Hayatını," Hamdım, piştim, yandım" diye ozetleyen buyuk İslÂm velisinden bahsetmek herkesin kullandığı dil ve kalemin kÂrı değildir. Hz.MevlÂn her ne kadar dış gorunuşu itibariyle sıradan bir insan gibi de olsa, kendisinden asırlar sonra bile dunya insanlarının duygu duşunce ikliminde ufuklar acılmasına vesile olan bir hazinedir.

Hz. MevlÂnÂ, hayatında Kur'an ve Sunnet'ten bir adım ve bir nefes dahi ayrılmamaya calışmıştır. Bu iki ana kaynağın dışında bir şey O'na isnÂd edilecek olunursa, bundan bizar olduğunu veya olacağını net olarak ifade etmiştir.

Ayrıca ;"Ben sağ olduğum muddetce Kur'an'ın bendesiyim, Hz. Muhammed'in yolunun tozuyum " ifadesi de O'nun Kur'an-ı Kerim ve sunnete bağlılığının gostergesidir.

Hz. MevlÂnÂ'yı iyi anlayabilmek icin yaşadığı yuzyılda meydana gelen hadiselerin de cok iyi tetkikinin yapılması gerekmektedir. Bu itibarla; Hz.MevlÂnÂ'yı sadece şiirlerindeki Âhenkte arayan, kabuğu oz zannedenlerdir.

Milletler kahramanlarıyla birlikte yaşarlar. Kahramansız bir milletin yaşaması mumkun değildir. Savaş zamanlarının kahramanları sınır boylarına koşarlar iken, barış zamanının kahramanları da dunyamızın mimarlarıdır. Onlar bizim guzellik manzumemizdir. Gonul dunyamazın kahramanlarından birisinin de Hz. MevlÂn olduğunu acık ve kesin bir şekilde ifade etmek mecburiyetindeyiz. Cunku; Hz. Adem'den bu yana nice insanlar gelmiş gecmiş; sultanlar, vezirler, Âlimler coğu unutulmuş gitmiştir.

Ama Hz.MevlÂnÂ; unu gunumuze kadar artarak gelen bir Âlim kişidir.Yediyuzyıl oncesinden gunumuze kadar ilim ışıklarını salmış ve sonsuza kadar da dunyayı aydınlatacağı muhakkak gorulen bir er kişidir... O'nu bu dunya hayatında rahmetle andıran, oteki dunyasını da mamur eden; kendisini Hak yoluna tahsis etmesidir. Bu itibarla, 732 yıldır dunyanın dort bir tarafında ismi diri olan ender buyuklerden Konya'nın manevî mimarlarından Hz.MevlÂnÂ'yı rahmetle yÂd ediyorum. Yeryuzunde medfunu bulunduğu bu şehrin Kultur ve Turizm Muduru olarak hizmet etmekten bahtiyarım.

Gonuller sultanı MevlÂnÂ; şuphesiz duşunce ve kultur tarihimizin Âbide şahsiyetlerinden birisidir, insanlığa vermiş olduğu eserlerle; tasavvuf duşuncesinin ve İslÂm dininin yayılmasında ve kokleşmesinde onemli bir misyon ustlenmiştir.

Elinizdeki bu eser Selcuk Universitesi ilahiyat Fakultesi (emekli) oğretim uyelerinden, Dr. A. SelÂhaddin HİDAYETOĞLU hocamız tarafından buyuk gayretlerle hazırlanmıştır, ilk olarak 1989 yılında İl Kultur Mudurluğu tarafından neşredilen eserde; Hz.MevlÂnÂ'nın hayatı ozet olarak ele alınmıştır. O'nun hayatındaki onemli olaylara vurgular yapılmış, duşunce dunyasında bir damla da olsa fikirleri yansıtılarak, hayatından kesitler sunulmuştur.

Eseri hazırlayan Dr. A. SelÂhaddin HİDAYETOĞLU'na, yayınlanmasında emeği gecenlere gonulden teşekkur ediyorum, İl Kultur ve Turizm Mudurluğu olarak bu eseri yeniden tum insanların hizmetine sunuyoruz.

Saygılarımla.

Abdussettar Yarar

İl Kultur ve Turizm Muduru

ON SOZ

"Allah'dan geldik, Allah'a gidiyoruz...

Allah'dan başka kimsede kuvvet ve kudret yoktur.

Muhammed Aleyhi's-salÂtu ve's-selÂm'ın yuruyuşunden daha iyi bir yuruyuş, yolundan daha doğru bir yol gormedik." diyen, mu'minler kafilesi, her biri bir rahmet Âbidesi, RabbÂnî alim SultÂ-nu'l-Ulem ailesi... Bu aileden, bu Âleme doğan, aşk ve rahmet; ilim ve irfan guneşi SultÂnu'l - Âşıkîn Hazret-i MevlÂnÂ...

İlmini, irfanını, benliğini, butun varlığını Hazret-i Muhammed SallallÂhu aleyhi ve sellem'de yok ederek, meş'alesini, O'nun nurundan yakıp uyandıran Hazret-i MevlÂnÂ...

