HAYAT ** NEDİR ?
(Rutbetu’l-hayÂt)
HOCA *** YÛSUF** HEMEDÂNÎ
[Kaddesallahu Sırrahulaziz]
*** “Aynı şeklide tum insanların, padişah, vezir, Âlim, zÂhid, derviş, avÂm ve havÂs herkesin bu buyuk efendi ve Âlim-i rabbÂnî Şeyh Yusuf HemedÂnî’ye tÂbi olmaları gerekir. Cunku bu azîz şeyh kesinlikle Hz. Peygamber (a.s)’ın dînine muhÂlefet etmemişlerdir. SahÂbe, tÂbiûn,tebe-i tÂbiûn ve selef-i sÂlihîne uyarak yaşamışlardır. HemedÂn şehrinde ve bulundukları diğer yerlerde dÂim şu mubÂrek sozu soyluyorlardı: “Doğru yol, Allah rasûlu Hz. Muhammed’in yoludur. Cunku Âlemin efendisi şoyle buyurmuşlardır: Ey Ebû Hureyre! İnsanlara benim yolumu (sunnetimi) oğret ve sen de amel et ki kıyÂmet gununde ışık veecek bir nûra kavuşasın”.

*** “Şeyhimiz mubÂrek sozleriyle şoyle buyurdular: Bu yol, Hz. Ebû Bekir Sıddîk (r.a.)’ın yoludur. Asır be-asır bize ulaşmıştır ve t kıyÂmete dek devÂm edecektir. Bu yuzden tum mu’minler ve sÂlikler bu seckin yola tÂbi olmalı, bu hÂnedÂn ile sohbet etmeli, onların yoluna sulûk edip onlarla bulunmaktan ve unsiyetten uzak kalmamalıdırlar.” (S.38)
**** “ŞÃ‚hzÂde Kusem b.AbbÂs’ın makÂmında (kabrinde) de şoyle buyurdular: “Kim ki bu yol uzere amel eder ve ona sarılırsa, şuphesiz tum karanlıklardan emîn olur ve bid’at denizinin dalgasından kurtulur.”
“Sonra şoyle buyurdular: Ey AbdulhÂlik! Bilesin ki, Hak yolunun yolculuğu yani sulûk iki kısımdır: Sulûk-i zÂhir ve sulûk-i bÂtın. Sulûk-i zÂhir, dÂim ilÂhî emir ve yasaklara riÂyet etmek, imkÂn olcusunde dînî olculeri muhÂfaza etmek ve nefsin arzularından kacınmaktır. İkinci kısım olan sulûk-i bÂtın ise, kalbi temizlemeye calışmak ve nefsÂnî kotu sıfatları yok etmek icin gayret sarfetmektir. BÂtın temizliği dedikleri işte budur. Kalp zikrinde sınırsız bir caba ve azim gerekir ki, kalp Hak TeÂlÂ’yı zikreder hÂle gelsin. Bu zikir telkîni once Hz.Ebû Bekir (r.a.)’ın kalbine, ondan SelmÂn FÂrsî’ye, ondan Ca’fer-i SÂdık’a, ondan SultÂn BeyÂzîd’e, ondan Şeyh Ebu’l-Hasan HarakÂnî’ye, ondan buyuk şeyh Ebû Ali FÂrmedî Tûsî’ye ve ondan da bize ulaşmıştır.
Bunu soylediler ve mubÂrek başlarını one eğip oğle ezanına kadar boyle durdular.”
*** “Oğle namazını kılınca şoyle buyurdular: Ey dervişler! Bu silsilede her ne kadar bu efendilerden başka aziz insanlar var idiyse de, ozellikle bunların secilmesinin sebebi, onların mukÂşefe ve muşÃ‚hedede (kalp gozuyle gormede) bu silsilenin onde gelen şahsiyetleri olmalarındandır.” (S.39)
** “Sonra mubÂrek yuzunu tekrar bana cevirdi ve şoyle buyurdu: Ey AbdulhÂlik! Tıpkı benim, HÂce Ebû Ali’nin dorduncu halîfesi oluşum gibi, sen de bizim dorduncu halîfemiz olacaksın. (FÂrmedî’nin dort halî esi: 1. Abdullah ŞîrÂzî, 2. HÂce İshÂk Fahr-i NasrÂbÂdî, 3. HÂce Hamîduddin MultÂnî, 4. HÂce Yusuf HemedÂnî. bk.MakÂmÂt (Tibyan icinde) I, 380a). Baktım ki gozleri dolmuştu. Sonra ben sordum:Sizden sonra halîfe kim olacak? Şeyh efendi şoyle buyurdular: Bizden sonra yerimize HÂce Abdullah Barakî gececek, sonra HÂce Hasan Endakî, ondan sonra HÂce Ahmed Yesevî. HÂce Ahmed Yesevî Turkistan diyÂrına gidince halîfe sen olacaksın.” (S.39-40)
*** “504 senesi Ramazan ayının 11. Carşamba gunu Sencer b. MelikşÃ‚h, Semerkand’daki KÂsım b. Cûkî’ye bir mektup gonderdi. O mektupta şoyle diyordu: Şeyhu’l-İslÂm ve’l-muslimîn HÂce Ali b. Muhammed, Kadı AlÂeddin Omer... gibi Semerkand buyuklerinin bildirdiğine gore, muhterem şeyh Yusuf HemedÂnî’nin yaşı kemÂle ermiştir. Bizim o tarafa gitmeye fırsatımız yok. Zîr SuleymanşÃ‚h buyuk bir ordu ile bu tarafa yonelmiş. Bu yuzden Semerkand vilÂyetine gidip gelemeyiz. Dervişlerin tekke masrafları icin KÂsım b. Cûkî’ye helÂl yoldan ihtiyatla kazanılmış 50.000 dinar gonderildi. Siz de bizim işimiz icin FÂtiha okuyunuz. Tum arzumuz, hazret-i şeyhin ahlÂk ve ahvÂlinin yazılıp bize gonderilmesidir. Cunku duyduğumuza gore, hazret-i şeyhin yolu ve tavırları tıpkı sahÂbenin yolu gibiymiş. Mutlaka buna onem veriniz ve duÂcınızı da bu nasîb ile şereflendiriniz.
*** Sonra hazret-i şeyhu’l-İslÂm, azizlerin huzûruna, HÂce Abdullah Barakî’nin evine geldiler. HÂce Hasan Endakî’yi, HÂce Ahmed Yesevî’yi, HÂce ŞÃ‚h GÂtferî’yi... ve bu fakir AbdulhÂlik’ı topladılar. Sultan Sencer’in meselesini anlattılar. Sonra hepsi Şeyh Yusuf HemedÂnî’nin huzûruna girdiler, Sencer b. MelikşÃ‚h’ın arzusunu şeyhe arzettiler. Şeyh, onun işi icin FÂtiha’yı okudu, sonra şoyle buyurdu: Ey dervişler! Bizde hatadan başka ne zuhûr etmiştir ki, onu Sencer’e gonderebilelim? Bunun uzerine HÂce AlyÂne: Efendim! Dervişlerin sizden istediği, onlara musÂde etmenizdir, deyince, şeyhimiz: Bizden, Allah Rasûlunun şerîatına uygun ne gorduyseniz yazın, buyurdular.” (S. 40)
“Yuruyerek 38 defa hacca gitmişlerdi.”
“Tefsir, hadis, fıkıh, usûl, furû ve kelÂma dÂir 700 kitabı ezberlemiş.”
