ARMUT YETİŞTİRİCİLİĞİ

ARMUDUN KULTUR TARİHİ

Armut kulturunun yapıldığı ve en eski olduğu memleketler arasında: Anadolu, italya, Fransa, Belcika gibi memleketler gorulmektedir. Amerika'ya ilk olarak armut İngiliz ve Fransız kolonistler tarafından 1630 yılında dikilmiştir. Sonradan burada buyuk olcude geliştirilmiş ve Batı ve Doğu armutları ile pek cok sayıda calışmalar yapılmıştır.

Kultur armudu butun dunya uzerinde elma kulturunun yayıldığı hemen her yerde yetiştirilmektedir. Yalnız armut, kultur elmalarına gore, sıcağa ve kurağa daha az hassas olduğundan, yayılma alanı mesela kuzey yarımkurede anca 55. enlem derecesine ulaşabildiği halde, elmanın iyi yetişemediği Akdeniz'in sıcak iklimli bolgelerinde de onemini korumaktadır.

Memleketimizde armut yetiştiriciliği hemen butun bolgelerimize yayılmıştır. Bugun dunya uzerinde 2000 yılında 1.541.733 ha. alanda 16.981.168 ton armut uretilmektedir.

ARMUTLARIN POMOLOJİK BAKIMDAN SINIFLANDIRILMASI

Dunyadaki armut ceşitlerinin sayısının 5000'den fazla ve Turkiye'de yetiştirilenlerin sayısının ise 640 dolayında olduğu tahmin edilmektedir. Bu zenginlik icinde armut ceşitleri, Diel - Lucas pomolojik sisteminde 15 grup altında toplanmışlardır.

Armutlar; Yağ Armutları, Yarım Yağ Armutları, Bergamotlar, Yarı Bergamotlar, Yeşil Uzun Armutlar, Surahi Armutları, İri Armutlar, Paslı Armutlar, Misket Armutları, Erimez Armutlar, Tarcın armutları. Uzun Hoşaf Armutları, Yuvarlak Hoşaf Armuttan, Uzun Şıra Armutları ve Yuvarlak Şıra Armutları şeklinde gruplandırılmışlardır.

Bu 15 grup icerisinde toplanan armut ceşitlerinden ilk 11 gruba girenler sofralık, son 4 gruba girenler ise sanayi armutlarıdır.

ARMUDUN MORFOLOJİK VE BİYOLOJİK OZELLİKLERİ

MORFOLOJİSİ

Habitusu: Armut ağacı daha cok dikine buyur. Doruk dalının yukarıya doğru uzaması ve yanlara doğru dallanmasıyla, ceşitlerde tac bir piramit şeklini alır.

Armutlarda govde rengi genel olarak koyu gridir. Bununla beraber, gerek kabuk rengi ve gerek borkelerin şekil ve kalınlıktan ceşitlere gore değişir.

Tohumdan yetişen armut bitkilerinde kok kazık kok şeklindedir ve derinlere gider. İyi topraklarda ve sulanan yerlerde yan ve sacak kok oluşumu iyidir.

Dallar: Armutlarda dallar odun ve meyve dalları olarak ayntır. Meyve dalcıklarından topuz, kargı ve dalcıklar elmalardakine benzerse de burada daha genc dalcıkların erken meyveye yattıkları da unutulmamalıdır. Bundan başka armutlarda keselere elmalardan daha cok rastlanır ve bu dal şekli bir kısım ceşitlerde cok yaygındır. Armutlarda dalcıklar elmalardan farklı olarak coğunlukla tuysuzdur.

Gozler: Armutlarda yaprak, surgun ve cicek olmak uzere uc tip goz vardır. Yaprak gozleri bir yıl onceki yaprakların koltuklarında teşekkul eden ince gozlerdir. Acıldıklarında tek tek yapraklar meydana gelir.

Surgun gozleri daha cok dalcıkların uclarında tepe tomurcuğu halinde olur. Uyanmaları ile kısa ve uzun surgunler meydana gelir. Boylece dalcıkların buyumeleri ve tacın dallanması temin edilir.

