Bir zaman yavaşca, bedenen, rutbeten buyuk bir adam bana dedi: «Namaz iyidir. Fakat hergun hergun beşer defa kılmak coktur. Bitmediğinden usanc veriyor.»
O zÂtın o sozunden hayli zaman gectikten sonra, nefsimi dinledim. İşittim ki, aynı sozleri soyluyor ve ona baktım gordum ki; tenbellik kulağıyla şeytandan aynı dersi alıyor. O vakit anladım: O zÂt o sozu, butun bu duşuncede olanların namına soylemiş gibidir veya soylettirilmiştir. O zaman ben dahi dedim: «MÂdem nefsim kotuluğu emreder. Nefsini ıslah etmeyen, başkasını ıslah edemez. Oyle ise, nefsimden başlarım.»
Dedim: Ey nefis! Cahillik ve kibrin icinde, tenbellik doşeğinde, gaflet uykusunda soylediğin şu soze mukabil «beş ikaz»ı benden işit.
Birinci ikaz: Ey bedbaht nefsim! Acaba omrun ebedî midir! Hic kat'î senedin var mı ki, gelecek seneye belki yarına kadar
(Orjinal Sayfa: 280)
kalacaksın? Sana usanc veren, ebedi kuruntundur. Keyf icin, ebedî dunyada kalacak gibi nazlanıyorsun. Eğer anlasa idin ki, omrun azdır hem faidesiz gidiyor. Elbette onun yirmidortten birisini, hakikî bir ebedi hayatın saadetine sebep olacak bir guzel ve hoş ve rahat ve rahmet bir hizmete sarfetmek; usanmak şoyle dursun, belki ciddî bir arzu ve hoş bir zevki tahrike sebeb olur.
İKİNCİ İKAZ: Ey boğazına duşkun nefsim! Acaba hergun hergun ekmek yersin, su icersin, havayı teneffus edersin; sana onlar usanc veriyor mu? MÂdem vermiyor; cunki ihtiyac tekrar ettiğinden, usanc değil belki zevk alıyorsun. Oyle ise: kendi bedenimde senin arkadaşların olan, kalbinin gıdası, ruhumun Âb-ı hayÂtı ve hissettiğim rahmani guzelliklerin en temiz havasını icine ceken ve kendine ceken namazın dahi, seni usandırmaması gereklidir. Evet sonsuz uzuntu ve acılara maruz ve duşkun ve sonsuz lezzetlere ve emellere tutkun ve sevda dolu bir kalbin gıdası ve kuvveti; herşeye kadir bir Rahîm-i Kerîm'in kapısını yalvarma ve yakarışla calmakla elde edilebilir. Evet şu fÂni dunyada KemÂl-i sur'atle ayrılık yaygarası kopararak giden coğunlukla yaratılmışlarla alÂkadar bir ruhun Âb-ı hayÂtı ise; herşeye bedel bir MÂbûd-u BÂki'nin, bir Mahbûb-u Sermedî'nin rahmet ceşmesinden namaz ile yonelerek icilebilir. Evet yaradılıştan ebediyeti isteyen ve ebed icin halkolunan ve ezelî ve ebedî bir ZÂtın Âyinesi olan ve nihayetsiz derecede nazik ve zerafetli bulunan insan sırrının bilincinde olan, nurlu bir rabbani ilhamlarla; şu kasvetli, ezici ve sıkıntılı, gecici ve zulumlu ve boğucu olan dunya alemi icinde, elbette teneffuse pek cok muhtactır ve ancak namazın penceresiyle nefes alabilir.
