EvvÂbin Namazının Tanımı (Vakti):
Akşam namazından sonra veya kuşluk vaktinde kılınan nafile namazdır.
"EvvÂbin" Kelimesinin Kur'an'da Kullanılışı ve Anlamı:
EvvÂbîn kelimesi "donen, Allah'a yone­len, tevbe eden" anlamındaki 'evvÂb' kelimesinin coğuludur. Kur'Ân-ı Kerim'de beş yerde tekil "Cunku o (DÂvud), Allah'a cokca donen (evvÂb) birisi idi" (SÂd: 17), "Herbirisi (DÂvud'un emrine verilen kuşlar) ona donucu (evvÂb) idi" (SÂd:19), "..Cunku o (DÂvud) Allah'a cokca donen (evvÂb) idi" (SÂd:30), "..O ne guzel kuldur. Cunku o (Eyyûb), Bize cokca donen (evvÂb) idi" (SÂd:44); "İşte bu (cennet), itaate donen (evvÂb) ve nefsini koruyan herkes icin va'dolunageldiğinizdir" (KÂf: 32), bu kelime bir yerde de coğul "..Eğer iyi kimseler olursanız şuphesiz ki O, kendine donenler (evvÂbîn)'i gercekten bağışlayıcıdır" (İsrÂ: 25) şekliy­le gecen bu kelime ile eski peygamber­lerin ve salih kulların her zaman Allah'a yoneldikleri, tevbe edip O'na dondukleri anlatılır. Bu kelime, Hadis-i Şeriflerde de tekil ve coğul olarak yer almakta ve benze­ri anlamlar taşımaktadır.
Yukarıdaki Âyet­ler arasında ozellikle İsr sûresinde ge­cen evvÂbîn kelimesi mufessirler tara­fından "gunah işlediğinde derhal tevbe edip Allah'a yonelen, Allah'a itaat ede­rek hayır işleyen kimseler" şeklinde acık­lanmıştır.
EvvÂbin Namazının Hadislerdeki Yeri ve Kaynakları:
Hz. Peygamber'den ve ashaptan, ak­şam namazından sonra nafile namaz kıl­mayı teşvik eden Hadisler rivayet edilmiştir.
Bunlar arasında, akşam namazından son­ra kılınan altı rek'at nafile namazın on iki yıllık ibadete denk olduğu, bu namazı kılan kimsenin gunahlarının deniz ko­puğu kadar cok olsa da bağışlanacağı, akşam namazından sonra dort rek'at daha kılan kişinin cennetle odullendiri­leceği, onun Kadir gecesini ihya etmiş gibi' ecir alacağı, yine bu vakitte yirmi (diğer bir rivÂyette) on rek'at namaz kı­lan kimse icin Allah'ın cennette bir koşk inşa edeceği şeklinde bu namaza teşvik edici Hadis­ler sayılabilir.
(İbn MÂce, "îkÂme", 185; Tirmizî, "MevÂkitu's SalÂt", 204; Heysemî, II, 229-230; ŞevkÂnî, III, 62-64)
Ancak bu Hadislerin hemen hemen tamamı muhaddisler tarafından sened itibariyle za­yıf gorulmuştur. Bazı sahÂbîlerin, Kur'an'da gece ibadetinden ovguyle soz eden Âyet­lerin (Âl-i İmrÂn: 113; Secde: 16; ZÂriyÂt: 17; el-Muzzemmil: 6) bu namazı da icerdiği goruşunde olduğu nakledilir (AbdurrezzÂk es-San'Ânî, ŞevkÂnî
. Literaturde yer alan bu tur rivayetler Hadis tekniği acısından zayıf da olsa ne­tice itibariyle daha fazla ibadet etmeye teşvik ettiğinden muslumanlar tarafın­dan ilgiyle karşılanmıştır.
Fakihlere Gore Bu Namazın Kac Rek'at Olduğu:
Fıkıh mezheplerinin ağırlıklı goruşu, evvÂbîn namazının akşam namazından sonra altı rek'at olarak kılınacağı şeklin­deyse de akşam namazının farzından sonra kılınan İki rek'at muekked sunnetin bu namaza dahil olup olmadığı tar­tışmalıdır. Hanefî mezhebinde her iki goruş de vardır.