Meyve gozleri dalcıkların uclarında ve az sayıda olarak bazı ceşitlerde yaprak koltuklarında meydana gelir. Ucları sivri, kenarları keskin ve tuysuzdur.
Cicek gozleri armutlarda da karışıktır. Yani bunlarda da bir goz icerisinde hem cicek ve hem de yaprak yerleri vardır. Boylece cicekler acıldıkları zaman ağacta yapraklanma da olur.

Meyve: Yalancı meyve olup elmada olduğu gibi ovaryum ile canak ve tac yapraklar ve stamenlerin alt kısımlarının birleşimi olana dokuların ( accessory ) birlikte gelişmeleriyle meydana gelmektedir.

Bazı ceşitlerin meyvelerinde ise taş hucreleri meydan gelir ve bunlar, meyve yenirken kumluluk hissi uyandırırlar. Taş hucrelerinde oluşumu ceşide bağlı olduğu kadar, toprak koşullarıyla da ilgilidir.

Dollenme Biyolojisi: Armut ceşitlerinden bazıları kendine verimli olarak bilinirse de yuksek bir meyve tutumu ve verimlilik sağlamak icin karşılıklı tozlaşma gereklidir.

ARMUDUN EKOLOJİK İSTEKLERİ

İKLİM İSTEKLERİ

Armut bir mutedil iklim ağacıdır.

Armut cicek tomurcuklarının farklı gelişme donemlerindeki dona dayanımları ( °C ):


Uyanan
Tomurcuk
Patlayan
Tomurcuk
Sıkı
Demet
Beyaz
Tomurcuk
İlk
Cicek
Tam
Cicek
Cicek
Sonrası

%10 Olum
-9,4
-6,7
-4,4
-3,3
-2,8
-2,2
-2,2
%90 Olum
-18,0
-14,0
-9,4
-5,6
-5,0
-4,4
-4,4

Armutlar genel olara 7 °C nin altında 1000 - 1500 saat soğuklamaya ihtiyac gosterirler. Bu turun bir cok ceşidinde yuksek kaliteli meyveler, yazları sıcak ve kurak yerlerde olur.

TOPRAK İSTEKLERİ

Armut toprak bakımından fazla secici değildir. Bununla beraber, toprak ne kadar derin, gecirgen, sıcak ve besin maddelerince zengin olursa ağacların gelişmeleri de o kadar iyi ve verimleri o nispette yuksek olur.

Buna gore bol verim ağaclar ve yuksek kaliteli meyveler elde edebilmek icin en iyi topraklar derin, sıcak, iyi drene edilmiş tınlı topraklardır. Armutlar icin 60 - 70 cm derinliklerdeki bir toprak profili yeterli olmakla birlikte, biraz daha az derin topraklarda alt tabakanın kok gelişimine musaade etmesi gerekir ki boylece kokler alt kısımlardan nem sağlayabilsinler. Armut bahcesi kurarken en sakınılması gereken topraklar yuzlek kirecli topraklar, kuvvetli alkali topraklar veya alt toprak tabakalarına doğru yuksek oranda kirecli su bulunduran topraklardır ki boyle yerlerde ayva uzerine aşılı armutlar, demir noksanlığından buyuk zarar gorurler.

Armutlar, topraktaki organik madde miktarının oldukca yuksek olmasını severler. Bu bakımdan zayıf topraklan ciftlik gubresiyle takviye etmek gerekir.

ARMUDUN YETİŞTİRİCİLİĞİNİN TEKNİK OZELLİKLERİ

ARMUT ANACLARI

Klon Anacları:
Armudun en onemli bodur klonal anacı ayvadır. Ayvanın Quince A, B, C klonları dunyaca meşhur olup bunlardan en cok kullanılan QA anacıdır. Ancak bu anac kirecli ve drenajı kotu topraklar icin uygun değildir.