“213 meşÃ‚yıh ile tanışmıştı. Coğu gunler oruclu olurdu. 8000 putperesti musluman etmişlerdi. Tevbe ettirip yola getirdiği kişilerin ise sayısını kimse bilmez.” (S.40)
“MubÂrek bir ayağı kısa idi. Yuzlerinde cicek hastalığından kalma leke ve izler vardı. Sakalları uzun ve kızıl idi. Biraz zayıf idiler. Kimi gorseler “HÂce” (efendi) diye hitÂb ederlerdi. Cok yolculuk yaparlardı. Elbiseleri yunden ve yamalı olurdu. Yedikleri arpa ekmeği, darı ekmeği ve cekirdek yağı idi. Kırk gunde bir defa tavuk eti yerlerdi. Bazen deve ve koyun eti yedikleri de olurdu. Cizme îmÂlÂtı ve ciftcilik yaparlardı. Hak TeÂl ona ne verdiyse, onu fakirlere, yetimlere, gariplere ve Âilesi kalabalık olan yoksullara verirlerdi. Omrunde hicbir defa dilenmemişti ve muridlerini de bundan men ederdi. DÂim Allah’a guvenir, dunyayı îmÂr icin uğraşmaz ama uğraşanlara da engel olmazdı. Senede 40 gun emr-i ma’rûf nehy-i munker yapar, insanlara hayrı tavsiye ederdi. Padişah ve zenginlerin evine gitmezdi. 75 sene bekÂr yaşadılar (sonra evlendiler).” (S.40-41)
“Hızır (a.s)’ın izniyle Receb ayının 10. gunu Semerkand’a geldiler.”
“Omurlerinde bir kez bile ayaklarını uzatmamışlardı. Hak TeÂlÂ’nın korkusu ile ağlarlardı. Sozleri tatlı idi, tebessumle konuşurlardı. Aclıktan ve riyÂzattan dolayı belleri bukulmuştu.”
“Şeyhinin şeyhi olan Ebu’l-Hasan HarakÂnî’yi (o.425/1034) gormuşlerdi. Doğum yerleri HemedÂn’ın Guneyme mahallesidir. Coğunlukla yaya yururlerdi.”
“Perşembe ve Cuma geceleri ile bayram akşamları buyuk zÂtları ziyÂret ederlerdi. Bir şehirden gelen misÂfire, hangi şehirden geldiğini, orada dervişlerden kimler olduğunu ve orada medfûn bulunan sûfîlerin adlarını sorarlardı. Nefesi tutarak kalp zikri yaptıkları icin uzuvları dÂim terli olurdu. DevÂm ettikleri evrÂddan hÂric olarak her farz namazdan sonra bir cuz Kur’Ân okurlardı. Şu anda medfûn bulundukları GÂtfer semtinin Hoşrûd mahallesindeki evden Mescid-i CÂmi’e gidinceye kadar Kur’Ân-ı Kerîm’i hatmederlerdi. Mescidden HÂce Hasan Endakî ve HÂce Ahmed Yesevî’nin evine kadar Bakara sûresini okurlar, mescide donuşte de Âl-i İmrÂn sûresini okurlardı. Şeyhimizin mescidinden bu dervişlerin evine kadar olan mesÂfe 107 adım idi. Namazın iki rekatında bir cuz Kur’Ân okurlardı.” (S. 41)
“SelmÂn FÂrsî’nin asÂsı ve sarığı kendilerindeydi.”
“Semerkand buyukleri de onun sohbetinden uzak kalmazlardı. HÂce-i zinde dilÂn HÂce Hızır (a.s) ile sohbet ederdi.”
“Cete ve Tokmak orduları geldikleri zaman onlarla savaşırdı.”
“Yemeğini kendi pişirir, elbisesini kendi yıkar ve eğer elbise yırtılırsa kendisi yamardı. Pazarda pişen yiyeceklerden yemezdi. Sarığını buyuk bağlar, sarığın sarkan ucunu uzun bırakırdı. Elbise kolu geniş ve kısa idi.”
“HelÂl yiyen ve helÂl işte calışanları dost edinirdi.” (S.42)
“Bıyıklarını kısa tutardı, muridleri de oyle yapardı.”
“Halkın yemeğini yemez, avam halk ile sohbet etmekten kacınırdı. Siyah cizme giyer, sarığını Âlimler gibi sarar ve sarığın sarkan ucunu iki omuzu arasına bırakırdı. Kazmayı iyi vururdu. İşsiz, bedÂvacı (başkalarının sırtından gecinen) ve yeyip şişmanlayan insanları dost edinmezdi.”
“Yemeği sağ elle yer, başı acık olarak namaz kılmaz ve yemek yemezdi.” (S.43)
“Namazı uzatmazdı. Kendi ev işini kendisi yapar, değirmene kendisi giderdi. Bahar gelince cok gezerdi. Sabah, işrak, evvÂbîn, teheccud ve istihÂre namazlarını terk etmezdi.”
“Şehid olmak isterdi.”
“Hakk’a şukreder, asl Ondan şikÂyet etmezdi. Hakk’ın taksîmine rÂzı olurdu. Her zaman olume hazırlıklı idi. Herkese karşı şefkatli, pîrlere hurmetli, vuslata erememiş insanlara merhametli idi.”
“ÎmÂnında şuphe yoktu, “hakîkaten mu’minim” derdi. Musluman cemÂatıyla tartışmazdı. İyi ve kotu herkesin ardında namaz kılardı. Ehli kıbleden hicbirine kÂfir demezdi. Kucuk ve buyuk herkesin cenÂze namazını kılardı. “Hayır ve şer tum kader Allah’tandır” derdi.” (S.44)
*“ Mezhebi, Ebû Hanîfe ve ashÂbının tuttuğu yol idi. Fakirliği severdi. Bazı dervişler carık giyerlerdi. Hazret-i şeyh de ayağına meshederdi. Yemeğin başında Bismillah, sonunda Elhamdulillah derdi.”
“Tum mahlûkÂttan rÂzı idi. Hic kimseye hased etmez, zenginlikten korkardı. Bazen şoyle buyururdu: “Bu azametli pÂdişahlar ve gÂfil cÂhiller, dervişlerin duyduğu hazdan gÂfildirler”.”
“ “ZÂhirinizi dağınıklıktan kurtarın. ZÂhiri dağınık olanın batını ve gonlu daha da dağınık olur.” derdi.”
“Muridleriyle seyahati sever ve: “Akla uyun, nefse uymayın, akıl ve nefs bir araya gelemeyen zıtlardır” derdi. “Dunyaya tutkun olmayın ve dunya susune meyletmeyin” derdi. Şeyhin arkasında namaz kılar, yanında durmazdı.” (S.45)
“ŞÃ‚hzÂde Kusem b. AbbÂs’ın kabrini ziyÂrete giderdi. Dostlarından birinin Cete, Tokmak ve Urus ordusuyla savaş ederken şehid duştuğunu duyarsa cenÂze namazını kılardı. Hicbir şeye ve hic kimseye lÂnet ve beddu etmezdi.”
“Odasında hasır, kece (kepenek), ibrik, iki yastık ve kazandan başka bir şey yoktu. Zengini, zenginliğinden dolayı fakire tercih etmezdi. Surekli sahÂbenin fakir ve zenginlerinin hallerini anlatır, muridlerine de onlara tÂbi olmayı emrederdi.”
“HÂvetini belirli yer hÂricinde her yere yapmazdı. Bitkileri aziz bilir, onların bulunduğu yere bevletmez ve tukurmezdi.”
