Dr. Selcuk OZERDEN, Ziraat Yuksek Muhendisi

Jojoba, cok yıllık, calımsı ve kurağa dayanıklı bir col bitkisidir. Arizona, Kalifornia ve Meksika' dan Sonoran collerine kadar olan yerlerde doğal olarak yetişmektedir. Jojobanın son yıllarda cok populer olmasına karşın kullanımı yeni değildir. Cok eski zamanlarda dini torenlerde kullanılmak uzere parfum ve boya yapımında jojoba yağından faydalanılmıştır.

Kaliforniya ve Sonara colu yerlileri tarafından deri kanseri ve yaraların tedavisinde kullanılmış, 1933 yılında da Jojoba tohumundan elde edilen yağın diğer bitkilerden elde edilen yağlardan farklı olduğunu ve bu yağın balinalardan elde edilen yağla benzer ozelliğe sahip olduğu keşfedilmiştir.

Sanayide kullanım alanları oğrenildikten sonra yetişmesi uygun ulkelerde ticari amacla yetiştirilmeye başlanmıştır. Şu anda ise A.B.D, İsrail, Mısır, Avustralya, Arjantin, Brezilya, Paraguay, Venezuela, Libya, Sudan, Kenya, Kuveyt, Hindistan, Nijerya, Japonya ve Avrupa Birliği uye ulkeleri Jojoba yetiştiriciliği konusunda her turlu imkanı değerlendirmektedirler.

Turkiye' de yapılan calışmalar sonucunda jojoba ekiminin yaygınlaşması ile birlikte ekonomiye buyuk katkı sağlanacağı beklenmektedir.

Antalya ve Adana' dan olumlu sonuclar alınması sonucunda ise İzmir, Denizli, Konya, Ağrı, Elazığ, Ankara, Malatya, Afyon, Yalova, Mersin, Aksaray, Adıyaman, Nevşehir ve Kayseri' de de jojoba ekimine başlanmıştır. Bitkiden elde edilen yağa firmalardan ozellikle Amerika ve İsrail' den talep gelmektedir. Jojoba bitkisi geleceğin en karlı yatırımları arasında yer almaktadır.

Kullanım Alanları: Jojoba,yağı ustun bir yağlayıcı olması nedeni ile yuksek devirli makinelerde, alet ve metal kesme işlerinde kullanılmaktadır. Değişik sıcaklıklarda stabil bir sıcaklık gostermektedir. Bu ozelliği ve super nemliliği nedeniyle Jojoba yağı surtunmeyi onemli olcude azaltmakta ve bu da calışan makine parcalarının aşınmasını onlemektedir.

Penisilin uretiminde kopurmeyi onlemektedir. Jojoba yağı diğer bilinen yağlardan cok ustundur. Anlaşılması guc fakat gercek olarak jojoba yağı bu işlemde onemli bir etkiye sahiptir. Penisilin uretimi icin jojoba yağı kullanılırsa yerfıstığından 6 kat daha az yağ tuketilmektedir. Bu da %15-20 daha fazla uretim demektir.

Jojoba yağı E vitamince zengindir. ve tıpta, kucuk cizik, kesik, sivilce, pustul, sac ve deri bozukluklarında yenileyici ve %100 saflığı nedeniyle yapay kalplerde yağlayıcı olarak ta kullanılmaktadır.

Olağanustu deri yumuşatıcı ozelliği bulunmaktadır. Ayrıca guneş yanıklarına karşı kullanılmaktadır.
Jojoba asla soğutma ve buna benzer ozel muamele olmadan bozulmadan ekşimeden kalabilmektedir. Bu cok uzun sureli raf omru besin endustrisinde kekten pişirme yağına kadar her şey icin besin endustrisinde onemli bir şeydir.

Yağsız, kalorisiz, kolesterolsuz pişirme ve salata yağı olarak kullanılması hayal edilmektedir. Gunumuzde cok sayıda uluslararası şirket boyle bir yağı piyasaya surmek icin uğraşmaktadır.