EvvÂbîn namazı MÂlikîler'e gore altı, Hanbelîler'e gore dort rek'attır.
Hanbelîler, bazı Hanefî fakihleri gibi akşam namazının iki rek'atlık muekked sunnetiyle ardından kılınacak dort rek'atlık mendup namazı ayrı mu­talaa ederler.
Şafiî mezhebinde ise evvÂbîn namazının yirmi rek'at kılınacağı yo­nundeki rivayetlerin yanı sıra bunun al­tı, dort, hatta iki rek'at olduğuna dair rivayetler de vardır.
Bu Namazın Hukmu:
GazÂlî, akşam ile yatsı namazları arasında altı rek'at na­maz kılmanın muekked sunnet olduğu­nu soylemektedir. (İhyÂ)
Ancak fakihler, akşam namazının muekked sunnetinin iki rek'at olduğunda hemen hemen go­ruş birliği icinde bulunduğundan evv­bîn namazının gayri muekked sunnet veya mendup bir ibadet olarak mutalaa edilmesi gerekir.
Kılınışı:
EvvÂbîn namazının kılınış şekline ge­lince; Hanefîler'in dışındaki uc mezhebe gore gece kılınan nafile namazlar gibi iki rekatta bir selÂm verilir.
Hanefî mez­hebine gore ise, bu şekil daha faziletli ol­makla birlikte evvÂbîn namazı altı rekat­ta bir selÂmla veya dort ve iki rek'at ha­linde iki selÂmla da kılınabilir.
Hadislerde "EvvÂbîn" Kelimesinin Kullanılışı:
Akşamın farzından sonra kılınan na­file namaz icin bazı mursel ve zayıf Ha­dislerde evvÂbîn tabirinin yer almasına karşılık sahih bazı rivayetlerde bu tabi­rin sabahla oğle arasında kılınan kuşluk (duhÂ) namazıyla ilgili olarak zikredildiği gorulur.
(Musned, DÂrimi, SÂlat; Muslim, MusÂfirin)
Ancak İbn Hacer el-Heytemî ve ŞevkÂnî gibi bazı Âlimler, her iki namaz icin de evvÂbîn tabirinin kullanılmasına engel teşkil et­mediğini soylemişlerdir.
"EvvÂbin Namazı" Tabiri, Kur'anî Bir Istılah Değildir:
Başta İsr suresindeki 25. ayet olmak uzere Kur'Ân-ı Kerim'de yer alan evvÂbîn kelimelerinin evvÂbîn namazıyla doğrudan bir ilgisi bulunmamakla bir­likte bu namazın ovguye değer vasıfla­ra sahip insanlara izafe edilmesi bir teş­vik unsuru olarak gorulmelidir.
Ote yan­dan evvÂbîn namazının meşruiyeti ko­nusunda delil kabul edilen rivayetlerin Hadis tekniği acısından zayıf bulunma­ları yanında bu nafile namaz icin vaad edilen mukÂfatlar da dikkat cekecek şe­kilde mubalağalı gorunmektedir.
Hadis usûlu acısından, Hadis tenkidinde mubalağalı mukÂfatlar va'd eden Hadisler, zayıf kabul edilmektedir. Zahirî mÂnalarına bağlı olarak birer dinî hu­kum kabul edilmeleri halinde akÂid esas­ları acısından bircok problemin ortaya cıkmasına yol acacak olan bu mubala­ğalı ifadelerin teşvik (terğîb) cercevesin­de yorumlanması gerekir.
Zayıf hadislerle ibadet ve faziletleri teşvik acısından amel edileceği de muhaddislerce ifade edilmektedir. Ayrıca bu ko­nudaki Sahih Hadisleri goz onune alarak evvÂbîn adlandırmasını kuşluk na­mazı icin kullanmanın daha isabetli ola­cağını soylemek de mumkundur.
EvvÂbin Namazından Bahseden Hadisler:
"Bir kimse akşam namazından sonra hic konuşmadan altı rekat namaz kılsa, o namaz (sevap bakımından) on iki senelik ibadete denk olur"
(Tirmizi, MevÂkit, 204)
"Her kim akşam namazından sonra altı rek'at nafile namaz kılarsa, denizlerin kopukleri kadar olsa bile gunahları affedilir."