A.B.D' de son yıllarda OH X F seleksiyonları ( P. Comminus L), PQBA 29, QC anac olarak kullanılmaktadır.
Armut Klon Anacları:

OHXF 97:
Kok yayılımı cok azdır. Kokun tutunması, aşı uyuşması ve uniform yapı ve mahsuldarlık cok iyidir. Meyve
buyukluğu ve erken verime etkisi orta derecededir.
Soğuk kış sıcaklıklarına, kumlu ve killi topraklara yuksek toleranslıdır. Mahsuldarlığa etkisi iyidir. Standardın % 100 kadar tac
yapmaktadır. Ilık kış ve sıcak yazlara, duşuk pH' a, kloroza, nemli ve kuru topraklara karşı orta derecede mukavimdir.
Ateş yanıklığına ve geriye doğru olum hastalıklarına karşı cok toleranslıdır. Bakteriyal kanser ve kok funguslarına karşı
toleranslıdır. Yaprak lekesi, armut kutlemesi, kok kanseri, kok boğazı curukluğune karşı orta derecede toleranslıdır.Pamuklu bite
karşı hassas, nematotlara karşı cok hassastır.

OHXF333:
Kok yayılımı cok azdır. Kokun tutunması, aşı uyuşması ve uniform yapı ve mahsuldarlık cok iyidir. Meyve buyukluğu ve erken verime etkisi orta derecededir. Soğuk kış sıcaklıklarına, kumlu ve killi topraklara yuksek toleranslıdır. Standardın % 70 kadar tac yapmaktadır. Ilık kış ve sıcak yazlara, duşuk pH' a, kloroza, nemli ve kuru topraklara karşı orta derecede mukavimdir. Ateş yanıklığına ve geriye doğru olum hastalıklarına karşı cok toleranslıdır. Bakteriyal kanser ve kok funguslanna karşı toleranslıdır. Yaprak lekesi, armut kullemesi, kok kanseri, kok boğazı curukluğune karşı orta derecede toleranslıdır ( Rom ve ark. 1987 )

Ayva Klon Anacları:

M QA ( Angers ):
Uzerine aşılı armut ceşitlerini bodurlaştırıcı etkiye sahiptir. Yabani armut anacı uzerine aşılanmış aynı ceşitlerin % 30- 60' ı kadar buyur ve ortalama olarak bir yıl daha once mahsule yatar.

Araziyi ekonomik olarak kullanmak icin sık dikilmeleri tavsiye edilir. Her ağaca bir herek verildiği zaman 3 x 4,5 m, tele alındığında 3x 2,5 m aralıklarla dikilmeleri tavsiye edilir. Bahce performanstan da oldukca iyidir.

PQBA 29:
Provence ayvasından selekte edilmiştir. Standardın % 55 buyukluğunde tac oluşturur. Guclu, uretime ağır girer fakat yuksek verimlidir. Meyve kalitesi ortadır. Williams ve Abbe Fetel ile uyum gosterir fakat bu ceşitlerde ara anac ile daha iyi sonuc verir. Armut gocurene, armut kullemesi, kok kanseri, pamuklu bite cok toleranslıdır. Yaprak lekesi ve ateş yanıklığına cok hassastır.

ARMUT BAHCESİ TESİSİ

Armut bahceleri, ya aşılı fidanlarla veya kurak koşullarda coğur yetiştirip uzerine aşı yapılarak kurulmaktadır. Bahce kurulurken bir yaşlı iyi dallanmış fidanlardan yararlanmak en iyisidir. Cunku, fidanlık doneminde iyi dallanmış fidanlar erken meyveye yatarlar.

Armut bahcelerinde ağaclar arasında bırakılacak aralık ve mesafeler ekolojik şartlara ve kullanılacak anaca gore değişir. Nemli bolgelerde ayva anac olarak kullanıldığı zaman 2 - 3 m, orta boydaki ağaclar icin 3-5 m ve armut coğuru uzerindekiler icinde 6 - 8 m aralık ve mesafe yeterli. Kıraclarda ahlat anacı uzerinde bu mesafeler daha geniş tutulur.