“Hak sozunu cok soyler, Allah TeÂlÂ’yı anmadan yemek yemez ve şoyle derdi: “Lokma yemek, tohum atmaktır. Tohumu bilincli ve uyanık olarak atmak gerekir ki gıd itÂat olsun.” (S.46)
*“Şeyhimiz Yusuf HemedÂnî’nin Semerkand’a geliş sebebi şu idi: HÂce Hamîduddîn MultÂnî vilÂyete gitti, altı sene gecti. HÂce Hızır (a.s) da Malatya’da idi. Orada İmÂm MÂlik neslinden Abdulcemîl adında ve 113 yaşında bir adam vardı . Hak TeÂlÂ’dan bir cocuk istiyordu. O esnÂda Malatya pÂdişahına (beyine) karşı bir duşman zuhûr etti ve onu memleketinden cıkarıp malına mulkune el koydu. Bu Malatya pÂdişahı sahrÂda ve dağda dolaşıyordu. Sakal ve kaşlarını traş etmişti. TesÂdufen yolu Abdulcemîl’in evine duştu. Birkac gundur bir şey yememişti. Bu ev halkından yiyecek istemeyi duşundu. Evin kapısına geldiğinde burnuna dostluk kokusu geldi. Yaşlı bir adam gordu, ona selam verdi ve Rûm (Anadolu) diliyle şoyle dedi: “Bu vilÂyetin ordusundanım. Birkac gundur bir şey yemedim”. HÂce Abdulcemîl: “Evin icine girin” dedi. PÂdişah eve girince ona cok saygı gosterdi, “Oturun” dedi. Su getirip “abdest alın” dedi. PÂdişah abdest aldı. Abdulcemîl: “Abdest şukur namazı kılın” dedi. PÂdişah kıldı. Sonra Abdulcemîl muhtelif nimetlerle dolu bir sofra getirdi ve pÂdişahın yanına koydu. PÂdişah ne kadar istediyse yedi.
Sonra onun elbiselerini yıkadılar. Başını traş ettiler ve: “Biraz uyuyun”dediler. PÂdişah uyudu. Uyanınca ağlamaya başladı, cok ağladı. HÂce Abdulcemîl geldi, pÂdişah’ın cok ağladığını gordu ve ona ağlamasının sebebini sordu. PÂdişah: “Soyleyemem”,dedi. HÂce Abdulcemîl yemin etti ve: “Soyle, utanma!”dedi. PÂdişah ona baktı: “Beni tanıyor musun? Diye sordu. HÂce: “Malatya pÂdişahı olmayasın?”dedi. PÂdişah: “Evet”, diye cevap verdi. HÂce Abdulcemîl: “VilÂyetini geri almak mı istiyorsun” diye sordu. PÂdişah: “Nasıl istemem ki tum Âilem ve cocuklarımın hÂli perişan oldu” diye karşılık verdi. HÂce: “Eğer vilÂyetini geri alırsan kızını bana verir misin?” diye sordu. PÂdişah kabul etti. Sonra HÂce şoyle buyurdu: “Senin, pederimiz İmÂm MÂlik’in turbesine gitmen ve orada 40 gun oturman gerek”. PÂdişah kabul edip İmÂm MÂlik’in turbesine gitti.
Ote yandan o bolgeyi eline geciren pÂdişah halka zulmediyor, muslumanların mallarını ve cocuklarını alıp istediği gibi kullanıyordu. Bu yuzden halk muzdarip ve cÂresiz idi. Onceki pÂdişahı arıyor ama bulamıyorlardı. O bolgenin onde gelen şahısları HÂce Abdulcemîl’in huzuruna geldiler ve hÂdiseyi anlattılar. HÂce: “Ben size onceden soylemiştim, onunla tek gonul olun, yanında savaşın demiştim. Ama tembellik ettiniz, şimdi kendi hatanızın cezÂsını cekiyorsunuz” dedi. Bu onde gelen şahıslar haykırdılar: “Bize o pÂdişah gerek, siz bÂtınen himmet edin”. HÂce şoyle dedi: “Gece olunca tum zırhları giyin ve savaş silahlarınızı kuşanın. PÂdişaha baskın yapın, onu ve adamlarını hapsedin ki ben de gidip pÂdişahınızı getireyim”. HÂce bunu soyleyip halkı gonderdi ve İmÂm MÂlik’i ziyarete gitti. ZiyÂretgÂha ulaşınca pÂdişahı gordu, zayıflamıştı. PÂdişah, HÂce’yi gorunce kalktı, hurmet gosterdi ve Malatya vilÂyetini sordu. HÂce: “VilÂyeti sana teslim ettik, kalk ve bineğine bin” dedi. PÂdişah bu sozu duyunca HÂce’ye: “Kızımı kabûl ediniz” dedi. HÂce kızı nikÂhladı ve Rûm diyÂrına (Anadolu’ya) yoneldiler. Rûm diyÂrının onde gelenleri karşılamaya cıktılar. HÂce’nin istediğini yapmış, bekliyorlardı. PÂdişahın geldiği haberi duyulunca hemen şehrin dışına cıktılar, pÂdişahı tahta oturttular. Duşmanları teker teker ağır zincirlerle getirdiler ve pÂdişahın emriyle hepsini oldurduler. Sonra şehrin icine girinceye kadar toren yaptılar ve kızı HÂce’ye verdiler. Hak TeÂlÂ’nın takdîriyle o kız HÂce Abdulcemîl’e bir oğul verdi. Ona HÂce AbdulhÂlik adını verdiler.
Muhterem babam, HÂce Hızır(a.s) hakkında şoyle buyurdular: “Bu adı, HÂce Hızır(a.s) tercîh etti”. Yirmi iki yaşına geldiğimde HÂce Hızır (a.s) beni Hz. Şeyh Yusuf HemedÂnî’ye goturdu. Şeyh, Hızır (a.s)’ın yanında bana kalp zikrini telkîn etti. Sonra Hızır (a.s) Hz. Şeyh’e: “Sizin Semerkand şehrine gitmeniz gerek” dedi. Bunun uzerine Şeyh Yusuf HemedÂnî, isimleri daha once yazılan azizlerle birlikte Semerkand’a geldiler.”
“Uc ay sonra HÂce Hasan Endakî ve HÂce Ahmed Yesevî şeyhin sohbetine katıldılar, şeyh de onlara kalp zikrini telkîn etti. Dokuz ay sonra Abdullah Barakî geldi, murid oldu. Bu azizlerin zamanında Semerkand, hatt Amudery (Ceyhun) nehrinden Kara HÂce’ye, HÂrizm vilÂyetinden BedahşÃ‚n’a kadar olan bolgede bid’atcı ve hevÂsına uyan hic kimse kalmadı.” (S.48)
*“Hazret-i Şeyh Yusuf HemedÂnî’nin vefÂtı Muharrem ayının 28. Perşembe gunu idi. Oğle namazını kıldılar. Sırtlarını mihrÂba dayayıp muridlerine: “Su ısıtın!” dediler. Muridler ağladılar. Sonra şeyh hazretleri yuzunu Abdullah Barakî, Hasan Endakî, Ahmet Yesevî ve bu fakîr AbdulhÂlik’a ve orada bulunan diğer dostlarına cevirip şoyle buyurdular: “Biz, yerimize vekîl olarak HÂce Abdullah Barakî’yi sectik. Ona muvÂfakat etmeniz gerekir, muhÂlefet etmeyin. İrşÃ‚d postunda hilÂfet sırası size gelince guzel ve mutlu yaşayın, muridlere kalp zikri yapmalarını, yuksek sesle zikretmemelerini soyleyin. Sultan Sencer b. MelikşÃ‚h icin yazılan ÂdÂb ile ilgili hususları kendi muridlerimize de anlatın!”.