(Haysemi, Mecmeu'z ZevÂid, II, 230; ŞevkÂni, II, 64. Her iki kaynakta TaberÂni'den nakleder)
Bu Namazın Kuşluk Vaktinde Kılınacağına Dair Hadisler:
Ashab-ı kirÂmdan Zeyd b. ErkÂm, kuşluk vakti bir takım insanların namaz kıldıklarını gormuş de; "Bu adamlar pek Âl bilir ki, bu saatten başka zamanda namaz kılmak, daha faziletlidir. Cunku, Rasûlullah (as), "EvvÂbin namazı, sıcaktan deve yavrularının ayakları yandığı zaman kılınır" buyurmuştur."
(Muslim, SalÂt, 19)
Zeyd bErkÂm, başka bir rivÂyetinde şoyle demiştir: "Rasûlullah (as) Kûba'lıların yanına gitti. Vardığında, onlar namaz kılıyorduAllah elcisi, onlara, 'EvvÂbin namazı, sıcaktan deve yavrularının ayakları yandığı zamandır' buyurdu."
(A. Davudoğlu, Sahih-i Muslim Tercumesi ve Şerhi IV, 2132)
Bu iki rivÂyette kuşluk vaktinde kılınacak namazdan bahsedilmektedir ve bu namazın kac rek'at olacağı belirtilmemiştir. Bu namaz hakkındaki tum rivÂyetlerin ve dort mezhebin fetvalarının detaylı incelenmesi daha isabetli olacaktır.
EvvÂbin Namazının Onemine Dair Hadis:
Hz. SevbÂn'dan nakledilen şu Hadis de, evvÂbin namazının onemini belirtir:
"Allah Rasûlu, gunun yarısından sonra namaz kılmayı severdi. Hz. Âişe: ‘Ya Rasûlullah, sen bu saatte de mi namaz kılmayı seviyorsun?’ dedi.
Resulullah (as): "Bu saatte gok kapıları acılır ve Allah TeÂlÂ, bu saatte kullarına rahmetle bakar. Bu namaz Âdem, Nûh, İbrahim ve İsÂ'nın devam ettikleri bir namazdır" buyurdular.
(AskalÂnî, Bulûgu'l MerÂm, Terc. A. Davudoğlu, II, 48)
EvvÂbin namazının dort rekÂt olduğuna dÂir ceşitli Hadisler nakledilmiştir. Akşam namazından sonra ve altı rekÂt kılındığına dair Hadisler de nakledilir ve bunların uygulamada daha yaygın olduğu bilinmektedir.
(Tirmizî, Salat)
Hz. Peygamber, akşam namazından sonra altı rekat nÂfile namaz kılanın evvÂbinden (gunah işleyip, arkasından hemen tevbe eden kimselerden) sayılacağını bildirmiş ve arkasından da şu ayeti okumuştur:
"Rabbiniz, icinizden gecenleri cok iyi bilir. Eğer salih kimseler olursanız, şuphesiz Allah tevbe edenleri affedicidir"
(İsrÂ: 25; bkz. İbn Kesir, Tefsir, İstanbul 1985, V, 64, 65; ŞurunbulÂli, Şerhu Nûri'l-İzah, İstanbul 1984, S: 74)
"..Eğer iyi kimseler olursanız şuphesiz ki O, kendine donenler (evvÂbîn)'i gercekten bağışlayıcıdır" (İsrÂ: 25)
İsrÂ:25'in Tefsiri:
Avn el-Ukayli: "Donen kimseler (EvvÂbûn) kuşluk namazını kılan kimselerdir" demektedir. Sahih Hadis’de de şoyle buyuurulmuştur:
"EvvÂbin namazı, deve yavrularının, yerin ısınmasından dolayı yere coktukleri vakit kılınan namazdır."
(Muslim, SalÂtu'l MusÂfirîn, 143-144; Musned, IV, 366, 367, 372, 375)
Ozellikle IV, 366 ve 375'teki acıklamalar, evvÂbin namazının kuşluk namazı olduğunu ortaya koymaktadır.)
(Bkz. Kurtubi, Burûc Yay, C: 10, Sh: 376)
(Yusuf Semmak)
__________________