Rahmeten li'l-Âlemîn olan sevgili peygamberimizin feyziyle ve aşkıyle kemÂle eren, rahmet mÂdeni Hazret-i MevlÂnÂ'yı yÂd ederken, O'nun guzel ve ince ruhunu şad etmek niyetiyle, O'nun şu iki mısraını edeben nakledelim;

"Men bende-i Kur'Ânem eğer cÂn-dÂrem

Men hÂk-i reh-i Muhammed-i MuhtÂrem..."

Bu kitapcıkta, MevlÂn Muhammed CelÂleddin-i Rûmî Hazretleri'nin HayÂtı ve Şahsiyeti - O'nun yuce himmetleriyle - kısa ve oz olarak anlatılmaya calışıldı... O bir umman...Bu kitapcık, O ummandan birkac damla ... O bir gul bahcesi... Bu kitapcık, birkac kuru yaprak...

Bu kitapcığımı mutÂlÂa edenlere selÂm olsun...

Okuyucularımdan dualarını istirham ederim. Hayırlı dualar buyuran okuyucularımın gonulleri her dem safa bulsun..

Allah'ım! Sen ne guzel bir sÂhib ve ne guzel; ne hayırlı bir yardımcısın!...

YegÂne sahibimiz!... Guzel Allah'ım! Guzel ve hayırlı yardımların her dem bizlerle olsun... ne olur...

"Eyle tevfikini bu bendene YÂ Rabb refik

Kıl inayet bana kim ente veliyyu't-tevfîk"

Yrd.Doc.Dr. A. SelÂhaddin HİDÂYETOGLU

S.U. İlahiyat Fakultesi Turk-İslÂm Edebiyatı

Anabilim Dalı Oğretim Gorevlisi

1996/1417 KONYA

İCİNDEKİLER

I. Hz. MevlÂnÂ'nın Hayatı

1.Adı

2.Doğum Yeri ve Yılı

3.Nesebi (Soyu)

A.Babası BahÂeddin Veled Hazretleri'nin Şahsiyeti

B.Hz. MevlÂnÂ'nın Babası ile Belh'ten Cıkışları ve Konya'ya Gelişleri

1.Belh'ten Goc

2.GocYolu

3.Goc Yolunda Hz. MevlÂnÂ'ya Teveccuhte Bulunan Mutasavvıflar

a.Şeyh Artar Hazretleri

b.Şeyh-i Ekber Hazretleri

4.Hz. MevlÂnÂ'nın Evlenmesi

5.Hz. MevlÂnÂ'nın, Konya'ya Yerleşmeleriyle ilgili Yorumu

C.Hz. MevlÂnÂ'yı Yetiştiren Mutasavvıflar

a.SultÂnu'l-Ulem Şeyh BahÂeddin Veled Hazretleri

1.BahÂeddin Veled Hazretleri'nin Eseri MaÂrif

2.Seyyid BurhÂneddin Hazretleri'ni Bekleyiş

b.Seyyid BurhÂneddin-i Muhakkık-ı Tirmîzî Hazretleri

C. Hz. MevlÂnÂ'nın Konya Dışına Seyahati

a.Haleb'e ve Şam'a Gidişi

b.Şam'da Şems-i Tebrîzî Hazretleri ile Bir Anlık Goruşme / 23 c.Hz. MevlÂn KÂmil Bir Murşid

D.Hz. MevlÂnÂ'nın Dostları, Halîfeleri; Kendisine ilham Kaynağı Olan Mutasavvıflar

a. Şems-i Tebrîzî Hazretleri

1 .Hz. Şems ile Hz. MevlÂnÂ'nın Buluşmaları

2.Hz. MevlÂnÂ'nın MÂşûkluk Mertebesine Erişmesi

3.Kim, Kimi Aradı?

4.Hz. MevlÂnÂ'nın MÂnevi Yolculuğundaki Safhaları

5.Hz. MevlÂn ile Hz. Şems Hakkında

6.Şems-i Tebrîzî Hazretleri'nin Konya'dan Ayrılışı

7.Hz. Şems'in Konya'ya Donuşu

8.Hz. Şems'in Kayboluşu

9.Hz. MevlÂnÂ'nın, Şems-i Aramak icin Şam'a Gidişi

b.Konyalı Kuyumcu Şeyh SelÂhaddin Hazretleri

1 .Hz. MevlÂnÂ'nın Vecd ile SemÂ'ı

2.Hz. MevlÂnÂ'nın, Şeyh SelÂhaddin'i Kendisine Halife Secmesi

3.Şeyh SelÂhaddin Hazretleri'nin Olgunluğu

4.Şeyh SelÂhaddin Hazretleri'nin Ebedî Âleme Gocuşu

c.Celebi HusÂmeddin Hazretleri

1 .Hz. MevlÂnÂ'nın Celebi HusÂmeddin'i Kendisine Hemdem ve Halîfe Secmesi

2.Celebi HusÂmeddin Hazretleri'nin Değeri

3.Celebi HusÂmeddin Hakkında

4.Mesnevî'nin Yazılışı

E. Hazret-i MevlÂnÂ'nın Baki Âleme Gocuşu

1 .Şeyh Sadreddin-i Konevî Hazretleri'nin Ziyareti

2.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Hanımına CevÂbı

3.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Tavsiye Ettiği Bir Dua

4.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Vasiyeti

5.Şeb-i Arûs

6.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Cenaze Merasimi

7.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Cenaze Namazı

8.Hazret-i MevlÂnÂ'ya Yeşil Kubbe

9.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Olume ve Mezara Bakışı

1O.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Ziyaretcilerine Seslenişi