Sonra mubÂrek yuzlerini HÂce Ahmed Yesevî’ye cevirip: “FÂtır, YÂsin ve NÂziÂt sûrelerini okuyun” dediler. Hatim sona erince dostlardan bir feryÂd yukseldi. Sonra şeyh hazretleri: “Hak TeÂlÂ’nın oyle kulları vardır ki, onların can verişini Allah’tan başka kimse bilmez” buyurup şu beyti okudular:
*Senin diyÂrında Âşıklar oyle can verirler ki
Oraya olum meleği asl sığmaz.
*Sonra buyuk şeyhin yuzunde bir değişiklik zuhûr etti. HÂce Abdullah Barakî muridlere baktı ve: “Siz cıkın” dedi. Sonra şeyh: “Beni bu eve defnedin, namazımı Mescid-i CÂmi’de kılın, kızımı seyyid Şerefuddîn’in oğlu ile evlendirin” buyurdular. Şeyh efendinin hanımı, kendisinden kırk gun once vefÂt etmişti. Onu CÂkerdîze’de defnetmişlerdi. Sonra şoyle buyurdular: “Beni HÂce Abdullah Barakî gasletsin, kabre de HÂce Hasan Endakî indirsin”. O bunları soylerken Hızır, İlyÂs, AbdÂl, Gavs ve Kutub iceri girdiler. Bu erenlerin herbiri hazret-i şeyhe ved ettiler. Sonra HÂce Hızır (a.s) elini uzatıp şeyhe beyaz bir elma verdiler. Şeyhimiz elmayı koklayıp Gavs’a verdiler. Gavs da koklayınca şeyhimiz: “Ey dostlar! Namaza hazırlanın, Allah’ın kullarına şefkatli olun ve Gavs’ı benim yanıma defnedin” buyurdular. Vasıyeti bitince şeyhimizin ruh kuşu yuce Âleme kanat cırptı. Gavs da şeyhimize muvÂfakat ederek bedenini boşalttı, can verdi.” (S.49)
*“Bilesin ki, basîret ve yakîn ehline gore “canlı”, avunup tesellî olan kişidir. “Hayat” da avunmak ve tesellî olmaktır. Yedi kat gok ve yerin mahlûkatı, tesellî ve huzur bulma konusunun ozunde hem-fikirdirler. Ancak tesellî olma ve huzur bulma yerleri farklı farklıdır. Herkesin kendi makÂm ve durumuna gore bir tesellî yeri vardır. İnsan onun varlığı ile huzur bulur, rahatlar ve sÂkinleşir. Onu kaybettiği zaman muzdarip ve huzursuz olur.” (S.53)
“Ama canlı ile hayÂtı, tafsilÂtıyla ve sûfî tÂifesinin tÂrifi uzere tanımak istersen bilesin ki, duny susleri ile tesellî olup avunan kişinin mutluluğu, bu aldanış sarayı olan dunyanın malını toplamak, biriktirmek, almak ve vermektir. O kişi dunya ile yaşamaktadır, dunya ile canlıdır. Bu durum, Âdemoğlunun hayat derecesi ve konumunun en değersiz, en aşağı seviyesidir.”
“Şuphesiz onlar hayvanlar gibidir, belki daha da sapıktırlar.”
“Hayvanlar gibi yerler ve varacakları yer ateştir.” (S.54)
“İnsan, Kur’Ân-ı Kerîm’deki iki Âyeti diline tesbîh edip tekrarlamalıdır. Bunlardan birisi hayvanların mertebesini kınayan, diğeri de insanların mertebesini oven Âyettir.”
“Oysa Âhiret daha hayırlı ve ebedîdir. Bu soz onceki kitaplarda, İbrÂhim ve MûsÂ’nın kitaplarında da vardır.”
“İlk Âyeti tekrarlamanın bereketiyle insanın gonlunde dunya soğur, ikinci Âyeti okumanın bereketiyle de Âhiret sevgisi gonulde ısınır.” (S.55)
“Mu’min bir insanın tesellîsi ve huzuru, Kur’Ân-ı Kerîm’in işÃ‚ret ettiği şu şekilde olur: “Onlar inanmışlar ve kalpleri Allah’ı anmakla (zikirle) huzura kavuşmuştur: Dikkat edin, kalpler ancak Allah’ı anmakla huzura kavuşur”14. “Dunya hayatına rÂzı olmak” ifÂdesi, dunya ile tesellî olup avunanları kınamaktadır. “Ona bir iyilik gelirse yatışır, onunla huzurlu olur”15 Âyeti dunya hazları ile tesellî olanlara sitem etmekte, “Huzurla yururler” Âyeti, dunya emniyeti selÂmetiyle avunup rahatlayanları kınamaktadır. “Onlar inanmışlar ve kalpleri Allah’ı zikretmekle huzura kavuşmuştur”16 Âyeti ise Hak TeÂlÂ’nın zikri ile huzur bulan, O’nu anarak tesellî olanları ovmektedir.”
“Bir kimseye nefsi dost ve keremli olunca, o kişinin dinini yaşaması kolaylaşır. Kişi, gereksiz dunyevî şeyleri terkedip dunyadaki tesellîgÂhını tahrib ettiği nisbette Hakk’ın zikriyle tesellî ve huzuru îmÂr etmiş olur.” (S.56)
“Zamanın akışı, kÂinatın donuşuyle birlikte kendini, ozunu ve yokluğunu tanıyamayan, kÂinÂtın sırrına vÂkıf olamayan kişiye “goren” denemez. Goren insan, şerîat mulkunu tumuyle goren insandır. Cunku şerîat, nefsin ve kÂinÂtın hÂkimidir.” (S.57)
“Cunku beden, dînin emÂnet ettiği bir binek ve dînî gorevlerin hamalıdır. Beden, din yolunda gÂzinin atından ve hacının devesinden ustun değilse de, aşağı da değildir. Nasıl ki savaş yolundaki gÂzinin atına ve hac yolundaki hacının devesine ot vermek Hakk’a itÂat ve dînî bir iş ise, dînî hukumleri ve emirleri taşıyan bedene yemek vermek de daha evl olarak Hakk’a itÂattır ve O’na yaklaşmaktır.” (S.58)
“Din ile tesellî olan, Hak TeÂlÂ’nın zikri ile huzurlu ve mutlu olan kişinin yedi kat gok ve yer ile muhÂlefeti kalmaz, herşeyle barışık olur.” (S.58-59)
“DergÂhın muridi ve Hak katının sÂliki dunya hazlarından el etek cekmelidir. İslÂmî konuları anlama konusundaki isteğini daha yukseklere (îmÂnî konulara) taşımalıdır.”
“Hakîkat yolunda vuslata erenlerin kanÂati şudur: Gonlun nÂfilelere sarılması, bedenin nÂfilelere devam etmesinden daha faziletlidir. Gonlun ve nefsin nÂfilesi, bedenin nÂfilesinden daha ustundur. Bedenin ve gonlun nÂfile işlerini, bir de tefekkur Ânını bir araya getirmek mumkun olsaydı, bu, hayırlı ve gerekli bir iş olurdu.” (S.59)
“Beden, hem İslÂm hem de imÂn icin calışır. Gonlun yardımı olmaksızın beden bir iş yapamaz, bedenin ortaklığı ve yardımı olmadan da gonul muşÃ‚hedeye (kalp gozuyle gormeye) ve vuslata eremez. Sanki beden gonle, gonul de bağlanmış gibidir. Bedenin muslumanlığı, gonlun yardımı olmadan, gonlun îmÂnı da bedenin yardımı olmadan temin edilemez.” (S.62)
“İslÂm ile tesellîden, imÂn ile tesellî noktasına gecebilmek icin zikir tefekkure, amel muşÃ‚hedeye, goz gayba, nefs gonle, alenî olan gizliye ve zÂhir bÂtına donuşmelidir.”