UCUNCU İKAZ: Ey sabırsız nefsim! Acaba gecmiş gunlerdeki ibÂdet kulfetini ve namazın meşakkatini ve musibet zahmetini, bugun duşunup ızdırap cekmek, hem gelecek gunlerdeki ibÂdet vazifesini ve namaz hizmetini ve musibet elemini, bugun tasavvur edip sabırsızlık gostermek hic kÂr-ı akıl mıdır? Şu sabırsızlıkta misÂlin şoyle bir sersem kumandana benzer ki: Duşmanın sağ cenah kuvveti onun sağındaki kuvvetine iltihak etmiş ve ona taze bir kuvvet olduğu halde; o tutar muhim bir kuvvetini sağ cenÂha gonderir, merkezi zayıflaştırır. Hem sol cenahta duşmanın askeri yok iken ve daha gelmeden, buyuk bir kuvvet gonderir, «Ateş et!» emrini verir. Merkezi butun butun kuvvetten duşurtur. Duşman işi anlar, merkeze hucum eder; tar u mar eder. Evet buna benzersin. Cunki:
(Orjinal Sayfa: 281)
Gecmiş gunlerin zahmeti, bugun rahmete kalbolmuş; elemi gitmiş, lezzeti kalmış. Kulfeti, kerÂmete iltihak ve zahmeti, sevaba donuşmuştur. Oyle ise ondan usanc almak değil, belki yeni bir şevk, taze bir zevk ve devama ciddî bir gayret almak lÂzımgelir. Gelecek gunler ise mÂdem gelmemişler. Şimdiden duşunup usanmak ve gevşemek; aynen o gunlerde aclığı ve susuzluğu ile bugun duşunup bağırıp cağırmak gibi bir divÂneliktir. MÂdem hakikat boyledir. Âkıllı isen, ibÂdet cihetinde yalnız bugunu duşun ve onun bir saatini, ucreti pek buyuk, kulfeti pek az, hoş ve guzel ve yuce bir hizmete sarfediyorum, de. O vakit senin acı bir bezginliğin, tatlı bir gayrete donuşur.
İşte ey sabırsız nefsim! Sen uc sabır ile mukellefsin. Birisi: ibadet ustunde sabırdır. Birisi: gunahlardan sabırdır. Diğeri: Musibete karşı sabırdır. Aklın varsa, şu ucuncu ikazdaki temsilde gorunen hakikatı rehber tut. mertce «Ya Sabur » de, uc sabrı omuzuna al. CenÂb-ı Hakk'ın sana verdiği sabır kuvvetini eğer yanlış yolda dağıtmazsan, her meşakkate ve her musîbete kÂfi gelebilir ve o kuvvetle dayan.
DORDUNCU İKAZ: Ey sersem nefsim! Acaba şu kulluk vazifesi neticesiz midir, ucreti az mıdır ki, sana usanc veriyor? Halbuki bir adam sana birkac para verse veyahut seni korkutsa, akşama kadar seni calıştırır ve aralıksız calışırsın. Acaba bu misafirhane-i dunyada Âciz ve fakir kalbine bir gıda, azık ve zenginlik ve elbette bir menzilin olan kabrinde gıd ve nur ve herhalde mahkemen olan Mahşer'de sened ve berat ve ister istemez ustunden gecilecek Sırat Koprusu'nde nur ve burak olacak bir namaz, neticesiz midir veyahut ucreti az mıdır? Bir adam sana yuz liralık bir hediye va'detse, yuz gun seni calıştırır. Soz verir o adama îtimad edersin, aralıksız işlersin. Acaba vediği sozlerden domeyen bir zÂt, Cennet gibi bir ucreti ve ebedi saadet gibi bir hediyeyi sana va'd etse, pek az bir zamanda, pek guzel bir vazifede seni istihdam etse; sen hizmet etmezsen veya isteksiz, zoraki calıştırılan bir insan gibi veya usancla, yarım yamalak hizmetinle Onu va'dine aldırmayıp ve hediyesini istihfaf etsen, pek şiddetli bir ıslaha ve dehşetli bir azaba mustehak olacağını duşunmuyor musun? Dunyada hapsin korkusundan en ağır işlerde kusursuz hizmet ettiğin halde; Cehennem gibi bir ebedi hapsin korkusu, en hafif ve guzel bir hizmet icin sana gayret vermiyor mu?