II.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Şahsiyeti

A.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Tasavvufi Yaşayışı ve Anlayışı

1 .Dış Gorunuşu/45

2.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Tasavvufu

3.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Tasavvufunda Gaye

4.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Tasavvufunda Aşk

5.Hazret-i MevlÂnÂ'nın.Tasavvufunda Esas

B.Hazret-i MevlÂnÂ'nın İslÂmî EsÂslara ve Hazret-i Muhammed Salla'llahu Aleyhi Vesellem'e Bağlılığı

1 .Hazret-i MevlÂn islÂmî EsÂslardan Sapmadı

2.Hazret-i MevlÂnÂ'da ibÂdet Şuuru

3.Hazret-i MevlÂn Kur'Ân-ı Kerîm'e Hayran; Hazret-i Muhammed'e KurbÂn'dır

4.Hazret-i MevlÂnÂ'nın Huviyeti

5.O'nun insana Bakış DÂiresinin Merkezi

6.0'nun Engin Hoşgorusundeki Sır, Nur, Şuur, Huzur

C.Hazret-i. MevlÂn nın Eğitimci Yonu

1.0'nun insana Bakışı

2.0'nun Halka Bakışı

3.0, Cevresine Rahmettir

4.0'nun Aileye Bakışı / 56 a- Hazret-i MevlÂn ince Ruhlu NÂzik Bir Baba

b- Hazret-i MevlÂn Kıymet Bilen. .Bir Dost

c- Hazret-i MevlÂn Gonul Alıcı; Ornek Bir Baba

C. Onun AhlÂkî ve Sosyal Yonu

1 .insanî Munasebetlerde Dikkat Ettiği Hususlar

2.HizmetkÂrlara Karşı Davranışı

3.Suclulara Karşı Muamelesi

4.Cocuklara Karşı Şefkati

5.Hazret-i MevlÂn Sevgi ve Banş'ın Sembolu

6.0'nun Anlayışında Calışma ve insan

7.0, Dostlarına, HelÂl Kazanc ve HelÂl Lokmayı Tavsiye Ederdi

8.0'nun Dostlarına Emri: Dilenmeyin!

III.Hazret-i MevlÂnÂ'nın KÂinatı Kucaklayan Değeri insan Sevgisi ve Hoşgorusu

a.O'nun Toprak gibi Yaşayışından Bir Tablo

b.O'nun Tevazuu (Alcakgunulluğu) ve Mahviyyeti (Yokluğu)

c. Hazret-i MevlÂn Oğluna Der ki

c. Hazret-i MevlÂn Oğluna Der ki

d.Son Soz Hazret-i Sultan Veled'den

Dipnotlar

Bibliyografya

1. Hazret-i MevlÂnÂ'nın Hayatı

1.Adı:

MevlÂnÂ'nın asıl adı Muhammed CelÂleddin'dir.

MevlÂn ve Rûmî de, kendisine sonradan verilen isimlerdendir.

Efendimiz mÂnÂsına gelen MevlÂn ismi O'na daha pek genc iken Konya'da ders okutmaya başladığı tarihlerde verilir. Bu ismi, Şemseddin-i Tebrizî ve Sultan Veled'den itibaren MevlÂnÂ'yı sevenler kullanmış, Âdeta adı yerine sembol olmuştur.

Rûmî, Anadolulu demektir.

MevlÂnÂ'nın, Rûmî diye tanınması, gecmiş yuzyıllarda DiyÂr-ı Rûm denilen Anadolu ulkesinin vilÂyeti olan Konya'da uzun muddet oturması, omrunun buyuk bir kısmının orada gecmesi ve nihayet Turbesinin orada olmasındandır.

2. Doğum Yeri ve Yılı:

MevlÂnÂ'nın doğum yeri, bugunku Afganistan'da bulunan, eski buyuk Turk kultur merkezi : Belh'tir.

MevlÂnÂ'nın doğum tarihi ise (6 Rebîu'l-evvel, 604) 30 Eylul 1207'dir.

3. Nesebi (Soyu) :

Asil bir aileye mensup olan MevlÂnÂ'nın annesi, Belh Emiri Rukneddin'in kızı Mumine Hatun; babaannesi, HarezmşÃ‚hlar (1157 Doğu Turk Hakanlığı) hanedanından Turk prensesi, Melîke-i Cihan Emetullah Sultan'dır.

Babası, SultÂnu'l-Ulem (Alimlerin SultÂnı) unvanı ile tanınmış, Muhammed BahÂeddin Veled; buyukbabası, Ahmed Hatîbî oğlu Huseyin Hatîbî'dir.

EflÂki(1) ''ye gore Huseyin Hatîbî, ilmi deniz gibi engin ve geniş olan bir Âlim idi. Din ilminin ustadı ve Âlimlerin buyuklerinden sayılan, guzel şiirler soyleyen NişÃ‚bûrlu Raziyuddin gibi bir zat da talebelerindendi.