“Fayda-zarar, tatlı-acı, zor-kolay, hÂkimiyet-esÂret, lutuf-kahır, bağlama-kırma, vuslat-hicran, acma-ortme, utanma-ovunme, gizli-acık, ayniyet-gayriyet, kirlilik-temizlik, ic-dış, vaad-azarlama, omur-asır, alcalma-yucelik, tum bunlar kaz ve kaderden zuhûr eder. Hak TeÂlÂ’nın kazÂsı ve hukmu, kaderin zuhûruyla ona konu olan kişiye ulaşır.
Kul, ne getirecek diye kadere bakar. Kader de ne emredecek diye kazÂya bakar. KazÂ, ne buyuracak diye ilÂhî izne, izin kudrete, kudret meşiyyete yani ilÂhî irÂdeye, meşiyyet de ilÂhî ilme bakar.”
“İlÂhî irÂde, ilim hazînesinden (odasından) kişinin mutluluk veya bedbahtlığını (saÂdet-şakÂvet) alır ve kudrete gonderir. İzin, kudret hazînesinden bu saÂdet veya şakÂveti alıp kazÂya gonderir. Kader, kaz hazînesinden bunları alıp kula ulaştırır.”
“Kul, bedenine bakar gunah ve ma’sıyet gorur, gonlune bakar gaflet gorur ve bilir ki “Herşey ne icin yaratılmış ise, o şey ona kolay gelir”34. Korkarım ki kader, nefs adına gunah işler ve ilme muhÂlefet eder.” (S.63)
“Bilesin ki, mu’minin unsiyet (Hak ile dostluk ve yakınlık) noktası, huzur ve sekînet mahalli ve gonlunun canlılığı olan tefekkur, kulun Allah’ı zikretmesi sebebiyle kendiliğinden doğmuş ise, bu, kulun gayreti olmadan ortaya cıkan tefekkurdur. SÂlik, Hakk’a giden yoldaki zikrinde son noktaya ulaşamadığı surece onun zikri bir sûrete burunmez.”
“SÂlikin zikride son noktaya ulaşması, diliyle birlikte yedi uzvunun hatta tuyleri ve tırnaklarının da zikre iştirÂk etmesidir. Kalp, uzuvların zikrini duyar ve gorur. Bu duyuş sebebiyle ısınır, kuvvetlenir, zikre muvÂfakat ve iştirÂk eder.
Kalp zikrinin nihÂyeti kırk gundur. Bu kırk gunun sonunda biriken nurlar kalbi aydınlatır ve duygu organlarının pencerelerine cıkar.
Halvet ehline zuhûr eden bu halleri, hicbir fakîh, mufessir ve muhaddis bilemez, bu konudaki sorulara cevap veremez.”
“Bu mÂnevî haller ve muşÃ‚hedeler bazen bir sene, bazen de on sene devam eder. Hallerin suresi, zikrin suresi kadardır. Kalp gozuyle gorme hÂli zuhûr edinceye kadar insan icin baş gozu ile gormekten başka cÂre yoktur. Kalp gozuyle goruş (muşÃ‚hede) kesilince, sıra zikre gelmiş olur. HÂkimiyet, kalp zikrinde olur. Kalp harÂretle zikre devam ettiği surece dil bekler ve ona bakar. Kalp zikri durunca sıra dile gelir ve dil zikre başlar.” (S.64)
*“Muridin nasîbi, şefkatli bir pîre bağlanmıştır. Murid, tek başına on senede alamayacağı yolu, bir pîr ile olunca bir senede alabilir. Muhtemeldir ki murid bir hÂle ve muşÃ‚hedeye takılıp o mertebede on sene kalabilir. Sonunda bir pir gelir, onun yolunu acar, muridi o halden cıkarır.”
“MuşÃ‚hedelerin zamanı ve sırası gecince, kalpteki zikir ortamında tefekkur kapısı tumuyle acılmaya başlar. Tefekkur artınca murid daha canlı olur onun huzur mekÂnı daha mamûr olur ve bu murid Hak TeÂl tarafından muhÂfaza edilir.” (S.65)
“Kul, eşyÂnın sayısını (kemiyetini) duşununce, Hak TeÂlÂ’nın tekliği yuz gosterir. EşyÂnın vasfını (keyfiyetini) duşununce, Hak TeÂlÂ’nın tÂrif edilemez oluşunu gorur. EşyÂnın sebebini duşununce, yaratıcının madde, cisim ve cevherden uzak olduğunu anlar. EşyÂnın mÂhiyetini duşununce, yaratıcının zaman ve mekÂndan munezzeh olduğu kula mÂlûm olur.” (S.66)
“Seckin insanların bu mertebeyi anlatıp acıklamasına gerek yoktur. Cunku onlar bu halleri zaten bizzat yaşarlar. Avam halka bu mertebeyi anlatmanın da bir faydası yoktur. Cunku onlar bunu anlayamazlar ve akıllarına hulûl gibi yanlış duşunceler gelir.”
“Zîr bu durum, halleri karışık olanların ozelliğidir. Onları şeytan istil eder. Şeytan, bazen onlara ofke ateşi atar ve onları yırtıcı hayvanlar gibi yapar. Bazen şehvet ateşi atar ve onların karakterini hayvanlarınkine cevirir.”
“Ofke Âteşi, gÂfil ve aklı karışık insanlara şeytanın attığı bir şeydir.”
“Ofkeyi eûzu ile tedÂvi etmek gerekir. Bir kişi ofkesini bu yolla gidermezse, bu kişi o zaman dînen kınanır.
Hz. Peygamber o dostuna ofkeyi gidermenin yolunu da oğretmiştir. Buyurdu ki: “Eğer ayakta isen otur, oturuyorsan yat, uykulu isen abdest al ya da yıkan. Cunku ofke ateştir, ateşi de su sondurur.”38 (S.67)
*“Peygamberlerin ve sıddîkların ofkesi ise Allah rızası icin olur, îmÂni ve İslÂmi gayretin esintisidir. Nitekim Hz. Peygamber: “Ben şaka yaparım ama sadece doğruyu soylerim”40 buyurmuşlardır. Cunku Hz. Peygamber’in heyecÂnı Allah icin ve hakkın zaferi icin idi. Ummetine olan şefkat esintisi ile mizah ve şaka da yapıyordu. Hz. Âişe’nin (r.anhÂ) rivÂyet ettiğine gore, Hz. Peygamber hicbir zaman kendisi icin ofkelenmemişti. Onun ofkesi Allah TeÂlÂ’nın dîni icin olurdu ve kızdığı zaman ona hicbir şey karşı koyamazdı.”
“RivÂyete gore Hz. Peygamber (a.s) kızdığı zaman yanağı kan gibi kızarıyor, alnındaki damarlar şişiyor ve iki gozu kızarıyordu. Beni Mahzûm kabîlesinden bir kadın hırsızlık yapınca Hz. Peygamber onun elinin kesilmesini emretmiş, UsÂme (r.a) ona şefaat etmek isteyince Efendimiz (a.s) oylesine ofkelenmişlerdi ki, o konuda hic kimse konuşmaya cesÂret edememişti. Hz. Peygamber’in bu esnÂda soylediği şu cumle ozellikle onem arzeder: “Yoksa Allah’ın kÂnun ve cezÂlarından birini kotu mu goruyorsunuz? Vallahi FÂtıma hırsızlık yapsaydı,onun da elini keserdim”41. Efendimiz’in (a.s) bu ofkesi ve heyecÂnı doğru idi ve Hakk’ın rızÂsı icindi. Bu yuzden o ofkeyi bastırıp gidermek doğru değildir.” (S.68)
“Cunku ihsÂnın yeri rûhtur ve rûhun sevgi kaynağı olduğu acıkca ortadadır.” (S.69)
“MÂlî ve bedenî gorevler gibi, İslÂm’ın kubbelerini ve sutunlarını koruyan, dînî hayÂtı sağlamlaştırıp unsiyet yurdunu îmÂr eden zikir, tefekkurden ustundur. Cunku bu zikir, uzuvlar Âleminde cereyÂn etmektedir, gonul Âleminde değil.”
