Gokyuzundeki Muhteşem Işık Gosterisi: Aurora (Kutup Işıkları)


•Kuzey ve Guney Kutup bolgelerinde gorulen auroralar (Kutup ışıkları) nasıl oluşmaktadır?

•Auroraların rengarenk ışıkları nasıl belirlenir?

•Auroraların yalnızca Kutup bolgelerinde meydana gelmesinin sebebi nedir?

•Bu muazzam guzellikteki gokyuzu olayının yaşamımıza etkileri nelerdir?

Yuce Allah’ın yarattığı en muhteşem gokyuzu olaylarından bir tanesi hic şuphesiz gokyuzundeki doğal ışık goruntuleri olan “Kutup ışıkları”dır. Yuce Rabbimiz’in Sani (Sanatcı) isminin tecellisi olan kutup ışıkları veya bilimsel adıyla “aurora”lar, dunyanın manyetik Kuzey ve Guney Kutup bolgelerinde gorulen bir gece ışımasıdır.

Auroralar, Guneş’in Dunya uzerindeki etkilerinin en belirgin şekilde gorunebilenidir. Gece vakti oldukca net bir şekilde izlenilebilen auroraların, kuzey yarımkuredeki goruntusune “Aurora Borealis”, guney yarımkuredekine ise “Aurora Australis” adı verilir. Bu ışıklar en yoğun şekilde Eylul ve Nisan ayları arasında gozukurler. Auroralar, doğudan batıya doğru dalgalanırlar ve yeryuzunden bakıldığı zaman tac, yay ve cizgi gibi şekillerde gorunurler. Yalnızca uzaydan bakıldığı takdirde cember şeklindeki tum bir aurorayı gormek mumkun olur.

Auroralar Nasıl Oluşurlar?

Bu muhteşem guzellikteki doğal ışık gosterisinin oluşumunda gozle gorulemeyecek derecede kucuk olan, aklı ve şuuru olmayan atomlar cok onemli bir rol ustlenmişlerdir.

Auroralar, Guneş’ten sacılan yuklu parcacıklardan oluşan solar ruzgÂrlarının, Dunya’nın manyetik alan kuvvetiyle etkileşime girmesi sonucu ortaya cıkarlar. Guneş, saniyede yaklaşık olarak 300 ile 1200 km arası bir hızla etrafa sactığı enerji yuklu parcacıklar (iyonlar) uretir. Bu parcacıkların bir araya gelmesiyle oluşan bulutlara plasma adı verilir. Guneş’ten gelen plasma akıntısına ise solar ruzgÂrı denir.

Guneş’ten saatte yaklaşık olarak 1 milyon mil hızla uzaklaşan solar ruzgÂrlarının, manyetosfere girerek dunyanın manyetik alanı ile etkileşmesiyle bazı parcacıklar hapsedilir ve bu parcacıklar atmosferin dış kuşaklarından iyonosfere doğru inen manyetik gucun hatlarını takip ederler.

Elektronlar, atmosferin ust katmanlarına girdiklerinde, yerkabuğunun yuzeyinden yaklaşık olarak 20 – 200 mil yukarıda oksijen ve nitrojen atomlarıyla karşılaşırlar.

Yuksek enerjiyle desteklenmiş elektronlar kazanan atomlar, boylece kapasitelerinin cok uzerinde bir enerjiyle yuklenirler.

Normal şartlar altında, bir atom veya molekul yuksek seviyede bir enerjiyle yuklendiğinde, bu enerjiyi diğer atomlara carparak hızla kaybeder. Fakat molekul yoğunluğunun santimetrekup başına birkac atom olduğu 80 ve 150 km arası yuksekliklerde, bir atomun enerjisini aktaracağı başka bir atoma rastlaması oldukca duşuk bir olasılıktır.

Etkileşim sonucu ortaya cıkan bu enerjiyi kaybetmenin bir diğer yolu ise ışığın soğurulmasıdır. Boylece atomlar yuklendikleri ekstra enerjiyi soğurarak gokyuzune ışık olarak yayarlar. Bu da gokyuzundeki rengÂrenk doğal ışık gosterisinin ortaya cıkmasına sebep olur.

Aurora’nın Renkleri Nasıl Belirlenir?

Auroralar, renkli televizyonlardan gelen ışığa oldukca benzerlik gosterirler. Televizyonda, goruntu tupundeki elektrik ve manyetik alanlar tarafından kontrol edilen elektron demetleri, ekrana carpar ve ekranı kaplayan kimyasal fosforlu maddenin turune gore onu parlatır. Aurora ışığında da ortaya cıkacak renk, yuklu parcacıklarla carpışan atom ve molekullerin turune bağlıdır. Yuksek enlemlerde, yaklaşık 200 mil yukarıda bulunan oksijen atomları oldukca nadir bulunur ve tamamen kırmızı bir aurora oluştururlar. 60 mil seviyelerinde bulunan oksijen atomları ise en yaygın olarak gorulen yeşil ve sarı renkleri oluştururlar. İyonize atom molekulleri mavi ve tonlarında, notral azot molekulleri ise kırmızı ve mor tonlarında ışık uretirler. Auroralar, ışık oluşturmak icin ihtiyacları olan yakıtı Guneş’ten atılan yuklu parcacıklar sayesinde karşılarlar. Guneş ne kadar aktifse, auroralar da o kadar fazla ve yoğun olurlar.

Auroralar Neden Sadece Kutup Bolgelerinde Meydana Gelirler?