Kaynaklar(2) ve MevlÂnÂ'nın sevgi yolunda gidenler eserlerinde(3) SultÂnu'l-Ulem BahÂeddin Veled'in nesebinin, anne cihetiyle ondorduncu gobekte Hazret-i Muhammed'in torunu Hazret-i Huseyin'e; baba cihetiyle de onuncu gobekte Hazret-i Muhammed'in secilmiş dort dostundan ilki Hazret-i Ebû Bekir Sıddîk'a ulaştığını kaydediyorlar.

A. Babası BahÂeddin Veled Hazretleri'nin Şahsiyeti:

BahÂeddin Veled, 1150'de Belh'de doğmuş, babası ve dedesinin mÂnevi ilimleriyle yetişmiş; ayrıca Necmeddin-i Kubr (? -I221)'dan da feyz almıştır.(4)

BahÂeddin Veled butun ilimlerde eşi olmayan, olgun mÂn sultÂnı idi. ilÂhî hakikatler ve RabbÂnî ilimlerden meydana gelen ucsuz bucaksız bir deniz gibi olan BahÂeddin Veled, Horasan diyarının, en guc fetvaları halletmede, tek ustadı idi ve vakıftan hic bir şey almazdı; devlet hazinesinden kendisine tahsis edilen maaşla gecinirdi.(5)

Kaynakların(6) ittifakla rivayetine gore, devrinin Âlimleri ve ulu muftuleri, Hazret-i Muhammed'in manevi işaretiyle, BahÂeddin Veled'e Sultanu'l-Ulem unvanını vermişlerdir. Bundan sonra da BahÂeddin Veled bu unvanla yÂd edilmiştir.

Bu unvanının verilişi Turklerin adetiyle de izah edilebilir.

Turklerin guzel karakterlerini gosteren bircok Âdetleri vardı. Turkler, yuksek kabiliyet ve fazilet sahiplerinin tanınmadan kaybolup gitmesine, unutulmasına razı olmazlardı. Onları halkın gozunde belirtmek , halkı ilim ve irfana yoneltmek icin o gibi buyuklere lÂyık oldukları birer unvan verilirdi. Bu anane, Turklerin ilme, fazîlete karşı saygı duygularını gosteren parlak bir delildir. Hatt anane, gereğince imzaların ustunde bu unvanları kullanmaya mecburdurlar. Onlar kazandıkları bu unvanları kendileri icin manevî bir rutbe sayarlar, nefisleri icin bundan asla gurur duymazlardı.(7)

Alimler gibi giyinen BahÂeddin Veled, adeti uzre, sabah namazından sonra, halka ders okutur; oğle namazından sonra dostlarına sohbette bulunur; pazartesi gunleri de butun halka va'z ederdi.

Va'zı esnasında umumiyetle, Yunan filozoflarının fikirlerini benimseyenlerin goruşlerini reddeder ve;

"Semavî (Allah 'dan olan, ilÂh&#238 kitapları arkalarına atıp, filozofların silik sozlerini onlerine alıp itibar edenlerin nasıl kurtulma umîdi olur."(8) derdi. Bu arada Yunan felsefesini okutan ve savunan Fahreddin-i RÂzî'ye ve ona uyan Harezmşah 'in aleyhinde bulunur; onlan bidat ehli (dinde, peygamber zamanında olmayan, yeniden beğenilmeyen şeyleri cıkaranlar) olarak gorur ve şoyle derdi:

"Muhammed Mustafa'nın yuruyuşunden daha iyi yuruyuş; yolundan daha doğru bir yol gormedim."(9)

B. Hazret-i MevlÂnÂ'nın Babası ile Belh'ten Cıkışları ve Konya'ya Gelişleri

1. Belh'ten Goc:

Esasen tasavvuf ehline iyi gozle bakmayan ve bunların Harezmşah katında saygı gormelerini cekemeyen Fahreddin-i RÂzî, BahÂeddin Veled'in acıkca kendi aleyhine tavır almasına da cok icerlediğinden onu Harezmşah'a gammazladı. BahÂeddin Veled'in de gonlu Harezmşah'tan incindi ve Belh'i terk etti. (10) Ancak araştırıcılar, BahÂeddin Veled'in Belh'ten goc etmesine sebep olarak, Moğol istilasını gosterirler.

2. Goc Yolu :

SultÂnu'l-UlemÂ, aile fertleri ve dostlarıyla Belh şehrini 1212-1213 tarihlerinde terk ettikten sonra Hacca gitmeye niyet etmişti. NişÃ‚bûr'a uğradı. Goc kervanıyla Bağdat'a yaklaştığında, kendisine hangi kavimden olduklarını ve nereden gelip nereye gittiklerini soran muhafızlara SultÂnu'l-Ulem Şeyh BahÂeddin Veled şu mÂnîdar cevÂbı verir :

"Allah'dan geldik, Allah'a gidiyoruz. Allah'dan başka kimsede kuvvet ve kudret yoktur."(11)

Bu soz, Şeyh ŞehÂbeddin-i Suhreverdî (1145-1235)'ye ulaştığında : "Bu sozu Belhli BahÂeddin Veled'den başkası soyleyemez" dedi, samimiyetle ve muhabbetle karşılamaya koştu. Birbirleriyle karşılaşınca Şeyh Suhreverdî, katırından inip nezÂketle BahÂeddin Veled'in dizini optu, gonulden hurmetlerini sundu.