YILLIK BAKIM İŞLERİ

Budama:
Modifiye- Lider sistemi terbiye şekli armutlar icin iyi gelir. Durum elmadakinin aynısıdır. Armutlarda cok gorulen ateş yanıklığı hastalığından dolayı, meydan gelecek dallardaki olme ihtimali hesaplanarak 4- 6 ana catı dalının gelişmesi sağlanır. Bunun icin armutlardaki satın alınan fidan 90 - 120 cm yerine 120 -140 cm uzunlukta olursa daha iyi olur.

Budama elmalarda olduğu gibi cok hafif olmalıdır. Mahsule yatan ağaclara hafif bir budama tatbik edilmesi ve yaygın bir gelişmenin temini icin dal ve dalcık cıkarması yapılmalıdır.

Mahsul verme durumu bakımından armut ceşitleri iki gruba ayrılırlar:

1. Kısa meyve dalcıklı ceşitler, bu ceşitlerden Beurre Hardy, B. Bosc, Beurre Clairgeau, Lavvson ve Remish, Beauty' de yeni gelişme daima yeni kesim yerlerinde olur,
2. Kuvvetli meyve dalcığı ve surgun meydana getiren grupta Williams, Eastar Beurre, Winter Nelis ve Patrick Barry ceşitleri vardır.

Birinci gruba giren ceşitlere, bol miktarda cicek gozu teşekkul etmeleri icin orta derecede bir budama yapılması gereklidir. Bunlarda keza, kısaltma ite dal ve meyve dalcıklarında seyreltmede tavsiye edilir, ikinci gruba giren ceşitlere ise cok hafif bir budama yapmak gerekmektedir.

Gerek kışın, gerekse buyume mevsiminde ağaclar kontrol edilerek, ateş yanıklığı hastalığı uyku devresinde iken yakalanmalıdır. Bunun icin ağacın tepe gelişmelerine bakmak yeterli olur. Bunlara bulaşmış surgunlerde yapraklar kış mevsimi boyunca kaldıkları icin kolayca tanınırlar. Hastalık gorulur gorulmez hastalıklı kısmın hemen kesilip atılması ileride cok dal cıkarılmasını onlediği gibi hastalığı da frenler.

Gubreleme:
Gubrelemede esas, toprak ve yaprak analizlerinin yapılmasıdır. Buna gore de eksikler giderilmelidir. Armutlar genellikle azota karşı elmalardan daha cok tepki verirler ve meyvelerin kalitelerinde herhangi bir bozulma olmadan rahatca azot gubrelemesi yapılabilir. Ancak azot gubrelemesinde dikkate alınması gereken onemli husus ateş yanıklığıdır. Cunku aşın surgun buyumesi bu hastalığın etkinliğini cok arttırır.

Seyreltme:
Bartlett, B. Hardy, B.Bosc gibi ceşitler bazen her huzmede 3-5 meyve olacak şekilde meyve bağlarlar ki bunların sayısını 1 -2 ye duşurmek gerekir. Ancak seyreltmede ağac uzerindeki urun yuku de dikkate alınır eğer ağacın uzerindeki meyve tutumu yuksek değilse huzmelerde seyreltme yapmaya gerek yoktur.

Armutlarda elle seyreltme ciceklenmeden 50 - 70 gun sonraya kadar yapılabilir.

Derim:
Bir ağacta derim hic değilse uc kez tekrarlanmalıdır. Derim olgunluğunun tayininde burada da meyve kabuğunun taban rengi, meyvenin daldan ayrılma durumu meyve etinin sertliği ve tam cicekten olgunluğa kadar gecen sure dikkate alınır.

Secme, Boylama:
İhracat standartlarına gore armutlar Ekstra, Birinci sınıf ve ikinci sınıf olmak uzere uc kalite sınıfına ayrılır. Buna gore meyveler tam ve sağlam olmalı, uzerlerinde gozle gorulen ilac artığı bulunmamalı, uzerleri yaş olmamalı ve yabancı tat ve koku olmamalıdır. Bu sınıflarla ilgili toleranslar TSE' nin ilgili standardında verilmiştir.


Ekstra
I. Sınıf
II. Sınıf

İri Ceşitler
> 66 mm
55-60 mm
50-55 mm
Diğer Ceşitler
> 55 mm
50-55 mm
45-50 mm

__________________