(Orjinal Sayfa: 282)
BEŞİNCİ İKAZ: Ey dunyaperest nefsim! Acaba ibÂdetteki gevşekliğin ve namazdaki kusurun dunya meşguliyetinin cokluğundanmıdır veyahut gecim derdi meşguliyetiyle vakit bulamadığından mıdır? Acaba sırf dunya icin mi yaratılmışsın ki, butun vaktini ona sarfediyorsun! Sen alışkanlıklarınla butun hayvanatın fevkinde olduğunu ve dunya hayatı icin arzuladığın ihtiyaclarının tedarikinde sahip olduğun ustunluklerin,gosterdiğin gayretin, bir serce kuşuna yetişemediğini biliyorsun. Bunu neden anlamıyorsun ki, asli vazifen hayvan gibi cabalamak değil; belki hakikî bir insan gibi, hakikî bir ebedi hayat icin calışma etmektir. Bununla beraber dunya meşguliyesi dediğin, coğu sana ait olmayan ve fuzûli bir Sûrette karıştığın ve karıştırdığın boş ve faydasız meşgalelerdir. En elzemini bırakıp, guya binler sene omrun var gibi en luzumsuz mÂlûmat ile vakit geciriyorsun. MeselÂ: saturn’un etrafındaki halkaların oluşumu nasıldır ve Amerika tavukları ne kadardır? gibi kıymetsiz şeylerle kıymettar vaktini geciriyorsun. Guya uzay ilminden ve istatistikci fenninden bir kemÂl alıyorsun.
Eğer desen: «Beni namazdan ve ibÂdetten alıkoyan ve gevşeklik veren oyle luzumsuz şeyler değil, belki yaşam sıkıntısının mecburi işleridir.» Oyle ise ben de sana derim ki: Eğer yuz kuruş bir gundelik ile calışsan; sonra biri gelse, dese ki: «Gel on dakika kadar şurayı kaz, yuz lira kıymetinde bir pırlanta ve bir zumrut bulacaksın.» Sen ona: «Yok, gelmem. Cunki on kuruş gundeliğimden kesilecek, nafakam azalacak » desen; ne kadar akılsızca bir bahane olduğunu elbette bilirsin. Aynen onun gibi; sen şu bağında, nafakan icin işliyorsun. Eğer farz namazı terketsen, butun emeklerinin karşılığı, yalnız dunyevî ve ehemmiyetsiz ve bereketsiz bir nafakaya sınırlı kalır. Eğer sen istirahat ve teneffus vaktini, ruhun rahatına, kalbin teneffusune sebep olan namaza sarfetsen; o vakit, bereketli dunya nafakalarıyla beraber, senin ahiret nafakan ve ahiret azığına onemli bir kaynak olan, iki manevi maden bulursun:
Birinci MÂden: bağında (Haşiye) yetiştirdiğin -cicekli olsun, meyveli olsun- her bitkinin, her ağacın tesbihatından, guzel bir niyyet ile, bir hisse alıyorsun.
İkinci maden: Hem bu bağdan cıkan mahsulattan kim yese
___________________________
(Haşiye): Bu makam, bir bağda bir zÂta bir derstir ki, bu tarz ile BeyÂn edilmiş
(Orjinal Sayfa: 283)
-hayvan olsun, insan olsun; inek olsun, sinek olsun; muşteri olsun, hırsız olsun- sana bir sadaka hukmune gecer. Fakat şu şartla ki: Sen, Hakikî Rezzak nÂmına ve izni dairesinde tasarruf etsen ve Onun malını, Onun mahlûkatına veren bir dağıtma memuru nazarıyla kendine bakarsan...
İşte bak, namazı terk eden ne kadar buyuk bir zarar eder, ne kadar onemli bir serveti kaybeder ve calışmana, emeğine pek buyuk bir şevk veren ve amelde buyuk bir mÂnevî kuvveti temin eden o iki neticeden ve o iki mÂdenden mahrum kalır, iflÂs eder. Hatt ihtiyarlandıkca bahcecilikten usanır, sıkıntı gelir. «Neme lÂzım» der. «Ben zÂten dunyadan gidiyorum. Bu kadar zahmeti ne icin cekeceğim?» diyecek, kendini tenbelliğe atacak. Fakat evvelki adam der: «Daha ziyade ibÂdetle beraber helÂl kazanca calışacağım. TÂ, kabrime daha ziyade ışık gondereceğim Âhiretime daha ziyade azık tedÂrik edeceğim.»
