Turk Halk Oyunlarının sınıflandırılması
Turk Halk Oyunlarının bolgesel dağılımı

Turk halk oyunlarının sınıflandırılmasında cok farklı kriterleri dikkate almak mumkundur.

1. İCERDİĞİ KONULARA GORE HALK OYUNLARI

1.1. İnsan-İnsan İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları

Vuruşma yada kavgayı konu alan halk oyunları;

Silahlı; Hancer barı(Erzurum), Bıcak horonu(Trabzon,Rize).

Silahsız; Harkuşta (Bitlis), Sin sin (Adıyaman).

1.2. Kadın-Erkek İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları

Kıskanc(Kars), Arzu ile Kamber(Edirne).

1.3. Akrabalık İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları

Emmiler(Konya), Musa amca(Diyarbakır).

1.4. Kişi Adlarını Konu Alan Halk Oyunları

Mahir cavuş(Amasya), Ata barı(Artvin).

1.5. Toren Oyunları

Geciş toreni oyunları (doğum, sunnet, kına gecesi, asker uğurlama.); Cayda cıra, askeran (avreş) (Elazığ), Ciftetelli (Adana).

Dinsel nitelikli oyunlar; Samahlar (Sivas), Sin sin (Adıyaman).

1.6. İnsan-Doğa İlişkilerini Konu Alan Halk Oyunları

Doğayı konu alan halk oyunları; Deniz ve suları konu alan halk oyunları; Horon kurma (Rize, Trabzon), Kelek (Van).

Dağ ve ova adlarını konu alan halk oyunları; Yayla yolları(İcel), Ormandan gel(Uşak).

Meyve ve bitki adlarını konu alan halk oyunları; Zambak(Konya), Kavak(Erzurum).

Doğa olaylarını konu alan halk oyunları; Yağmur duası(Diyarbakır), Kar mı yağdı(Kutahya).

1.7. Hayvan Taklitli Halk Oyunları

Kartal halayı(Bingol, Diyarbakır), Kurt-kuzu (Diyarbakır). (Kockar 1987).

2. TUR OZELLİĞİNE GORE HALK OYUNLARI

2.1. Halaylar

Genellikle Orta ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde; davul, zurna, klarnet, bağlama, ney, zambur eşliğinde oynanırlar. Halayda dizinin başındaki kişiye Halaybaşı, sonundaki danscıya Poccik denir. Danstaki hareketlere ağırlama, yanlama, belleme, hoplatma, sektirme gibi yavaştan hızlıya doğru değişik adlar verilir.

İllere Gore Dağılımı Corum, Sivas, Muğla, Elazığ, Adana, Bitlis, Diyarbakır, Kahramanmaraş, Gaziantep, Bingol, Hakkari, Hatay, Mardin, Muş, Kayseri, Van, Ankara, Yozgat, Erzurum, Erzincan.

2.2. Barlar

Doğu Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu bolgelerinde oynanır. Dizinin başındaki kişiye Barbaşı, sonundakine Poccik denir. Barların eşik calgıları davul, zurna, mey, klarnet ve deftir.

İllere Gore Dağılımı Kars, Erzurum, Ağrı, Artvin, Gumuşhane.

2.3. Horonlar

Doğu Karadeniz bolgesinde oynanır. Horonun eşlik calgıları cura, zurna, davul, kemence, kaval, koltuk davulu, garmon, akordeon ve mızıkadır.

İllere Gore Dağılımı Samsun, Ordu, Trabzon, Rize, Artvin

2.4. Zeybekler

Orta Anadolunun guneyi, Guney Anadolu ve Ege bolgelerinde yaygındır. Bu dansı yapanlara Efe, Zeybek, Kızan gibi adlar verilir.

Eşlik calgıları kaba zurna, davul, klarnet, bağlama, def ve darbukadır.

İllere Gore Dağılımı İzmir, Aydın, Denizli, Uşak, Muğla, Kutahya, Bilecik, Canakkale, Eskişehir.

2.5. Kaşıklı Danslar

Orta ve Guney Anadolu bolgelerinde yaygın olarak oynanır.