BahÂeddin Veled, Bağdat'ta uc gunden fazla kalmadı ve Kufe yolundan Ka'be'ye hareket etti. Hac farizasını yerine getirdikten sonra, donuşte Şam'a uğradı.

BahÂeddin Veled, yanında biricik oğlu MevlÂn olduğu halde, goc kervanıyla Şam'dan Malatya'ya, oradan Erzincan'a, oradan Karaman'a uğradılar. Karaman'da bir muddet kaldıktan sonra, nihayet Konya'yı secip oraya yerleştiler.

3. Goc Yolunda Hazret-i MevlÂnÂ'ya Teveccuhte Bulunan Mutasavvıflar:

a. Şeyh Attar Hazretleri:

Belh'i terk ettikten sonra Bağdat'a doğru yola cıkan BahÂeddin Veled, NişÃ‚bûr'a vardığında ziyaretine gelen Şeyh Ferîduddin-i Attar (1119-1221:1230) ile goruşup sohbet eder.

Sohbet esnasında Şeyh Attar, MevlÂnÂ'nın nÂsiyesindeki (alnındaki) kemÂli gorur ve ona EsrÂrname adlı eserini hediye eder ve babasına da :

"Cok gecmiyecek ki, bu senin oğlun Âlemin yureği yanıklarının yureklerine ateşler salacaktır." (12) der.

b. Şeyh-i Ekber Hazretleri:

SultÂnu'l-UlemÂ, Hac farîzasım yerine getirdikten sonra donuşte Şam'a uğradı. Orada Şeyh-i Ekber Muhyiddin Ibnu'l-Arabi (1165-1240) ile goruştu. Şeyh-i Ekber, Sultanu'l-Ulema'nın arkasında yuruyen MevlÂnÂ'ya bakarak :

"SubhÂnallah! Bir okyanus bir denizin arkasında gidiyor!" (13) demiştir.

4- Hazret-i MevlÂnÂ'nın Evlenmesi:

Karaman'da bulundukları 1225 tarihinde MevlÂnÂ, babasının buyruğu ile, itibarlı, asil bir zat olan Semerkantlı Hoca Şerafeddin LÂlÂ'nın, huyu guzel, yuzu guzel kızı Gevher BÂnû ile evlendi.

MevlÂn dunya evine girdiğinde onsekiz yaşındadır.

5. Hazret-i MevlÂnÂ'nın, Konya'ya Yerleşmeleriyle İlgili Yorumu :

"Hak TeÂlÂ'nın Anadolu halkı hakkında buyuk inayeti vardır ve Sıddîk-ı Ekber Hazretlerinin duÂsıyla da bu halk butun ummetin en merhamete lÂyık olanıdır. En iyi ulke Anadolu ulkesidir; fakat bu ulkenin insanları mulk sahibi Allah'ın aşk Âleminden ve derûnî zevkten cok habersizdirler. Sebeplerin hakîkî yaratıcısı Allah, hoş bir lutufta bulundu, sebepsizlik Âleminden bir sebep yaratarak bizi Horasan ulkesinden Anadolu vilÂyetine cekip getirdi.

Haleflerimize de bu temiz toprakta konacak yer verdi ki, ledunnî (Allah bilgisine ve sırlarına ait) iksirimizden (altın yapma hassamızdan) onların bakır gibi vucutlarına sacalım da onlar tamamiyle kimya (bakışıyla, baktığı kimseyi manen yucelten olgun insan); irfan Âleminin mahremi ve duny ariflerinin hemdemi (canciğer arkadaşı) olsunlar." (14)

C. Hazret-i MevlÂnÂ'yı Yetiştiren Mutasavvıflar:

a. SultÂnu'l-Ulem Şeyh BahÂeddin Veled Hazretleri:

Onceki bahislerde şahsiyetini belirtmeye calıştığımız BahÂeddin Veled, MevlÂnÂ'nın ilk murşididir. YÂni MevlÂnÂ'ya Allah yolunu oğretip, tasavvuf usulunce hakikatleri ve sırları gosteren tarikat şeyhidir.

Butun İslÂm Âleminde yuksek itibar ve şohrete sahip olan BahÂeddin Veled, Selcukluların SultÂnı AlÂaddin Keykûbat'tan yakın alÂka ve sonsuz hurmet gorur.

BahÂeddin Veled, 3 Mayıs 1228 tarihinde (15) Selcukluların baş şehri Konya'yı şereflendirip yerleştikten kısa bir sure sonra, son derece samimi dindar olan Sultan AlÂaddin Keykûbat (saltanat muddeti 1219-1236), sarayında BahÂeddin Veled'in şerefine buyuk bir toplantı tertip etti ve butun ileri gelenleriyle birlikte onun manevî terbiyesi altına girdi. (16)

SultÂnu'l-UlemÂ'ya gonulden bağlı olan Sultan AlÂaddin onu hayranlıkla şoyle over :

"Heybetinden gonlum tir tir titriyor; yuzune bakmaktan korkuyorum.

Bu eri gordukce, gercekliğim, dinim artıyor.

Bu Âlem, benden korkup titrerken ben, bu adamdan korkuyorum; y Rabbî, bu ne hÂl?