“Bu zikrin ustunluğu şu sebepledir: Bu mertebede duşunce (tefekkur) zorlanmaz. Cunku bu şahsın gonlu, îmÂn Âlemini muşÃ‚hede etmenin nurlarıyla aydınlanmamıştır. Kul, nefs ve şehvet bağının etkisinden kurtulmamıştır. DunyÂ, makÂm ve hayÂt sevgisi ile dunyada dÂimi kalma arzusu gonlunde bÂkîdir. Bu hÂl icindeki bir şahsın tefekkuru, karanlık ve yağmurlu bir gecede yolu bilmeyen kişinin yurumesi gibidir.” (S.70)
“Ayrıca onun tefekkuru gonlu acmaz. Cunku o mertebeye ve makÂma henuz ulaşmamıştır. Bu yuzden onun zikirle uğraşması, tefekkurden daha iyidir. Zîr zikir kalbi yumuşatır ve nurlandırır. Kulun gonlundeki duşunce kilidini ve hÂlini acan da zikirdir.”
Kalp ile ziki, ağac ile su gibidir. Kalp ile tefekkur de ağac ile meyve gibidir. Ağaca su vermeden yeşermesini beklemek, yaprak ve cicek cıkarmasını beklemeden ondan meyve istemek hat olur. İstense bile asl meyve vermez. Cunku o vakit meyve zamanı değil, ağacı besleme veîmÂr etme zamanıdır. Ona su vermek, sarmaşık otundan ve meyve kanalına yabancı olan şeylerden arındırmak, sonra da guneşin ısısını beklemek gerekir. Bunlar olunca ağac taze ve neşeli olur, yeşil yapraklarla suslenir. Ağac bu ozelliğe burundukten sonra onun dalından meyve istemek doğru olur. Artık bu vakit, meyve zamanıdır.”
*“Hayat, mal ve makÂm sevgisi insanın onundeki perdelerdir. Bu perdeleri dil zikri ile yok etmedikce, îmÂn Âlemi nurlarının bayrağı, keşf ve cemÂl Âleminden gorulmez.”
“Bu iki Âyetten anlaşıldığına gore, once caba sarfetmek gerekir, o da zikirdir. Zikrin neticesinde mÂnevî bir cocuk doğar, o da tefekkurdur ve Hakk’ın yollarına ulaşmaktır. Bu durum, Hak TeÂlÂ’nın lutfu ile zuhûr eder.” (S.71)
*“İslÂm’ın emri olan bedenî ve malî gorevleri ed etmeden, kalbî tefekkurun başlangıcı ve ilk şartı olan dil zikrini îf etmeden kendilerini zekÂlarıyla duşunce ehli (ehl-i fikir) zannedip tefekkure dalanların, Hak TeÂlÂ’nın tekliği ve yuceliği konusunda akıl yurutenlerin cirkinliği, karanlığı ve şaşkınlığı daha da artmıştır.”
“Analyışlarıyla aldanmış olan bu insanların en bedbaht durumlarından biri de Hak yolunun yolcusu olan ehlullÂha duşman olmaları, Hakk’ın lutuf ve ihsÂnlarını inkÂt etmeleridir. Din buyukleri olan ehlullÂhın dunyadan ve halkın iltifÂtından uzak, gunahkÂrlara karşı şefkatli ve Hak yolunda sabırlı olduklarını kendi gozleriyle gorurler. Onlardan Kur’Ân ve sunnetin yuce mÂnÂlarını, sırlarını, sağlam hukumlerini ve apacık hakîkatlarını kendi kulaklarıyla dinlerler. Ama uyandıkları her sabah onlara biraz daha duşman olurlar. Gonul kulakları biraz daha sağır olur. Bu zelîl mel’ûnlar hakkında Hak TeÂl şoyle buyurur: “Gozler kor olmaz,ama goğuslerdeki kalpler kor olur”45”
“Onlar, evliyÂya verilen lutfu inkÂr ettikleri icin bu lutuf kapısını kendilerine kapadılar. EvliyÂnın temiz sıfatlarına hurmet nazarıyla bakmadıkları ve onların inci sozlerini saygıyla dinlemedikleri icin evliyÂnın guzel ahlÂkından, hikmetlerinden ve yuce mÂnÂlarından mahrum kaldılar.” (S.72)
“Uzuvlar, muhtelif riyÂzat ve cileler cekerek kotuluklerden temizlenmedikce, ic ve dıştaki damarlarda Allah korkusu ve haşyeti akmadıkca, kalp kazÂya rızÂ, belÂya sabır, nimete de şukretmedikce gonul temizlenmiş ve ozgurluğe kavuşmuş olmaz. Bu sayılanlar meydana gelince kalp hurriyete kavuşur, Hakk’a itÂatın tatlılığı bedene yayılır.”
“Bu duşunce, Hakk’ın elci ve habercilerindendir. Mu’min ve muheymin mertebesindeki kula bu duşunce boş elle gelmez. Her gelişinde bir hediye ile gelir.”
“ÎmÂn ile yaşayan kişinin mertebesi (İslÂm ile yaşayana gore) daha ustundur. O, İslÂmî hayat ile sûfî olmuştu, îmÂnî hayatla daha da sûfî oldu. İslÂmî hayatla guclu, nurlu ve Hakk’a yakın olmuştu; îmÂnî hayatla daha guclu, daha nurlu ve Hakk’a daha yakın oldu.” (S.73)
*“İslÂmî terbiye ve aydınlığın mekÂnı beden, îmÂnî terbiye ve aydınlığın mekÂnı kalp olduğu gibi, ihsÂnî terbiye ve aydınlığın mekÂnı da sır (gonul) ve ruhtur: Ruh “sanki Onu goruyormuş gibi” ifÂdesinin mekÂnıdır. Sır ise “bilesin ki O seni gorur” ifÂdesinin tecellî ettiği yerdir.” (S.76)
“Ruh, asılların aslıdır. İnsan bedeninin devÂmının şartıdır. Ruhun varlığı sÂyesinde beden bilir, gorur, işitir, tutar, yurur. Ruhun ozellikleri sÂyesinde, ilimde kesinlik, gormede firÂset ve ibre, işitmede hikmeti anlama, tutmada itaat, yurumede hizmet meydana gelir.” (S.77)
*“Uc karanlıkta (rahimde) suya yazılan bu yazıyı idrÂk etme konusunda butun akıllar kayboldu. Nutfenin alakaya, alakanın ete, etin kemiğe donuşumunu anlamada idrÂkler Âciz kaldı.”
