani (Siyah kok curukluğu) dur. Kok hastalıkları topraktan bulaştığı icin toprak fumige yada solarize edilmelidir. Bunun yanında dayanıklı ceşit kullanmak ve kulturel tedbirlere onem vermek gerekmektedir. Meyve hastalıkları icinde en yaygın olanı Botrytisdir. Bu hastalığa karşı meyve tutumundan sonra birkac kez sistemik mantari ilaclar kullanılmalıdır ve sık sık havalandırma yapılmalıdır.

Yaprak hastalıklarından Yaprak Leke Hastalığı en yaygın olanıdır. Bu hastalığa karşı meyve tutumundan sonra birkac kez sistemik mantari ilaclar kullanılmalıdır. Ortu altı yetiştiriciliğinde sık sık havalandırma yapılmalıdır. Cilek yetiştiriciliğinde viruslere karşı en etkili yontem sağlıklı fide ile bahce tesisidir.

Cileklerde en cok gorulen zararlılar kırmızı orumcek ve yaprak bitleridir. Bu zararlılarla mucadelede spesifik akarisitler kullanılmalıdır. Ayrıca dayanıklı ceşit kullanımına ozen gosterilmelidir. Cilek yetiştiriciliğinde nematodlar da onemli bir sorundur. Bunlarla mucadelenin en iyi yolu sağlıklı ve temiz fide kullanılması yanında toprağın fumige edilmesidir. Cilek yetiştiriciliğinde ozellikle ortu altı yetiştiricilikte kış aylarında meyvelerde tozlanma ve dollenme noksanlığından kaynaklanan şekil bozukluklarına sıkca rastlanmaktadır. Bu sorun sera icerisine arı kovanı konmak suretiyle cozumlenmelidir.


__________________