Eşlik Calgıları Klarnet, bağlama, cura bağlama, darbuka, def ve el davuludur. Dansların coğu turkuludur.

İllere Gore Dağılımı İcel, Antalya, Konya, Afyon, Eskişehir, Kutahya, Bilecik, Bursa, Bolu.

2.6. Kaşıklı Karşılamalar

Orta ve Batı Karadeniz bolgelerinde oynanır. Bu dans turune Karşı-beri, Var-gel gibi adlar verilir.

Eşlik Calgıları Klarnet, bağlama, cura bağlama, kabak kemane, el davulu, darbuka, def ve daredir.

İllere Gore Dağılımı Eskişehir, Kutahya, Bilecik, Bolu, Zonguldak, Sakarya.

2.7. Karşılamalar

Coklukla Trakyada, Marmara bolgesinde oynanır. Adından anlaşılacağı gibi iki kişinin karşılıklı oynadığı danslardır. Eşlik calgıları kaba zurna, klarnet, davul, keman, cumbuş ve uddur.

İllere Gore Dağılımı Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Canakkale.

2.8. Horalar (Kasap Oyunları)

Coklukla Trakya bolgesinde oynanır. Dizinin başında yoneten kişiye Horabaşı denir. Eşlik calgıları: Kaba zurna ve davuldur.

İllere Gore Dağılımı Kırklareli, Edirne, Tekirdağ

2.9. Nanaylar

Leylim oyunları da denir. Doğu ve Guneydoğu Anadoluda yaygındır. Na, Nay, Le, Ley, Li, Lim gibi sozcuklerin turku arasında ya da nakarat olarak tekrar edilerek kullanılarak dansa eşlik etmesiyle bu adı almıştır.

İllere gore dağılımı: Kars, Erzurum, Artvin, Erzincan, Gaziantep.

2.10. Teke Oyunları

Guney Anadoluda Toroslarda Turkmen Yoruklerinin oynadığı danslara verilen addır. Osmanlı doneminde bu bolgede Teke Livası adıyla anılan bir idari bolge olduğu biliniyor.

Eşlik Calgıları Bağlama, cura bağlama, kabak kemane, kaval, def, el davulu ve sipsidir.

İllere Gore Dağlımı Burdur, Antalya, İcel, Isparta, Afyon.

2.11. Mengiler

Teke Turkmenlerinde toplu ve kaşıklı oynanan danslara verilen addır.

Eşlik Calgıları Sipsi, kaval, bağlama, cura bağlama, kabak kemane, dare, def, el davuludur.

2.12. Bengiler

Batı Anadoluda oynanan ritmik ve hareketli danslara verilen addır.

Eşlik Calgıları Klarnet, davul, zurnadır.

İllere Gore Dağılımı Balıkesir, Manisa, Canakkale,

2.13. Guvendeler

Uludağ ve yoresi Turkmenlerinde genellikle iki kişinin oynadığı bir danstır. Eşlik calgıları klarnet ve davuldur. İllere Gore Dağılımı Bursa, Balıkesir (Demirsipahi 1975).

3.KAREOĞRAFİK DUZENLERİNE GORE HALK OYUNLARI

3.1. Danscı Sayısına Gore

3.1.1. Tek Kişilik Danslar

Kadın Dansları Temel Deyren (Muğla), Şeve Kırma (Elazığ), Yoğurt (Eskişehir), Estireyim Mi (Bolu), Kız Havası (Burdur), Ciftetelli Ve Cengi Dansları.

Erkek Dansları Misket, Fidayda, Mor Koyun (Ankara), Kolbastı (Tunceli), Zeybekler (İzmir, Aydın, Denizli)

3.1.2. İki Kişilik Danslar

Kadın Dansları Kahveyi Kavururlar (Eskişehir), Ordek (Bolu), Mandalar (Tekirdağ, Kırklareli), Nobey (Malatya), Silvani (Muş)

Erkek Dansları Kırka Zeybeği, İnonu Zeybeği (Eskişehir), Bıcak Horonu (Rize, Trabzon), Hancer Barı (Erzurum); Garipler Samahı (Sivas), Dokuz Ayak (Bitlis).