Kısaca: Ey nefis! Bil ki dunku gun senin elinden cıktı. Yarın ise senin elinde sened yok ki, ona sahipsin. Oyle ise hakikî omrunu, bulunduğun gun bil. En azından gunun bir saatini, ihtiyat akcesi gibi, hakikî istikbal icin teşkil olunan bir ahiret sandığı olan bir mescide veya bir seccÂdeye at. Hem bil ki: Her yeni gun, sana hem herkese, bir yeni Âlemin kapısıdır. Eğer namaz kılmazsan, senin o gunun zulumlu ve perişan bir halde gider, senin aleyhinde ahiret aleminde şahitlik eder. Zira herkesin, her gunde, şu Âlemde kendine has bir Âlemi var. Hem o Âlemin keyfiyyeti, o adamın kalbine ve ameline tÂbidir. Nasılki Âynanda gorunen muhteşem bir saray, Âyinenin rengine bakar. Siyah ise, siyah gorunur. Kırmızı ise, kırmızı gorunur. Hem onun keyfiyyetine bakar. O Âyine şişesi duzgun ise, sarayı guzel gosterir. Duzgun değil ise, cirkin gosterir. En nÂzik şeyleri kaba gosterdiği gibi; sen kalbinle, aklınla, amelinle, gonlunle, kendi Âleminin şeklini değiştirirsin. Ya aleyhinde, ya lehinde şehadet ettirebilirsin. Eğer namazı kılsan, o namazın ile o Âlemin SÂni'-i ZulcelÂl'ine yonelmiş olsan; birden, sana bakan Âlemin nurlanır. Âdeta namazın bir elektrik lÂmbası ve namaza niyyetin, onun duğmesine dokunması gibi, o Âlemin zulumunu dağıtır ve o karman corman dunyyeviyedeki karmakarışık perişaniyyet icindeki değişimler ve harekÂt, hikmetli bir intizÂm ve mÂnidar bir kitabet-i kudret olduğunu gosterir. اَللَّهُنُورُالسَّمَوَاتِوَاْلاَرْضِ Âyet-i pur
(Orjinal Sayfa: 284)
-envÂrından bir nûrû, senin kalbine serper. Senin o gunku Âlemini, o nurun yansımasıyla ışıklandırır. Senin lehinde nuraniyyetle şehÂdet ettirir.
Sakın deme: «Benim namazım nerede, şu hakikat-ı namaz nerede...» Zira bir hurma cekirdeği, bir hurma ağacı gibi, kendi ağacını temsil eder. Fark yalnız cekirdek ve ağacıl ile olduğu gibi; senin ve benim gibi sıradan biri -hissetmezse bile- namazı, buyuk bir velînin namazı gibi şu nurdan bir hissesi var, şu hakikattan bir sırrı vardır -velev şuurun taallÂk etmezse-. Fakat derecÂta gore gelişme ve nuru ayrı ayrıdır. Nasıl bir hurma cekirdeğinden, t mukemmel bir hurma ağacına kadar ne kadar mertebeleri bulunur. Oyle de: Namazın derecelerinde de daha fazla mertebe bulunabilir. Fakat butun o mertebede, o hakiki nurun esÂsı bulunur.
اَللَّهُمَّصَلِّوَسَلِّمْعَلَىمَنْقَالَاَلصَّلَوةُ عِمَادُالدِّينِوَعَلَىآلِهِوَصَحْبِهِاَجْمَعِ ينَ
* * *
(Orjinal Sayfa: 285)
Yirmibirinci Soz'un İkinci Makamı
[Kalbin beş yarasına beş merhemi icine alır.]