İyice inandım ki o, cihanda nÂdir bulunan ve eşi benzeri olmayan bir Allah dostudur." (17)

Dunya sultÂnına hukmeden, eşsiz Allah dostu mÂn ve gonul sultÂnı BahÂeddin Veled, 24 Şubat, 1231 tarihinde Cuma gunu kuşluk vaktinde ebedi Âleme goctu.(18) Geriye Muhammed CelÂleddin gibi bir hayırlı oğul ile MaÂrif gibi bir eser bıraktı.

SultÂnu'l-UlemÂ, sÂdece duygu ve duşuncelerini acıkladı şohret peşinde koşmadı. Etrafmdakilerini yetiştirdi ve onları dÂima aydınlattı.

BahÂeddin Veled Hazretlerinin Eseri MaÂrif:

MaÂrif, BahÂeddin Veled'in meclislerindeki anlattıklarının va'z ve nasîhatlarmın bizzat kendisi tarafından yazılarak bir araya getirilmesiyle meydÂna gelmiş tasavvufî, ahlÂkî bir eserdir. Konusu, muhtevası ve uslûbu ile birinci derecede tasavvufî bir eser olan MaÂrif, hem kitabın kendi acısından, hem de MevlÂn uzerindeki tesiri bakımından buyuk bir onem taşır. (19)

Seyyid BurhÂneddin Hazretlerini Bekleyiş:

BahÂeddin Veled'in irtihalinde MevlÂn yirmidort yaşında idi. Babasının vasiyeti(20), dostlarının ve butun halkın yalvarmaları ile babasının makamına gecti, oturdu.(21)

MevlÂnÂ, babasından sonra, Seyyid BurhÂneddin ile buluşuncaya kadar, bir yıl murşidsiz kaldı. 1232 tarihinde babasının değerli halîfesi Seyyid BurhÂneddin-i Muhakkik-i Tirmîzî, Konya'ya geldi. MevlÂn onun manevî terbiyesi altına girdi.

b. Seyyid BurhÂneddin-i Muhakkik-i Tirmîzî Hazretleri:

Seyyid BurhÂneddin, mertebesi cok yuksek, bir kÂmil murşid idi. MaÂrif adlı eseri (22) irfanının delîlidir. Kendisine, dÂima kalblerde bulunan sırları bilmesinden dolayı, Seyyid Sırdan denirdi.(23)

Seyyid BurhÂneddin, t cocukluk yıllarında bir lala gibi omuzlarında taşıyıp dolaştırdığı(24), MevlÂnÂ'ya dedi ki:

"Bilginde eşin yok, seckinsin.

Ama baban hÂl (manevî makam) sahibiydi; sen de onu ara, kalden (sozden) gec.

Onun sozlerini iki elinle kavramışsın; fakat benim gibi onun haliyle de sarhoş ol.

Boylece de ona tam mirascı kesil; cihÂna ışık sacmada guneşe benze.

Sen zahiren babanın mîrascısısın; ama ozu ben almışım; bu dosta bak, bana uy." (25)

MevlÂn babasının halifesinden bu sozleri duyunca samimiyetle onun terbiyesine teslim oldu.

MevlÂn candan, samimiyetle, Seyyid Burhaneddin'i babasının yerine koydu ve gercek bir murşid bilerek gonulden, tam dokuz yıl(26) ona hizmet etti. Bu zaman zarfında, o kÂmil murşidin kılavuzluğu ile mucÂhede (nefsi yenmek icin gayret sarfederek) ve riyazetle (dunya lezzetlerinden ve rahatından sakınarak perhizle) meşgul olup, o kÂmil arifin feyizli sohbet ve nefesleriyle pişti, olgunlaştı, baştan ayağa nur oldu; kendinden kurtuldu, mÂn sultÂnı oldu. Nitekim, Mesnevî'sindeki şu iki beyit, piştiğinin, kÂmil insan mertebesine ulaştığının ifadesidir:

"Piş, ol da bozulmaktan kurtul... Yuru, Burhan-ı Muhakkik gibi nur ol.

Kendinden kurtuldun mu, tamÂmiyle Burhan olursun. Kul olup yok oldun mu, sultan kesilirsin." (27)

C. Hazret-i MevlÂnÂ'nın Konya Dışına Seyahati:

a. Halep'e ve Şam'a Gidişi:

MevlÂnÂ, yuksek ilimlerde daha cok derinleşmek icin, Seyyid BurhÂnedin'in izniyle Halep'e gitti. Halaviyye Medresesi'nde, fıkıh, tefsir ve usûl ilimlerinde ustun bir Âlim olan Adîm oğlu KemÂleddin'den ders aldı.(28)

MevlÂnÂ, Halep'teki tahsilini bitirdikten sonra Şam'a gecti. Burada, ilmî incelemeler yapmak icin dort yıl kaldı. Bu zaman zarfında Şam'daki Âlimlerle tanışıp, onlarla sohbet etti.

b. Şam'da Şems-i Tebrîzî Hazretleri ile Bir Anlık Goruşme:

Eflakî'ye gore MevlÂnÂ, Şam'da Şemseddin-i Tebrîzî ile de goruşmuştur; fakat bu goruşme kısa bir muddettir ve şoyle cereyan etmiştir:

Şemseddin-i Tebrîzî, bir gun halkın arasında, MevlÂnÂ'nın elini yakalayıp oper ve ona :

"DunyÂnın sarrafı beni anla." diye hitap eder ve kaybolur.(29)

İşte bu sohbet veya bir anlık goruşme tarihinden takriben sekiz sene sonra Şems, Konya'ya gelecek ve MevlÂn ile icli dışlı sohbet edecektir.

c. Hazret-i MevlÂn KÂmil Bir Murşid :

Yedi yıl suren Halep ve Şam seyahatinden sonra Konya'ya donen MevlÂnÂ, Seyyid Burhûneddin'in arzusu uzerine birbiri arkasına, candan istekle ve samimiyetle, uc cile cıkardı. YÂni uc defa kırkar gun (yuzyirmi gun) az yemek, az icmek, az uyumak ve vaktinin tamÂmını ibÂdetle gecirmek suretiyle nefsini arıttı. Ucuncu cilenin sonunda Seyyid BurhÂneddin, MevlanÂ'yı kucaklayıp optu; takdir ve tebrikle :

"Butun ilimlerde eşi benzeri olmayan bir insan; nebilerin ve velilerin parmakla gosterdiği bir kişi olmuşsun... Bismillah de yuru, insanların ruhunu taze bir hayat ve olculemiyecek bir rahmete boğ; bu suret Âleminin olulerini kendi mÂn ve aşkınla dirilt."(30) dedi ve onu irşÃ‚d ile gorevlendirdi.

Seyyid BurhÂneddin, daha sonra, MevlÂnÂ'dan izin alıp Kayseri'ye gitmiş ve orada ebedî Âleme gocmuştur (1241-1242). Turbesi Kayseri'dedir.

MevlÂnÂ, Seyyid BurhÂneddin 'in Konya'dan ayrılışından sonra, irşad (Allah yolunu gosterme) ve tedris (oğretim) makamına gecti. Babasının ve dedelerinin usullerine uyarak beş yıl bu vazifeyi başarı ile yaptı. Rivayete gore dinî ilimleri tahsil eden dortyuz talebesi(31) ve onbinden cok muridi(32) vardı.

D. Hazret'i MevlÂnÂ'nın Dostları, Halîfeleri; Kendisine ilham Kaynağı Olan Mutasavvıflar :

a. Şems'i Tebrîzî Hazretleri:

Bu zatın adı, Şemseddin Muhammed olup doğumu 1186'dır. Tebrizli MelekdÂd oğlu Ali'nin oğlu olan Şems, tahsilini bitirdikten sonra, zamanının yegÂne şeyhi olarak gorduğu Tebrizli Şeyh Ebû Bekir SellebÂf'a (sele ve sepet orucusune) intisap etti ve onun terbiye ve irşÃ‚dıyla yetişip olgunlaştı.

Şems, ulaştığı manevî makama kanÂat etmediğinden daha olgun murşidler bulmak arzusuyla seyahate cıktı. Senelerce takati tukenircesine bir cok yerler dolaştı; zamanının Ârifleriyle goruştu. Bu arifler, mÂn alemindeki ucuşundan kinaye olarak Şems'e, Şems-i Perende (Ucan Guneş) adını vermişlerdir.(33)

Şems, t cocukluğundan itibaren fikren ve ruhen hur bir derviş, kendinden gecercesine İlÂhî aşka dalarak yaşayan bir şahsiyettir.

Şems, kendisini ruhen tatmin edecek seviyede bir Hak dostu bulamayan ve hep kendi mertebesinde bir sohbet arkadaşı arayan bir kÂmil velidir.

Yana yakıla, kendisine muhatap olabilecek, sohbetine dayanabilecek bir dost arayan Şems'in bir gece kararı elden gitti, heyecan icinde idi. Allah'ın tecellilerine gomulup mest olmuş bir halde munacatında :

"Ey Allah'ım.' Kendi, ortulu olan sevgililerinden birini bana gostermeni istiyorum." diye yalvardı.

Allah tarafından, istediğinin, Anadolu ulkesinde bulunan, Belh'li SultÂnu'l-UlemÂ'nın oğlu Muhammed Celaleddin olduğu ilham edildi.(34)

Bu ilham ile Şems, 29 Kasım 1244 yılı Cumartesi sabahı Konya'ya geldi.(35)

1. Hazret-i Şems ile Hazret-i MevlÂnÂ'nın Buluşmaları:

MevlÂn ile Şems, bu iki kabiliyet, bu iki nur, bu iki ruh, nihayet buluştular; goruştuler.

Bu tarihte Şems altmış, MevlÂnÂ, otuzsekiz yaşında idi.

Bu iki ilÂhî Âşık, bir muddet yalnızca bir koşeye cekilerek kendilerim tamamiyle Hakk'a verdiler ve gonullerine gelen ilÂhî ilhamlarla sohbetlere koyuldular.