3.1.3. Topluluk Halinde Oynanan Danslar

Kadın Dansları Guvercin, Aşşahtan Gelirem (Erzurum), Kecike (Elazığ), Teşi, Acara Kız Horonu (Artvin) Mendil, Gocokuz (Eskişehir), Comudum (Kutahya), Keziban Yenge (Burdur).

Erkek Dansları Ankara Zeybeği, Sin Sin (Ankara), Kocaklama (Ağrı), Coşkun Coruh, Horomi, Deli Horon (Artvin), Serenler (Burdur), Baş, Bar, Sekme (Erzurum)

Kadınlı – Erkekli Danslar Atabarı, Şavşat Barı (Artvin), Zigoş, Mendil, Galamatya (Edirne), Fatmalı, Dokuzlu, Hadidiye (Gaziantep), Delilo (Elazığ), Yayla Yolları (İcel).

3.2. Sahne Duzenine Gore Danslar

3.2.1. Halka Bicimli Danslar

İğdeli Gelin (Corum), Duz Horon (Artvin), Bengi (Balıkesir), Samahlar (Sivas, Erzincan)

Halka Oyunu (Eskişehir)

3.2.2. Dizi Bicimli Danslar Halaylar

(Bingol, Elazığ, Diyarbakır, Malatya), Barlar (Erzurum, Artvin, Kars)

3.3. Adım Bicimlerine Gore Danslar

3.3.1. İlerleyip Geriye Donen Adımlı Danslar

Horon Kurma (Trabzon), Temirağa (Elazığ, Sivas), Arnavut Halayı (Sivas), Tek Ayak, İki Ayak (Diyarbakır).

3.3.2. Surekli İlerleyen Adımlı Danslar

Keklik (İcel), Cepikli, Meryem (Gaziantep), Cepik (Bingol, Diyarbakır),Atabarı, Horomi (Artvin), Mendil (Edirne) (Kockar 1998).

4. CALGI OZELLİĞİNE GORE HALK OYUNLARI

4.1. Davul-Zurna Eşlikli Danslar

Kabadayı (Edirne), Başbar, İkinci Bar (Erzurum), Halay (Diyarbakır, Bingol), Harkuşta, Meyroke, Tringo (Bitlis), Bablekam, Şirvani (Van), Corum Halayı, Cekirge, Sin Sin (Corum), Ağırlama, Koseyri, Marmara (Gaziantep).

4.2. Davul-Klarnet Eşlikli Danslar

Cayda Cıra, Halay, Avreş (Elazığ), Done, Kavak, Guvercin, Sallama, Delilo (Erzurum), Diringo, Mehmet Turan Barı (Gumuşhane), Balıkesir Zeybeği, Yerli Zeybek, Balıkesir Bengisi (Balıkesir.

4.3. İnce Sazlı (Klarnet, Keman, Cumbuş, Ud, Darbuka) Danslar

Patrona, Kampana (İstanbul), Ali Paşa, Eski Kasap (Kırklareli), Dortlen, Name (Kocaeli), Yandım Ayşe, Suslu Jandarma (Manisa), Yayla Yolları, Gabardıc, Şah Boylum (Muğla), Kasap, Kara Gozlum, Sis Dağı (Sakarya).

4.4. Tulum Eşlikli Danslar

Cilveloy, Sarı Cicek, Ondort (Artvin), Hemşin Horonu, Memetina (Rize), Uc Ayak, Sarı Seyran, Yayık (Kars).

4.5. Kemence Eşlikli Danslar

Sıkkara, Horon Kurma, Sallama, Tonya, Atlama (Rize, Trabzon).

4.6. Akordeon Eşlikli Danslar

Ayşat, Yuzbir, Kıskanc, Şeyh Şamil (Kars), Atabarı, Daldalan, Acara Kız Hortumu, Sasa (Artvin)

4.7. Bağlama Eşlikli Danslar

Afyon Zeybeği, Hatcam Cıkmış, Zabbak (Afyon), Fidayda, Misket, Seymen Zeybeği (Ankara), Keklik Zeybeği, Kralın Kızı (Bilecik, Eskişehir), Halimem, Meşeli, Ordek (Bolu), Elindeki Mendil, Yoğurdum Var, Karakuş (Eskişehir).