بِسْمِاللَّهِالرَّحْمَنِالرَّحِيمِ
قُلْرَبِّاَعُوذُبِكَمِنْهَمَزَاتِالشَّيَاطِينِوَاَ عُوذُبِكَرَبِّاَنْيَحْضُرُونِ
Ey vesvese hastalığı ile mubtelÂ! Biliyor musun vesvesen neye benzer? belaya benzer. onem verdikce şişer. onem vermezsen soner. Ona buyuk nazarıyla baksan buyur. Kucuk gorsen, kuculur. Korksan ağırlaşır, hasta eder. endişe etmezsen hafif olur, sonuk kalır. Mahiyetini bilmezsen devam eder, yerleşir. Mahiyetini bilsen, onu tanısan gider. Oyle ise, şu musibetli vesvesenin en cok gorulen ve hayat bulmakta olan yalnız beş yonunu BeyÂn edeceğim. Belki sana ve bana şifa olur. Zira şu vesvese oyle bir şeydir ki, cehalet onu davet eder, ilim onu defeder. Tanımazsan gelir, tanısan gider.
BİRİNCİ YON - Birinci Yara: Şeytan evvel şubheyi kalbe atar. Eğer kalb kabûl etmezse, şubheden kufre doner. Hayale karşı kufre benzer BÂzı pis hÂtıraları ve edepsizlikleri cirkin halleri canlandırır. Kalbe «EyvÂh» dedirtir. umitsizliğe duşurtur. Vesveseli adam zanneder ki kalbi, Rabbine karşı edebsizlikte bulunuyor. Mudhiş bir carpıntı ve heyecan hisseder. Bundan kurtulmak icin huzurdan kacar, gaflete dalmak ister. Bu yaranın merhemi şudur:
(Orjinal Sayfa: 286)
Bak ey bîcare vesveseli adam! TelÂş etme. Cunki senin hatırına gelen kufur değil, belki hayaldir. Kufur zannı kufur olmadığı gibi; kufur hayali dahi, kufur değildir. Zira mantıkca hayal etmek, hukum değildir. kufretmek ise, hukumdur. Hem bununla beraber o cirkin sozler, senin kalbinin sozleri değil. Cunki senin kalbin ondan etkilenmiş ve uzgundur. Belki kalbe yakın olan şeytanın vesvesesinden geliyor. Vesvesenin zararı, zararlı bir kuruntudur. YÂni onu zararlı gormekle seni kalben yaralamış olacaktır. Cunki hukumsuz bir hayali hakikat zanneder. Hem şeytanın işini kendi kalbine mal eder. Onun sozunu, ondan zanneder. Zarar anlar, zarara duşer. ZÂten şeytanın da istediği odur.
İKİNCİ YON: Budur ki: MÂnÂlar kalbden cıktıkları vakit, bicimleri cıplak olarak hayale girerler; oradan şekillerini giyerler. HÂyÂl ise, her vakit bir sebeb tahtında bir nevi şekilleri dokur. Ehemmiyet verdiği şeyin Sûretlerini yol ustunde bırakır. Hangi mÂn gecse ya ona giydirir, ya takar, ya bulaştırır, ya perde eder. Eğer mÂnÂlar arınmış ve temiz iseler, Sûretler kirli,pis ve rezil ise giymek yoktur, fakat temas var. Vesveseli adam, teması giyinme ile karıştırır. «EyvÂh!» der. « Kalbim ne kadar bozulmuş. Bu sefillik, bu adi nefis, beni surgun eder. » Şeytan onun bu damarından cok istifade eder. bu yaranın merhemi şudur:
Dinle ey bîcÂre! Nasılki, senin namazın nezih edebinin vesilesi olan gorunuşteki temizliği gibi, icinde tuttuğun pislik ona tesir etmez ve bozmaz. Oyle de: mukaddes manaların, kirli pis suretler yakınlığa zarar vermez. Mesel sen ilahi emirleri uyguluyorsun. Birden bir hastalık, ya bir iştah, ya idrar gibi bir ihtiyac emri şiddetle senin hissine dokunuyor. Elbette senin hayalin, hastalığın caresini ve ihtiyaclarını giderme işini gorecek, bakacak, onlara munasib pis Sûretleri gercekleştirecek ve gelen mÂnÂlar ortalarından gececekler. Gececeklere ne zarar vardır, ne kirlenme var ve ne zarar var ve ne tehlike var. Yalnız tehlike ise bir noktaya odaklanmak, zarar kanısına kapılmaktır.