Sultan Veled der ki:

"Ansıdın Şems gelip ona ulaştı; ona mÂşûkluk (sevilen, sevgili olmanın) hÂllerini anlattı, acıkladı. Boylece de sırrı yucelerden yuceye vardı. Şems, MevlÂnÂ'yı şaşılacak bir Âleme cağırdı; oyle bir Âleme ki, ne Turk gordu o Âlemi ne Arap."(36)

2. Hazret-i MevlÂnÂ'nın MÂşûkluk Mertebesine Erişmesi:

Bu hususu Sultan Veled şoyle acıklar:

"Alemdeki erenlerin derecelerinden ustun bir derece vardır ki o, mÂşûkluk durağıdır. Aleme bu mÂşûkluk durağına dÂir haber gelmemiş; bu durakta bulunanların ahvÂlini hicbir kulak işitmemişti. Tebrizli Şemseddin zuhur edip, MevlÂn CelÂleddin'i Âşıklık ve erenlik mertebesinden, bu zamana kadar duyulmamış olan, mÂşûkluk mertebesine eriştirmiştir. Esasen MevlÂnÂ, ecelde, mÂşûkluk denizinin incisiydi; herşey doner, aslına varır."(37)

3. Kim, Kimi Aradı?

Hatırlara gelebilecek, "Şems mi MevlÂnÂ'yı aradı; MevlÂn mı Şems'i?" sorusuna şoyle cevap verebiliriz:

Şems, MevlÂnÂ'yı; MevlÂn da Şems'i aramıştır.

Şems MevlÂnÂ'ya Âşık ve taliptir; MevlÂn da Şems'e Âşık ve taliptir. Cunku Âşık, aynı zamanda maşuk; maşuk aynı zamanda Âşıktır. MevlÂn der ki:

"Dilberler (gonlu alıp goturenler, mÂnevi guzeller) Âşıkları, canla başla ararlar. Butun maşuklar, Âşıklara avlanmışlardır.

Kimi Âşık gorursen bil ki maşuktur. Cunku o, Âşık olmakla beraber maşuk tarafından sevildiği cihetle maşuktur da.

Susuzlar Âlemde su ararlar, fakat su da cihanda susuzları arar."(38)

4- Hazret-i MevlÂnÂ'nın MÂnevi Yolculuğundaki Safhaları:

MevlÂnÂ, manevî yolculuğunu, olgunluğa ermesini, şu sozunde toplamıştır.

"Hamdını, piştim, yandım."

MevlÂnÂ'nın pişmesi, babası SultÂnu'l-Ulem BahÂeddin Veled ve Seyyid BurhÂneddin'in feyizli nefesleriyle; yanması da Şems'in nurlu aynasında gorduğu kendi guzelliğinin aşk ateşiyledir.(39)

5. Hazret-i MevlÂn ile Hazret-i Şems Hakkında :

MevlÂnÂ, Şems ile Konya'da buluştuğu zaman tamÂmiyle kemÂle ermiş bir şahsiyetti. Şems, MevlÂnÂ'ya ayna oldu. MevlÂnÂ, Şems'in aynasında gorduğu kendi eşsiz guzelliğine Âşık oldu. Diğer bir ifadeyle MevlÂnÂ, gonlundeki Allah aşkını Şems'te yaşattı.(40)

MevlÂnÂ'nın Şems'e karşı olan sevgisi, Allah'a olan aşkının miyarıdır (olcusudur); cunku MevlÂnÂ, Şems'te Allah cemÂlinin parlak tecellîlerini goruyordu.

MevlÂn acılmak uzere bir guldu. Şems ona bir nesîm oldu. MevlÂn bir aşk şarabı idi, Şems ona bir kadeh oldu. MevlÂn zÂten buyuktu, Şems onda bir gidiş, bir neşve değişikliği yaptı.(41)

Şems ile MevlÂn uzerine soz tukenmez. Son soz olarak şoyle soyliyelim :

Şems, MevlÂnÂ'yı ateşledi; ama karşısında oyle bir volkan tutuştu ki, alevleri icinde kendi de yandı(42)

6. Şems'i Tebrîzî Hazretleri'nin Konya'dan Ayrılışı:

Şems ile buluşan MevlÂnÂ, artık vaktini Şems'in sohbetine hasretmiş, Şems'in nurlarına gomulup gitmiş, bambaşka bir Âleme girmişti. Şems'in cazibesinde yana yana donuyor, ilÂhî aşkla kendinden gecercesine Sem ediyordu.

Bu iki ilÂhî dostun sohbetlerindeki mukaddes sırrı idrakten Âciz olanlar, ileri geri konuşmaya başladılar. Neticede Şems, incindi ve MevlÂnÂ'nın yalvarmalarına rağmen, Konya'dan Şam'a gitti (14 Mart, 1246 Perşembe).(43)

7. Hazret-i Şems'in Konya'ya Donuşu:

Şems'in ayrılığından derin bir ıztırÂba duşen MevlÂnÂ, manzum olarak yazdığı guzel bir mektubu, Sultan Veled'in başkanlığındaki kafileyle Şam'a, Şems'e gonderdi.

Sultan Veled, kafilesiyle Şam'a vardı, Şems'i buldu ve babasının davet mektubunu, hediyelerle birlikte, saygıyla Şems'e sundu. Şems:

"Muhammedi tavırlı ve ahlÂklı MevlÂnÂ'nın arzusu kÂfidir. Onun sozunden ve işaretinden nasıl cıkılabilir?" (44) diyerek, MevlÂnÂ'nın dÂvetine icabet etti ve 1247'de, Sultan Veled'in kafilesiyle, Konya'ya dondu.
__________________