Jojoba yağının ekşimediğini ve sonsuza kadar bozulmadığını gosteren araştırmaları Kalifornia Universitesi yapmıştır. 27 parti cin mısırını aynı jojoba yağı ile pişirmişler ve 27. mısırın ilk mısır kadar taze olduğunu gormuşlerdir. Bu fastfoodlar da her zaman icin taze yağla patates kızartma imkanı tanımaktadır.

Jojoba ayrıca doğal bir iştah bastırıcı olan simmondsini icermektedir. Diyetlere yardım olarak şekerli cubuklardan, cikolata, tatlı, iceceklere kadar her şeyin icerisine katılabilmektedir.
Hidrojenle doyurulmuş formunda Jojoba bir ciladır. Sertlik ve parlaklık kalitesi ile mobilya, yer, otomobil cilası ve uzun sure yanan mumlar gibi direk kullanım alanları sağlamaktadır.

Kozmetiklerde goz ve deri enfeksiyonlarını onlemek amacıyla bakteri ve mantarlara karşı koruyucu ozelliği bulunmaktadır. Kısaca Jojoba bu mukemmel yapısı ile eşsiz bir bitkidir.

Bitkisel Ozellikleri:
İki evcikli bir bitkidir. Erkek ve dişi cicekler ayrı ayrı bitkilerdedir. Dişi cicekler kucuk, kokusuz veya guzel koku guddeli, nektarsızdır. Erkek cicekler sarı renkli ve polen keselidir. Kucuk salkım halinde bitkide bulunurlar. Dollenme ilkbahardaki kuvvetli ruzgarlarla olmaktadır.

Tamamen olgunlaşma ağustos ve ekim aylarında gercekleşir. Meyve tek tohumludur. Tohumlar tam olgunlaştığında maun ağacı renginde koyu kahverengi rengindedir. Yetiştiği cevre koşullarına ve bitkilere gore değişmekle birlikte tohumun hacimce %50' si yağdır.

Yetiştirilmesi:
Jojoba yetişmesi icin guneş ve ışık istemektedir. Genellikle tohumla uretilmektedir. Cimlenme sıcaklığı 30 C' dir. Cimlenmesi cevre koşullarına bağlı olarak birkac gunden birkac haftaya kadar surmektedir.

Bitkilerin ciceklenmesi ekimden 2-4 yıl sonra gercekleşmektedir. Bu sureye kadar bitkilerin cinsiyetlerini tespit etmek mumkun değildir. Tohumdan uretimde erkek bitki cıkma ihtimali dişi bitki cıkma ihtimaline gore daha fazla olmaktadır. Bu nedenle bazı ozellikleri bilinen tohum verimi yuksek klonların uretilmesi onem arz etmektedir. Bu da ancak vejetatif yolla mumkun olmaktadır. Tohum verimleri bitki başına 138 - 578 gramdır.

Bitki ekim yapıldıktan sonra ozel bir sulama veya bakım istemiyor. Gerekli yıllık yağış miktarı 500 mm civarında Turkiye' nin doğal yağışı bitkinin su ihtiyacını karşılamaktadır. Bitki hic susuz uzun yıllar yaşayabilme ozelliğini gostermektedir.

Bitki Turkiye' de zeytinin yetiştiği her yerde yetişebiliyor. Tohumları yaklaşık 25 yıl ozelliğini kaybetmeden koruyabiliyor. 600-1200 metre yuksekliklerde yetişen bitkinin toprak seciciliği yoktur. Jojobanın kokleri ortalama 9-10 metre derine inmektedir. Bu da ona kurağa dayanıklılık kazandırmaktadır. 100-200 yıllık omru vardır. Jojobanın tohum ekiminde her cukura 4 tohum atılması onerilmektedir.

etarim
__________________