Kuran'da Soz Sanatları
Synecdoche: Bir parcanın aslında butunu ya da butunun aslında parcayı ifade ettiği soz sanatı.

Kuran’dan Ornekler:

Muhtelif ayetlerde gecen “yeri yaydı”, “yeri cekip uzattı”, “yere uzantı verdi”, “yeri sizin icin bir halı yaptı” şeklindeki ifadelerde gecen “yer” kelimesi aslında “yer kabuğu” anlamında kullanılmıştır.

"Yuzunuzu Mescid-i Haram tarafına ceviriniz" (Bakara, 2/144). Burada yuzden maksat butun vucuttur.

“Esir bir boyun kurtarmaktır”. (Kole azad etmek) (Beled, 90/13)

Allegory: Alegori bir tur uzunca metafor olup, alegorideki nesne, kişi ve olaylar oykunun dışındaki bir başka manayı ifade etmek icin kullanılırlar. Bir tur sembolik anlatımdır. Alegorilerin anlamı genelde gizlidir ve manayı kavramak icin mantıktan ziyade “hayal gucu” gerekir.

Kuran’dan Ornekler:

Kuran’ın 19 meseli bir alegoridir. Bakınız Kuran ve 19

Point of View: “Bakış Acısı” tekniği. Yazımda bir olayı değişik karakterlerin veya yazarın gozunden veya birinci ve ikinci ağızdan anlatma sanatı.

Kuran’dan Ornekler:

Kehf (85-86)
"O da bir yol tuttu."
"Sonunda guneşin battığı yere kadar ulaştı ve onu kara camurlu bir gozede batmakta buldu, yanında bir kavim gordu. Dedik ki: 'Ey Zu'l-Karneyn, (istiyorsan onları) ya azaba uğratırsın veya iclerinde guzelliği (gecerli ilke) edinirsin.'"

Zulkarneyn kıssasından bahseden ayetlerde bu sanatın “third-person subjective narrative” adı verilen şeklini goruyoruz. Yani kıssa Zulkarneyn'in gozunden ve O'nun gercekliği esas alınarak verilmiştir.

Ambiguity: Birden fazla şekilde yorumlanabilecek soz soyleme sanatı.

Kuran’dan Ornekler:

“Sizi aşama aşama yarattı” ayetinde bu sanat kullanılmıştır. Hem evrim, hem anne karnındaki yaratılış şeklinde yorumlanabilir.

Ayette gecen “dağların bulutlar gibi gecip gitmesi” ifadesi de hem dunya donerken dağların da onunla beraber donmesi ve hem de kıta tabakaları uzerindeki dağ suruklenme hareketleri anlamlarında yorumlanabilir. (Her ikisi de doğrudur).

Flashback: Anlatımın akışının daha once olmuş bir olaydan bahsetmeye başlanmak suretiyle kesilmesi.

Kuran’dan Ornekler:

Fussilet (9-12) ayetlerinde bahsi gecen 4 gun ilk 2 gunden oncedir. Bakınız 6 Gunde Yaratılış

Rhetorical Questions: Soru yoluyla dikkat cekerek sozun tesirini artırıp manayı kuvvetlendirmek sanatıdır. Sanat soruyla yapılır, fakat karşılığında muhataptan cevap beklenmez.

Kuran’dan Ornekler:

"Gokleri ve yeri yaratan Allah hakkında şuphe ha?"(İbrahim, 14/10).

"Ey insan, sana dini yalan saydırtan nedir?"(Tin, 95/7).

Hyperbole: Mubalağa sanatıdır.

Kuran’dan Ornekler:

"Neredeyse ateş değmese de yağı ışık verir" (Nur, 24/35).

"Deve iğnenin deliğinden gecmedikce cennete de giremezler." (Araf, 7/40).

Metaphor: Mecaz.

Kuran’dan Ornekler:

"Ticaretleri kÂr etmedi" (Bakara, 2/16).

Burada kÂfirlerin hidayete karşı dalÂleti (secmeleri) satın almaları sebebiyle husranda oldukları ifade edilmiş, ticaret ve kÂr etme ifadeleri mecaz olarak kullanılmıştır.

Antiphrasis: Bir kelime ya da ifadenin zıddı anlamında kullanılması.

Kuran’dan Ornekler:

"Tad bakalım; sen cok ustun ve şerefliydin!" (44/49).

Chiasmus: 2 ya da daha fazla soz dizisinde kullanılan yapının daha guclu bir etki elde etmek icin ters cevrilmesi.

Kuran’dan Ornekler:

“Geceyi gunduzun icine sokarsın, gunduzu gecenin icine sokarsın; oluden diri cıkarırsın, diriden olu cıkarırsın. Dilediğine de hesapsız rızık verirsin.” (3/27)

(gece/gunduz, gunduz/gece)

(olu/diri, diri/olu)

Epizeuxis: İfadenin anlamı kuvvetlendirmek ve vurgu icin ardıl olarak tekrar edilmesi.

Kuran’dan Ornekler:

“Elbette, kolaylık zorlukla birliktedir. Evet, kolaylık zorlukla birliktedir.” (94/ 5,6)

Simile: İki farklı şeyi “gibi” benzeri sozcuklerle kıyaslamak/benzetmek.

Kuran’dan Ornekler:

“Sanki onlar yakut ve mercan gibidirler.” (55/58) (İfade huriler icin kullanılmıştır.)

Aliterasyon: Ses ahengi oluşturmak maksadıyla bir soz icinde aynı harf veya hecelerin sık sık tekrarlanmasına alliterasyon denir.