“Âlemin yaratıcısı olan Hak TeÂl bunları hÂlden hÂle cevirmede, incenin (nutfenin) uzerine yoğunu (alaka), yoğunu da daha yoğun (et) olanın uzerine nakşetme konusunda kendisini ovmedi. Ama sıra rûhu yaratmaya ve onun sıfatlarından bahsetmeye gelince “Sonra onu başka bir yaratılışla insan hÂline getirdik” deyip peşinden kendisini ovdu: “Yaratanların en guzeli olan Allah pek yucedir.”(53)”
“Nutfe, alaka, et, kemik, kıl ve deri gibi tum varlıklar ruh olmayınca cansız, donuk ve oludurler. HelÂk olur, kotu kokar ve bozulurlar. Ama ruh ile canlı, hareketli ve taze olurlar, bozulma, kokma ve yok olmaktan korunurlar. Hakk’a itÂat ruhun işidir.” (S.78)
“Rûhun en yuce ozelliği, Hz.Âdem kıssasında Hak TeÂlÂ’nın mukarrebe meleklere soylediği şu ifÂdede yer alır: “Ona şekil verdiğim ve ona rûhumdan uflediğim zaman, siz hemen onun icin secdeye kapanın”54. Hak TeÂl tum kirlerden arınmış olan bu temiz meleklerin secdesini, ruh ufleme ile ilişkilendirdi. Eğer ruh, oz ve cevher îtibÂrıyla meleklerden daha saf; Hakk’a yakınlık îtibÂrıyla onlardan daha onde ve “ebedîlik” sıfatına onlardan daha lÂyık olmasaydı, melekler ruha secde etmezlerdi.”
“Âdem (a.s)’dan sonraki peygamberler ve velîlerden seckin insanların sahip oldukları “husûsî rûh”, bedende baştan ayağa onlara can veren “umûmî ruh” gibidir. Goz onunla gorur, kulak onunla işitir, dil onunla konuşur, el onunla tutar, kalp onunla bilir, dış ve icteki uzuvların tum zerreleri onunla aydınlanır ve tazelenir. Seckin insanların ruhu Âlemin ebedîliği ile bÂkîdir. Avam halkın ruhu ise bedenlerinin devÂmı ile bÂkîdir.”
“Âdem (a.s)’a ruh uflenişi tamamlanınca baştan aşağı ruh nurunun ışıltıları ile aydınlandı.” (S.79)
*“Şuphesiz hem bu dunyada, hem de oteki dunyada hizmet eden ve iş yapan ebedu’l-ebeddir (melektir)”
“Bazısı kÂtip, bazısı muhÂfız, bazısı ilhÂm verici, istiğfÂr edici ya da mescid yolunda rehber ve onder olurlar. Bazıları, insanlar mescide erken gitsinler diye bayraktarlık yaparlar. Bazısı uykuda gelip vurur, bazısı kederliyken gonle neşe verir. Bazısı guneş, ay, yıldız, ruzgar, bulut, yağmur, kar, gok gurultusu ve şimşeği uzaklaştırır, bazıları da insanlara vefÂt Ânında: “Korkmayın, uzulmeyin, size vÂdolunan cennetle sevinin”(56) diye mujde verirler.”
“İnsanlar o dunyaya goc edince (meleklerden) bazıları kabirde soru sorar, bazıları telkîn verir, bazıları binek getirir, bazıları da Hak TeÂlÂ’dan hediyeler getirir. Bazısı su dağıtır, bazısı sofra kurar, bazıları da mûsikî soyler(57).” (S.80)
*“Yaratılış safhalarını anlatmaktan maksad, ihsÂnın doğuş yeri ve “sanki Onu goruyormuş gibi, O seni gorur” nurlarının girdiği mekÂnı tÂrif etmektir.” (S.81)
“Nurlar farklı olduğu gibi, aynı şekilde, bedenler, kalpler, sırlar ve ruhlar da yaratılışın aslında farklı farklıdır.” (S.81-82)
“Ama ilk yaratılışta Âdemoğullarının beden, kalp, sır ve ruhları birdir, aynıdır.”
“Hz. Peygamber (a.s), Ebû Hureyre (r.a)’ın rivÂyet ettiği sahih bir hadiste şoyle buyurmuştur: “İnsanları mÂdenler gibi gorursunuz. Anlayışlı oldukları zaman, cÂhiliyye doneminde hayırlı olanlar musluman olunca da hayırlı olurlar.”(66)” (S.82)
“Aynı şekilde dunyada bin tane hÂfız ve doğru yolda insan olmalı ki, iclerindn tarîkatta sozun sırlarına ve mÂnÂlara hÂkim bir sÂlik cıksın.”
“Ruhların farklı olduğunun delili, Hz. Peygamber (a.s)’ın şu sozudur: “Ruhlar sıra sıra dizilmiş ordular gibidir. (Ruhlar Âleminde) birbiriyle tanışanlar, (dunyada) birbirini sever, ulfet ederler. Tanışmayanlar ise ihtilÂfa duşer, catışırlar”(70). Bu hadis, sahih kaynaklarda mevcuddur.”
“Bilen (Hz.Peygamber), ruhların makÂm ve mertebelerinden haber verdi ve: “Ruhlar grup gruptur, sınıf sınıftır” dedi. Eğer ruhların mertebe ve dereceleri aynı olsaydı, ayrı ayrı gruplar hÂlinde olmazlardı. Sonra Hz. Peygamber ruhların iki ozelliğinden bahsetti: Tanışma ve tanışmama, ulfet ve ihtilÂf. Tanışma ve tanışmama, bedenler yaratılmadan once (ruhlar Âleminde) olur. Ulfet ve ihtilÂf ise bedenler yaratıldıktan sonra gundeme gelir.”
“Sonra Hz. Peygamber ruhların bu iki ozelliğini acıkladı ve şoyle dedi: “Allah ruhları cesetlerden 4000 sene once yarattı. Onlar atların koklaştığı gibi birbiriyle koklaştılar”71. Bedenlerin yaratılmasından once Hak TeÂl ruhları yarattı. Her ruh kokusu ile kendi cinsini tanıdı. Tıpkı atın, kokusuyla yavrusunu tanıyıp diğerlerinden ayırd ettiği gibi. Arap ve Acem, koku sÂyesinde kendi cinslerini tanırlar. Aynı şekilde peygamber, nebî ve velîler de koku ile birbirini tanırlar.Bozguncu fesad insanlar da boyledir. Ruhlar grup grup bu gÂye ile (hemcinslerini tanımak icin) dolaşırlar.Herkes kendi cinsini koku ile bulur, kendi cinsinden olmayanlardan da nefret eder. Şuphesiz ki bu tanışma ve tanışmama (nefret), beden yaratılmadan once vukû bulur.”
“Sıra bedenleri yaratmaya gelince, ruh bedene girdi. Tanışma, uyum sağlamaya (muvÂfakata), tanışmama da aykırı duşmeye (muhÂlefete) donuştu. Birbiriyle tanışan ruhların kalpleri uyum sağladı. Birbiriyle tanışmayan ruhların kalpleri ise muhÂlif oldular. Sonra kalplerin uyumu, bedenlerin bir araya gelmesini sağladı. Kalplerin aykırılığı da bedenlerin ayrı ve uzak kalmasına yol actı. Yani once ruhların ulfet ve ihtilÂfı, sonra kalplerin muvÂfakat ve muhÂlefeti, sonra da buna bağlı olarak bedenlerin bir araya gelmesi ya da uzak kalması zuhûr etti.” (S.83)
*“Ruhların grup grup olduğunu anlattık. Onların sıfatı ve ozelliği, beden yaratılmadan once tanışma ve tanışmamadır. Beden yaratıldıktan sonra ise kalp vÂsıtasıyla ihtilÂf ve ittifÂk, beden vÂsıtasıyla bir araya gelme ve uzak kalma olur.”