UCUNCU YON:Budur ki: Eşya aralarında, BÂzı gizli sırlar bulunur. Hatt hic umid etmediğin şeyler icinde bağlantı ve ilişki ipleri bulunur. Ya bizzÂt bulunur veya senin hayÂlin, meşgul olduğu san'ata gore o ipleri yapmış, onları birbiriyle bağlamış. Şu sırr-ı munasebettendir ki, bÂzan bir mubarek şeyi gormek, bir kirli şeyi hatıra getirir. Fenn-i BeyÂn'da BeyÂn olunduğu
(Orjinal Sayfa: 287)
gibi, «Haricte uzaklık sebebi olan zıddiyet ise, hayalde yakınlık sebebidir.» YÂni: İki zıddın Sûretlerinin toplanmasına vasıta, bir hayali yakınlığıdır. Bu munasebetle gelen hatıra, farklı anımsamalarla tÂbir edilir. MeselÂ: Sen namazda, yaptığın dualar, KÂ'be karşısında, huzur-u İlÂhîde iken, ayetleri duşunduğun bir halde; şu ucarı beynin, seni tutup en uzak faydasız rezilliklere sevkedebilir. Senin başın da, boyle daldan dala ucan fikirlere mubtel ise, sakın telÂş etme. Uyandığın anda, don. «Aman ne kusur ettim» deyip inceleyip durma. T o zaîf yakınlık, senin tum dikkatini kapsamasın. Zira uzuntu gosterdikce, onem verdikce, senin o zaîf anımsaman alışkanlıklara doner.Hayalî bir hastalık olur. Korkma, kalbî hastalık değil. Bu turlu anımsamalar coğunlukla istemdışıdır. Hususan hassas asabilerde daha ağırlıklıdır. Şeytan, bu turlu vesvesenin mÂdenini cok işlettirir. bu yaranın merhemi şudur ki:
kafada oluşan bu tur fikirler coğunlukla istemdışıdır. Onda mes'uliyet yoktur. Hem cağrışımda, yakınlık var; temas ve karışma yoktur. Onun icin, fikirlerin nitelikleri, birbirine karışmaz, birbirine zarar vermez. Nasılki şeytan ile ilham melekleri, kalb taraflarında yakınlıkları var ve gunahkarlar ve iyilerin yakınlıkları ve bir meskende durmaları, birbirlerine zarar vermez. Oyle de, bir hayalin başka bir hayali tetiklemesiyle beynimizin bizi cıkardığı ve istemediğin pis hayaller, gelip nezih duşuncelerin icine girse; yine zarar vermez. Meğer kasden olsa veya zarar zannıyla onunla ziyade meşgul olsa. Hem bÂzan kalb yoruluyor. beyin, kendini eğlendirmek icin rastgele bir şeyle meşgul olur. Şeytan fırsat bulur, pis şeyleri onune serpiyor, suruyor.