Auroraların, kutuplarda meydana gelmesi, direkt olarak Dunya’nın manyetik alanıyla bağlantılıdır ve bu ışıkları da yonlendiren manyetik alan cizgileridir. Dunya, elips şeklinde bir mıknatıs gibidir ve bu nedenle cevresinde bir manyetik alana sahiptir. Dunya’nın manyetik alanı, Dunya’nın merkezine konulmuş cubuk şeklinde bir mıknatısın oluşturduğu bir manyetik alana benzer. Bu cubuğun ekseni Dunya’nın donme ekseniyle 11 derecelik bir acı yapar. Bu da coğrafi Kuzey ve Guney Kutup noktalarının, manyetik Kuzey ve Guney Kutup noktalarından farklı yerlerde olmasını sağlar. Dunya’nın manyetik alanı, cok buyuk bir elektrik akımının oluşturduğu etkiye benzer. Gezegenimizin cekirdeğinin hareketi nedeniyle surekli yerleri değişen manyetik alan cizgileri, Guney Kutup bolgelerinden cıkıp, Kuzey Kutup bolgelerine giren ince cizgiler olarak da duşunulebilir. Farklı acılardan gelip tek bir noktaya giren manyetik alan cizgileri, ters koni benzeri bir şekil oluşturdukları icin manyetik alan, yerden yukseldikce zayıflar ve birkac kilometre yukarıda Dunya’nın manyetik alanının etkisi sıfırlanır. Manyetik alanın sıfırlandığı kısımlarda, solar ruzgarlarının icindeki parcacıklar Dunya’ya ulaşabilirler. Auroralar da, yalnızca bu parcacıkların Dunya’ya ulaşabildikleri bolgelerde, yani Kutup dairelerinde gorulurler. Dunya’nın manyetik alanının en buyuk goreviyse, yeryuzunu Guneş’ten gelen solar ruzgarlarının yıkıcı etkilerinden koruyan bir kalkan gorevi gormesidir. Yuce Allah, Dunya’yı koruduğunu, bir mucize olarak Kuran’da “…Biz dunya goğunu de kandillerle susleyip-donattık ve bir koruma (altına aldık)…” (Fussilet Suresi, 12) ayetiyle haber vermiştir.

Diğer Gezegenlerde Meydana Gelen Auroralar

“Hubble Uzay Teleskobu”nun yaptığı gozlemler sonucunda Dunya dışında diğer gezegenlerde de auroraların oluştuğu saptanmıştır. Auroraların gozlemlendiği gezegenlerden olan Jupiter ve Saturn’un manyetik alanları, Dunya’nınkine gore cok daha gucludur. Jupiter’de gorulen auroralar, Dunya’da uretilenlerden yaklaşık bin kat daha fazla bir guce sahiptir. Dunya’daki auroraların oluşum sebebi solar ruzgÂrları iken, Jupiter’deki auroraların kaynağı ise uydularıdır. Araştırmacılar, Io adlı uydunun uzerinden kopup sacılan materyallerin, Jupiter’in manyetik alanı tarafından hapsedildiğini gozlemlemişlerdir. Jupiter ve Saturn’un yanı sıra araştırmacılar, Venus ve Mars’ta da auroralar gozlemlemişlerdir. Kendine ait bir manyetik alanı olmayan Venus’te oluşan auroralarsa parca parca, farklı ceşitlerde ve parlak bir renkte gorulmektedir.

Auroraların Yaşamımıza Etkileri

Bilim adamları, auroraların sadece guzel bir gokyuzu gosterisi olmadığını aynı zamanda uzerinde yapılacak araştırmalarla, solar ruzgarlarını, bu ruzgarların atmosfere olan etkilerini ve auroralar tarafından uretilen bu yuksek enerjiden nasıl faydalı bir şekilde yararlanılabileceğinin de keşfedileceğini duşunmektedirler.

Ancak auroraların guzel goruntusu ve faydaları olabileceği gibi zararları da vardır. 1989 yılında Quebec şehrinde, auroraların oldukca yoğun olduğu bir gecede ortaya cıkan yuksek elektrik akımı, bolgedeki bir guc istasyonuna zarar vererek radyo sinyallerini ve haberleşmeyi bozmuş ve 9 milyon insanın elektriksiz ve iletişimsiz kalmasına sebep olmuştur. Aurora sırasında elektrik akımları 50.000 voltta 20.000.000 ampere ulaşabilirken evlerimizdeki akım 120 voltta 15-30 amperi aştığında akım, vericiler tarafından kesilmektedir.

Auroralar Yuce Rabbimiz’in Ustun Kudretinin Bir Başka Delilidir

Bizden milyonlarca ışık yılı uzaktaki gok cisimlerinin hareketlerinden Guneş’te meydana gelen olaylara, Dunya atmosferine giren ışınlardan yeryuzunun katmanlarında yaşanan gelişmelere kadar kainatta meydana gelen butun olaylar Yuce Allah’ın kontrolunde ve O’nun dilemesiyle gercekleşirler. Auroralar da ustun guc sahibi olan Yuce Rabbimiz’in herşeye guc yetirdiğini ve sonsuz ilmiyle herşeyi kuşattığını duşunmek icin birer delil olarak yaratılmıştır. Bu buyuk gerceği duşunmek, Yuce Allah’a kul olan her insan icin bir sorumluluktur. Rabbimiz bir ayette şoyle bildirmektedir:

“Allah, yedi goğu ve yerden de onların benzerini yarattı. Emir, bunların arasında durmadan iner; sizin gercekten Allah’ın herşeye guc yetirdiğini ve gercekten Allah’ın ilmiyle herşeyi kuşattığını bilmeniz, oğrenmeniz icin.” (Talak Suresi, 12)





__________________