“Bu sozlerin doğruluğunun Kur’Ân-ı Kerim’den delili, Hak TeÂlÂ’nın: “sen, yeryuzunde bulunan herşeyi verseydin, yine onların goğuslerini birleştiremezdin
Fakat Allah onların aralarını bulup kaynaştırdı”(72) ve “Allah’ın size olan nimetini hatırlayın: Hani siz birbirinize duşman kişiler idiniz de O, gonullerinizi birleştirmişti”
“MuhÂlefet ve muvÂfakat konusunda daha acık ve net bir ifÂde, İslÂm Peygamberi’nin şu sozudur: “Bir mu’min cÂmiye gelse, oradaki yuz kişiden sadece birisi mu’min olsa, gider onun yanına oturur. Bir munÂfık da cÂmiye gelse, oradaki yuz kişiden sadece birisi munÂfık olsa, gider onun yanına oturur.”(75) (S.84)
*“Herim b. HayyÂn, Uveys Karanî’ye ulaştı ve “es-SelÂmu aleyke” dedi. Uveys: “Ve aleyke’s-selÂm y Herim b. HayyÂn” dedi. Herim, Uveys’in bu buyuk hÂlini gorunce ağladı ve: “Ey Uveys! Sen beni daha once hic gormemiştin. Beni nasıl tanıdın, babamın ismini nasıl bildin?” dedi. Uveys şoyle cevap verdi: “Nefsim nefsin ile konuştuğu zaman, rûhum rûhunu tanıdı. Cesedlerin nefsi olduğu gibi, rûhların da nefsleri vardır.”
“Şerîat koyucunun pÂdişahları ve doğru yolun sultanlarının bu konudaki delilleri ise şudur: İlk yaratılışta beden, kalp ve ruhlar arasında fark yoktur. Farklılık, kulun beden, kalp ve rûhuyla işlediği amelde ortaya cıkar.” (S.85)
*“Bir pîrle sohbetten mahrum olan muridin her gun bu tÂifenin sozlerinden sekiz varak (16 sayfa) okuması gerekir. Boyle yaptığı takdirde, bu sozler onun gonlunun dirilmesine sebep olur. Buna gore bir murid, yolunu ve gidişÃ‚tını dort esas uzerine bin etmelidir.”
“Birinci esas: Perhîz ve nefs riyÂzatıdır. Bunun tafsîlatı uzundur ancak ozeti şudur: Yemek, uyumak ve giyinmek, şehvet yani dunyevî arzu olcusunde değil, ihtiyac olcusunde olmalıdır.” (S.91)
“Halvet ve uzlet mubÂrek bir şeydir. Bunun neticelerinden biri, gonlun ve zihnin korunmuş olmasıdır. Gonlun korunması ve zihnî konsantrasyon ancak halvet ile mumkun olabilir.” (S.91-92)
“RiyÂzatın bir başka şekli de az uyumaktır.”
“İkinci esas: Lokmanın ve hırkanın helÂl olmasıdır. Cunku haram lokma ile gonul nuru hÂsıl olmaz. Haram giysi ile ibÂdetin safÂsı ve zevki gercekleşemez.”
“İnsan olmak kuşkusuz şu uc şeyle mumkundur: Hırka, lokma ve mesken. Bunların ucu de temiz ve helÂl olunca insanın butun işleri iyi ve guzel olur. Haramdan ve gunaha girmekten kacınmak ve bunlara karşı ihtiyatlı olmak vÂcip olduğu gibi, haram yiyenler ve bozguncularla oturup konuşmaktan da uzak durmak gerekir. Hatta doğru yolda ama senin yolunda olmayan kişilerle konuşmaktan da kacınmalısın. SÂliki yoldan cıkaran en kotu şey, ehil olmayanlarla bir araya gelip konuşmaktır.”
“Ucuncu esas: MucÂhededir. MucÂhede, şeytan, dunya ve kotuluğu emreden nefs gibi bÂtın duşmanları ile savaşmaktır.” (S.92)
*“Buyuk şeyhler: “124.000 peygamberi kendi nefsine şefÂat etmeye cağırsan da, sen birşeyler yapmadıkca hic yararı yoktur ve kabul edilmez. Nefsini ac ve cıplak bırakırsan butun istediklerin olur” demişlerdir.”
“Neticede, şerîat yolunda yurumenin usûlu, şeytana muhÂlefetle cok ibÂdet ve iyi kulluk etmektir. Âhiret yolunun aydınlık olması şeytana muhÂlefetle mumkundur.”
“Nefsi dizginleyip ona muhÂlefet ederek mucÂhedede bulunursa, Zu’l-celÂl’in zÂtını ve sıfatlarını mutlaka muşÃ‚hede eder (kalp gozuyle seyreder)” (S.93)
*“Aslında insanın gonlune doğan duşunceler (havÂtır) dort ceşittir. Birincisi vesvese, ikincisi nefsin aldatması, ucuncusu dunya sevgisiyle avunma, dorduncusu Allah TeÂlÂ’nın emriyle meleğin ilhÂmıdır. Bu dort ceşit duşunceyi tanıyıp aralarındaki farkı ayırd edebilmek ancak gonul nuruyla mumkundur.”
“Gonul nuru ise sadece Allah’ı zikretmekle hÂsıl olur.”
“Dorduncu esas: Zikirdir. Şunu bil ki, ibÂdet, takvÂ, riyÂzat ve mucÂhede gibi bircok yol olsa da, Hakk’ı zikretmedikce hakîkat yolu acılmaz.”
“Gercek zikir gonulde olur. Gonul zikrine ulaşan sÂlikin farzlar ve sunnetlerden sonra geriye kalan boş vakitlerinde zikirden başka birşeyle meşgul olmaması gerekir. Yuce Allah’ı bircok adıyla zikretmek mumkun ise de, isimlerinin sultÂnı “Allah”tır. Bundan sonra Hakk’ın şu dort seckin kelimesi gelir: SubhÂnallÂh, ElhamdulillÂh, LÂilÂhe illallah ve AllÂhu ekber.”
“Ama sÂliklerin coğu LÂilÂhe illallah’ı tercih etmişlerdir. Cunku kişiyi dunyevî bağlardan ve engellerden kurtarıp hakîkata ulaştıran, perdeyi ortadan kaldıran kelime budur.”
“Evde tek başına oturan sÂlik, abdestli olarak ve temiz bir giysi ile kıbleye donerek gozlerini kapar ve bu kelimeyi soyler. LÂilÂhe illallah’ın medlerini uzun okur, elini kalbinde tutar. Bu zikir ve Allah dışında gonlune gelen her duşunce, hayÂl ve hevesi bu kelime ile uzaklaştırarak gonlunu korur.” (S. 94)
“Surekli zikredince sÂlikin onunden perde (hicÂb), karanlık ve hayaller kalkar. Allah’ın lutuf bulutu her tarafı kaplar. Fazîlet yağmuru yağmaya, lutuf ve saÂdet ruzgarı esmeye başlar. İşte o zaman bazı şeyler gorunur, bazı latîf şeyler işitilir, Kelimelerle anlatılamayacak bazı lezzetler tadılır.” (S. 95)
*“KÂinÂt, bÂtınî konularda tefekkur ve zÂhirî konularda derin duşunceye dalmaktır. Bu, insanın gucu nisbetinde ve karakterin taşıyabileceği miktarda olunca en faydalı, en yuce ve en dÂimî iştir. Ama bu derin duşunce insan yapısının ve karakterinin taşıyabileceği sınırı aşınca aklı ve idrÂki yakar, yok eder.”
“İzlemen gereken yol, onların kemiyetini ve miktarını dikkate alman, faydalı miktarını belirleyip kabul etmen, zararlı olan fazlalığı ise atmandır.”
“KÂinÂt, irÂde ve dilemedir. Yaratılışın ve karakterin taşıyabileceği miktarda olunca bunun faydası sonsuzdur. Ama taşıma sınırını aşınca insanı tamamen yıkar ve yok eder. Halbuki sen bu hizmetindeki şeylerin idÂrecisisin. Bu işin caresi ve yolu dengeli olmak, olculu davranmak, sınırı aşmamaktır.” (S.101)
__________________