DORDUNCU YON: Amelin en iyi Sûretini araştıran ortaya cıkmasına bir vesvesedir ki, takv zannıyla arzuladıkca hal ona şiddetlenir. Hatt bir dereceye varır ki, o adam amelin daha evlÂsını ararken, harama duşer. BÂzan bir sunnetin araması, bir vÂcibi terkettiriyor. «Acaba amelim sahih oldu mu?» der, iade eder. Bu hal devam eder. GÂyet umitsizliğe duşer. Şeytan bu halinden istifade eder, onu yaralar. bu yaranın iki merhemi var:
Birinci merhem: Bu gibi vesvese doğru yoldan sapmışlara lÂyıktır. Cunki onlar derler: «MedÂr-ı teklif olan fiil ve eşya, kendi zÂtında, Âhiret itibariyle ya guzelliği var; sonra o guzelliğe binaen emredilmiş veya cirkinliği var; sonra ona bu sebeple yasaklanmış. Demek eşyada, Âhiret ve hakikat noktasında olan guzellik ve cirkinlik halidir; emir ve İlÂhî yasaklar ona tabidir.» Bu mezhebe gore, insana her işlediği amelde şoyle bir vesvese gelir: «Acaba amelim hakiki olarak guzel
(Orjinal Sayfa: 288)
Sûrette yapılmış mıdır?» Amma mezheb-i hak olan Ehl-i Sunnet ve CemÂat derler ki: «CenÂb-ı Hak bir şeyi emreder, o guzel olur. yasaklar, o cirkin olur. Demek emir ile guzellik, yasak ile cirkinlik ortaya cıkar. guzellik ve cirkinlik şahsın bilgisine bakar ve ona gore yerleşir. Şu guzellik ve cirkinlik ise, gorunuşte dunyaya bakan yuzunde değil, belki Âhirete bakan yuzdedir. MeselÂ, sen namaz kıldın veya abdest aldın. Halbuki namazını ve abdestini fesada verecek bir sebeb, işin ozunde varmış. LÂkin sen ona hic muhatap olmadın. Senin namazın ve abdestin hem sağlamdır, doğrudur, hemde guzeldir. Mu'tezile der: «yapılanlar hakikaten cirkin ve bozuktur. Fakat sende kabûl edilir. Cunki cahilliğin var, bilmedin ve ozrun var. Oyle ise Ehl-i Sunnet mezhebine gore, zÂhir-i şeriate muvafık olarak işlediğin ameline: » «Acaba doğru olmuş mu?» deyip vesvese etme. Fakat, «Kabûl olmuş mu?» de. Gururlanma, ukela olma.
İkinci merhem: Dinde zorlama yoktur. لاَحَرَجَفِىالدِّينِ MÂdem dort mezheb haktır. MÂdem istiğfara tabi olan kusuru kavrama ise, gurura tabi olan guzel amelin gormesine -boyle vesveseli adam- daha ustun tutulur. YÂni boyle vesveseli adam, amelini guzel gorup gurura duşmektense, amelini kusurlu gorse, istiğfar etse, daha evlÂdır. MÂdem boyledir, sen vesveseyi at. Şeytana de ki: Şu hal, bir sıkıntıdır. Hakikat dairesine hakim olmak guctur. Dindeki kolaylığa aykırıdır. يُسْرٌاَلدِّينُلاَحَرَجَفِىالدِّينِ esÂsına terstir. Elbette boyle amelim bir mezheb-i hakka uygun gelir. O bana kÂfidir. Hem en azından ben acizliğimi itiraf ederek ibÂdeti lÂyıkı ile ed edemediğimden istiğfar ve yakarış ile merhamet-i İlahiyyeye sığınarak, kusurum affolunmak, kusurlu amelim kabûl olunmak icin acizane bir yakarışa vesiledir.