4.8. Kaval Eşlikli Danslar

Kırka Zeybeği, Tuverek Koran (Eskişehir), Al Yemeni, Halimem, Ordek, Men Men (Bolu), Sarı Zeybek, Cemilem (Antalya), Yoruk Ali, Sinanoğlu (Aydın), Azime, Mendili Oyaladım (Balıkesir), Ağırlama, Terşi (Adıyaman)

4.9. Sipsi Eşlikli Danslar

Serenler (Afyon, Burdur, Antalya), İğde Dalları (Afyon), Antalyanın Mor Uzumu, Teke Zeybeği (Antalya), Gabardıc, Avşar Beyleri, Sarı Zeybek (Burdur), Bidenem, Ferayi, Yoruk Kızı (Isparta).

4.10. Mızıka Eşlikli Danslar

Cinciva, Carişka, Ancer (Rize).

5. ADLARIN ANLAMLARINA GORE HALK OYUNLARI

5.1. Yerleşim Yerinin Adını Alan Danslar

Tekirdağ Karşılaması (Tekirdağ), Corum Halayı (Corum), Sivas Halayı (Sivas), Tokat Sarması (Tokat), Tonya Horonu (Trabzon), Safranbolu Ciftetellisi (Zonguldak), Tavas Zeybeği (Denizli), Edremit Zeybeği (Balıkesir), İnonu Zeybeği (Eskişehir), Karakoy Sekmesi (Bolu).

5.2. Adıyla Dans Hareketlerinin Niteliğini Belirten Danslar

5.2.1. Pozisyon Ozelliğini Belirten Danslar

Dizkırma (Bingol), Topal Koşma (Cankırı), Sekme (Canakkale, Bursa, Erzurum), Tek Ayak (Bingol, Diyarbakır), Dik Halay, Şeve Kırma (Elazığ), Aşırma, Done (Erzurum), Cepikli (Gaziantep), Dik Kayda (Giresun), Kırıtma (Kutahya).

5.2.2. Hareketin Hızını Belirten Danslar

Ağır Hava (Bingol), Ağır Govenk (Bitlis), Ağır Zeybek (Burdur), Deli Horon, Coşkun Coruh (Artvin), Kıvrak Halay (Kırşehir).

5.2.3. Meslek Adını Belirten Danslar

Değirmenci (Bitlis, Kastamonu), Pamukcu Bengisi (Balıkesir), Kasap (Edirne), Yağcılar Zeybeği (İzmir), Ormancı (Kastamonu), Turşucu Guzeli (Kutahya), Kasnakcı Oyunu (Sinop), Deveci Emmi (Sivas), Kalaycılar (Kırklareli).

5.2.4. Danscının Elinde Taşıdığı Eşyanın Adını Belirten Danslar

Bıcak Oyunu (Rize, Trabzon, Erzincan), Hancer Barı (Erzurum), Kaşık Oyunu (Antalya, Konya), Zilli Oyun (Kutahya), Mendilli (Gaziantep), Elindeki Mendil (Eskişehir), Mendil Havası (Tekirdağ), Kılıc-Kalkan (Bursa), Cayda Cıra (Elazığ), Teşi (Artvin).

5.2.5. Adını Rakamlardan Alan Danslar

İki Ayak (Bingol, Diyarbakır), Ondort (Artvin), İkinci Bar (Erzurum), İki Parmak (Aydın), Bir Altmışlık (Corum), Dokuzlu (Gaziantep), Yuzbir, Dortlen (Kars), Uc Oğlan (Kırklareli), Beş Ayak (Malatya)

5.2.6. Adını Renklerden Alan Danslar

Yeşil Olur (Afyon), Sarı Zeybek (Antalya, Burdur, Isparta), Sarı Karınca (Balıkesir), Al Yemeni (Bolu, Bursa), Entarisi Kırmızı (Eskişehir), Yeşilim (Konya), Boz Eşek (Şanlıurfa), Yeşil İpek (Zonguldak) (Kockar 1998).