Kuran’dan Ornekler:

“Kul e’ûzu bi rabbi’n-nÂs, meliki’n-nÂs, ilÂhi’n-nÂs, min şerri’l-vasvÂsi’l-hannÂs, ellezî yuvesvisu fî sudûri’n-nÂs, mine’l-cinneti, va’n-nÂs”. (Nas Suresi)

Burada adeta alliterasyon da aşılarak, bu sanat guzelliği yanında mana ile de tam bir ahenk ve uyum sağlanmıştır. Cunku bu sûredeki Âyetler şeytanın vesvese ve fısıltısından Allah'a sığınmayı ifade etmektedir. “sin” harfleriyle meydana getirilen alliterasyon da, surenin havasını fısıltı ve vesvese atmosferine cevirmektedir.

Metonymy: Bir şeyin adıyla cağrılmak yerine onunla bir şekilde bitişikliği bulunan başka bir ifadeyle anılması.

Kuran’dan Ornekler:

“Nuh'u da tahtalardan yapılmış, civilerle (cakılmış gemi) uzerinde taşıdık.” 54/13 (Ayette gemi kelimesi kullanılmıyor).

“Onlar icin Rableri katında selamet yurdu vardır. Yaptıkları iyi amellerden dolayı, Allah onların dostudur.” (Selamet Yurdu: Cennet)

Imagery: Tasvir.

Kuran’dan Ornekler:

“Onu goreceğiniz gun, her emzikli kadın emzirdiğinden gecer. Ve her hamile kadın cocuğunu duşurur. İnsanları hep sarhoş gorursun, halbuki sarhoş değillerdir. Fakat Allah'ın azabı cok şiddetlidir.” (22/2)

Onomatope: Kelime(ler)in anlattıkları şeyin sesini cağrıştırması.

Kuran’dan Ornekler:

“Fe-iza caeti-ssahha(tu)” (Kulakları sağır eden o ses geldiğinde,)

Kuran'da, taşların catlayıp iclerinden suların akışı "Yeşşakkaku - şak şak parcalanır" (Bakara, 2/74) ifadesiyle şakırtı nağmesi icinde duyulur. Şakırtısı ile hÂdise gozumuzun onune getirilir.

Kuran’ın bu ozelliği kelimelerde gorulduğu gibi surelerde de gorulur. MeselÂ, şeytanın fısıltı ve vesvesesinden Allah'a sığınmayı ifade eden NÂs Suresi, icinde bolca tekrarlanan "S" sesiyle fısıltı ve vesvese atmosferini zihinlerde canlandırmaktadır.

Rhyme: Kafiye

Kuran’dan Ornekler:
(Adiyat Suresi)
Wa ‘l-‘adiyati dabhan
Fa ‘l-muriyati qadhan
Fa ‘l-mughirati subhan
Fa-atharna bihi naq’an
Fa-wasatna bihi jam’an
Inna ‘l-insana li-rabbihi la-kanud
Wa innahu ‘ala dhalika la-shahid
Wa innahu li-hubbi ‘l-khayri la-shadid
A-fa-la ya’alamu idha bu’thria ma fi ‘l-qubur
Wa hussila ma fi ‘s-sudur?
Inna rabbahum bihim yawma ‘idhin la-khabir

Antithesis: (Mutabakat) Mutabakat bir cumlede iki zıt manalı kelimeyi birleştirmektir.

Kuran’dan Ornekler:

“Kazandıkları gunahın cezası olarak, artık az gulsunler, cok ağlasınlar.” (9/82) Burada zıt mÂnÂlı olan gulme ve ağlama ile az ve cok beraber zikredilmiştir.

"Gulduren de O'dur, ağlatan da, olduren de O'dur, yaşatan da"(Necm, 53/43). Burada ise zıt mÂnÂlı gulme-ağlama ile oldurme-yaşatma beraber zikredilmiştir.

Parenthesis: Bir cumlenin ortasına başka bir kelime/ifade/cumle ekleme.

Kuran’dan Ornekler:

“İman edenler ve salih amellerde bulunanlar -ki biz hic kimseye guc yetireceğinden fazlasını yuklemeyiz- onlar da cennetin ashabı (halkı)dırlar. Onda sonsuz olarak kalacaklardır.” (7/42)

“Ve eğer Allah'tan size bir lutuf ve zafer erişecek olsa, sizinle kendisi arasında hic sevgi yokmuş gibi, bu sefer de hic şuphesiz şoyle diyecek: "Ah ne olurdu, onlarla beraber olaydım da buyuk murada ereydim." (4/73)

Analogy: Teşbih.

Kuran’dan Ornekler:

Bakara/223
Kadınlarınız, sizin icin bir tarladır. O halde tarlanıza dilediğiniz gibi varın ve kendiniz icin ileriye hazırlık yapın. Allah'tan korkun ve herhalde onun huzuruna varacağınızı bilin! Sen muminleri mujdele!

Ayette kadınlar ile tarla arasında bir analoji kuruluyor.

Euphemism: Okuyucuda istenmeyen bir etki yaratabilecek cirkin bir sozun makul bir başka sozle ifade edilmesi.

Kuran’dan Ornekler:

Bakara/187
“Oruc gecesinde kadınlarınıza yaklaşmak size helal kılındı…”

Yararlanılan Kaynaklar:
Unique Literary Form of Quran
Qur'an translation - Discourse, Texture & Exegesis By Hussein Abdul-Raof
Kuran'da Edebi Veche - Safvet Senih

http://www.quran-miracle.info/kuran-soz-sanatlari.htm
__________________