BEŞİNCİ YON: İmani meselelerde şubhe Sûretinde gelen vesvesedir. Bîcare vesveseli adam, bÂzan hayali, hatıra getirme ile karıştırır. YÂni: Hayale gelen bir şubheyi, akla girmiş bir şubhe kuruntu edip, inancına zarar gelmiş zanneder. Hem bÂzan kuruntu ettiği bir şubheyi, îmÂn zarar veren bir şuphe zanneder. Hem bÂzan zihninde canlandırdığı bir şubheyi, tasdik-ı aklîye girmiş bir şubhe zanneder. Hem bÂzan bir imansızlığa ait bir duşunceyi, kufur zanneder. YÂni islamdan sapmanın sebebini anlamak maksadıyla duşunme gucunun(Orjinal Sayfa: 289)
karışmasını ve tetkiklerini ve tarafsızca değerlendirilmesini, imana aykırı zanneder. İşte telkinat-ı şeytaniyenin eseri olan şu zanlardan urkerek, «Eyvah! Kalbim bozulmuş, inancıma zarar gelmiş » der. O haller, coğunlukla istekdışı olduğundan, cuz'-i istemdışı halini ıslah edemediğinden umitsizliğe duşer. Bu yaranın merhemi şudur ki:
hayal-i kufur, kufur olmadığı gibi; kufur kuruntusu dahi, kufur değildir. dalÂleti tasarlamak dalÂlet olmadığı gibi; dalÂleti duşunmek dahi, dÂlalet değildir. Cunki hem hayal, hem kuruntu, hem tasarlama, hem duşunme; aklın tasdiğinden ve kalbin anlayışından ayrıdırlar, başkadırlar. Onlar bir derece serbesttirler. Cuz'-i istekleri pek dinlemiyorlar. Dinîn teklifi altına cok giremiyorlar. Tasdik ve anlayış, oyle değiller. Bir olcuye tabidirler. Hem hayal, kuruntu, tasarlama, duşunce, nasılki tasdik ve anlayış değiller. Oyle de şubhe ve tereddud sayılmazlar. Fakat eğer luzumsuz tekrar ede ede kararlı bir hale gelse, o vakit hakikî bir nevi şubhe, ondan doğabilir. Hem tarafsızca muhakeme namıyla veya insaf namına deyip, aksini iddea ede ede, t oyle bir hale gelir ki, ihtiyarsız karşı tarafı tutar. Ona vÂcib olan hakkın gerekliliği kırılır. O da tehlikeye duşer. Hasmın veya şeytanın bir fuzuli vekili olacak bir hal, zihninde yerleşir.
bu nevi vesvesenin en muhimi şudur ki: Vesveseli adam, imkÂn-ı zÂtî ile imkÂn-ı zihnîyi birbiriyle karıştırır. YÂni: Bir şeyi kendinde mumkun gorse, o şeyi zihnen dahi mumkun ve aklen şupheli kuruntu eder. Halbuki iman ilminin kurallarındandır ki: Zatında olabilirliği ise, mutlak ilme zıt değil ve zihnin zaruretine zıddiyeti yoktur. MeselÂ: Şu dakikada Karadeniz'in yere batması, mumkundur ve o olabilirliği ile muhtemeldir. Halbuki kesinlikle, o denizin yerinde olduğunu hukmediyoruz, şubhesiz biliyoruz ve o olma ihtimali ve o olabilirliği, bize şuphe vermez, bir şubhe getirmez, inancımızı bozmaz. MeselÂ: Şu guneş zÂtında mumkundur ki, bugun batmasın veya yarın doğmasın. Halbuki bu imkÂn bildiklerimize zarar vermez, şubhe getirmez. İşte bunun gibi, mesel hakaik-i îmÂniyeden olan dunya hayatının batışına ve ahiret hayatının doğuşuna, imkÂn-ı zÂtî cihetinde gelen kuruntular, korkular, yakîn-i îmÂnîye zarar vermez. Hem لاَعِبْرَةَِلْلاِحْتِمَالِالْغَيْرِالنَّاشِئِعَنْد َلِيلٍ yÂni: "Bir delilden
(Orjinal Sayfa: 290)
meydana gelmeyen bir ihtimalin hic ehemmiyeti yoktur" olan kaide-i meşhûre; hem usûl-ud din, hem usûl-ul fıkhın kararlaştırılmış kaidesindendir.
Eğer desen: Bu derece mu'minlere zararlı ve rahatsız eden vesvese, ne hikmete binaen bize bel olmuş?"
Elcevab: aşırılığa varmamak, hem ustun gelmemek şartıyla, vesvesenin aslı uyanıklığa sebebdir, araştırmaya acıktır, ciddiyete vesiledir. LÂkaydlığı atar, ehemmiyetsizliği ve miskinliği def'eder. Onun icin Hakîm-i Mutlak, şu dÂr-ı imtihanda, şu meydÂn-ı musabakada bize bir teşvik kamcısı olarak, vesveseyi şeytanın eline vermiş. Beşerin başına vuruyor. Şayet cok incitse, Hakîm-i Rahîm'e şikayet etmeli, اَعُوزُبِاللَّهِمِنَالشَيْطَانِالرَّجِيمِ (euzibesmele) demeli.
__________________