"Gulsuyu isen, mekÂnın nûrlu cehrelerdir. NecÂset isen, her yerde sıkıntısın!"

"Koku satanların vitrinlerine bak!

Her cinsi kendi cinsiyle guzelleştirirler..."

"Cins, kendi cinsiyle karışırsa, bu tecÂnuste guzellik, ayrı bir tebessumdedir..."

"Durust ve pÂkların necislerden ayrılması icin

CenÂb-ı Hakk, kitÂplar ve peygamberler gondermiştir."

"Duşuncen gulse, sen de bir gul bahcesindesin!.."

Hz. MevlÂnÂ

Bu Âlemdeki zıdlıkların, birbirlerini tamamlayarak ortaya cıkardıkları tablonun hÂkim vasıflarından biri de, ulfet (uyuşma, anlaşma) ve Âhenktir. Bunun, kucuk mikyasta bozulması, "anarşi"; KÂinÂt capında bozulması ise "KıyÂmet"tir.

Canlı ve cansız varlıkların muşterek sıfatlarına mukÂbil, aralarında farklılık ve zıdlıkların bulunması da, ilÂhî ta'yîne dayanan bir keyfiyettir. Bu gozle bakıldığında zıt kutuplar, fizikî Âlemde birbirlerini elektrik gibi cektikleri halde, canlılar Âleminde tam tersine bir mÂhiyet arzederler. YÂni rûh sÂhibi olan varlıklar, zıtlarıyla değil, benzerleriyle ulfet edip butunleşmek isterler. Varlığın aslının tek olmasından doğan aynîleşme temÂyulu, bu Âlemde vahdete doğru kudret akışının bir tezÂhurudur. Ancak, cansızlar Âleminde zıdların birbirine celb edilip cekilmesine mukÂbil, canlılar Âleminde bu durumun tersine tecellî etmesi, canlılardaki ben'lik, enÂniyet (egoizm) duygusundan doğar.

Gercekten rûh sÂhibi her canlı varlıkta en hÂkim temÂyullerden biri de benlik ve egoizmdir. Bunun canlılar Âleminde zirve noktası da insandadır. Dolayısıyla, rûhu tasfiye ede ede AllÂh'a ulaşma yolunda insanın en son bertaraf edebildiği nefsÂnî duygu, riyÂset ve siyÂset ihtirÂsıdır.

Âdemoğlunda zirveleşen benlik ve ona bağlı muhabbet ve husûmet tezÂhurleri tahlîl edildiğinde gorulur ki, herkes, benzerlikler nisbetinde muhabbete, zıtlıklar derecesinde de husûmete yonelik bir omur surer. Bu ise ´insanın sadece kendisini sevdiği' gerceğini gosterir. Kişinin kendisine benzediği nispette başkalarına meftûn olması bundandır. Nitekim Ya'kûb -aleyhisselÂm-, Hazret-i Yûsuf'da kendi varlığını ve bu varlığa Âid husûsiyetleri muşÃ‚hede etmiş, rûhu gayr-ı insiyÂkî Yûsuf'a muncezib olmuştur. Zîr muşÃ‚behet, varlıklar arasında muhabbetin temel sebeplerinden biridir.

Bu keyfiyet, rûh sÂhibi olan varlıklara o derece hÂkimdir ki, hayvanlar arasında bile muşÃ‚hede edildiğinden, halk arasında şoyle anlatılır. Bulbule:

"- Ot!" demişler, otmemiş.

"- Ot!" demişler, otmemiş.

NihÂyet:

"- Seni altın bir kafese kapatırız; lÂkin yanına da bir karga koyarız!.." tehdîdinde bulunmuşlar.

Bulbul, kafesin altın olmasına mukÂbil, karga ile beraber bulunmak ızdırÂbından korkarak otmeye başlamış...

Bu darb-ı mesel ile halk, bizim yukardan beri derin ve şumûllu bir sûrette anlatmak istediğimiz gerceği, cok guzel ve basitce ifÂde eder.

LÂkin bundan daha guzelini, Mesnevî'nin bir hikÂyesinde muşÃ‚hede etmekteyiz. Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh-, fıtrattaki bu hikmeti, hikÂyesinde temsîlî olarak şu şekilde anlatmaktadır:

"Avcının biri, avladığı ceylanı okuz ve eşeklerle dolu bir ahıra hapsetmişti. Ceylan, ahırda korkusundan bir taraftan diğer tarafa kacıyordu. Avcı akşam ustu gelerek hayvanların onune saman doktu. Eşekler ve okuzler buyuk bir iştah ile kapışarak yemeğe başladılar. Ceylan, kÂh urker, kÂh bu samanlardan cıkan toz ve topraktan acıyan gozlerini ovalardı. Boylece o karnı misk kokulu ve zarîf hayvan, ahırda işkence altında kalmıştı. Eşeğin biri, alay ederek yanındaki diğer eşeklere diyordu ki:

"Susun!.. Bu, pÂdişÃ‚hların ve beylerin huyunda bir hayvandır!.."

Bir başka eşek de şoyle diyordu:

"O halde bu hayvan, nezÂket ile pÂdişÃ‚hın tahtına cıkıp yaslansın!.."

Durumu seyreden başka bir eşek, ceylanı saman yemeğe cağırdı. Ceylan:

"- Hayır, hic iştahım yok!" dedi.

Eşek cevap verdi:

"- Biliyorum ki nazlanıyorsun!"

Ceylan, bu sozlere karşı:

"- Ben, cemenler, akan berrak sular arasında bağ ve bahcelerde gezerdim. İlÂhî nakışları seyrederdim. Kaz ve kader, beni bu azÂba duşurmuşse, nasıl olur da birdenbire hÂlet-i rûhiyem değişebilir?!. Ben sunbulu, lÂleyi, reyhÂnı bile naz ile koklaya koklaya yerdim. Tabîattaki ilÂhî kudret akışlarının Âhengini, hayrÂn hayrÂn seyrederdim. Ve bu hayrÂnlığı yudumlarken de, avcılar bizleri su başlarında gonlumuz ve gozlerimiz yaşlarla dolu iken avlarlar..." dedi.

Bir eşek cevap verdi:

"- Soylen, bakalım... Nasılsa gurbette yalan soylemesi kolaydır."

Ceylan cevap verdi:

"Benim karnımdan cıkan misk kokusu, sozlerime şÃ‚hittir. O, misk ve anber neşreder. Sizlerin ise, hÂliniz meydanda. Bu sozler, elbette size yalan gelir. Sizin aranızda hakîkaten garîp, bîkes ve bîcÂre kaldım..."

Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh-, insan mufekkiresinin kavramakta gucluk cektiği mucerred hÂdiseleri, basit ve muşahhas hikÂyeler icinde sunar. Nitekim bu hikÂyede de zıdların, birbiriyle imtizÂcının mumkun olmadığını ifÂde icin, yaradılışları birbirine zıt hayvanlardan misÂl almıştır.

CeylÂnlar, yemesi, icmesi, teneffusu, bediî duyguları ve zerÂfetleriyle en hassas hayvanlardır. Avcılar, yeşillikler arasındaki akarsuların kenarlarında bir neyzene ney ufletirler. O muhrik nağmelerin etrafına civardaki ceylÂnlar toplanır. Gozleri ve gonulleri yaşlarla dolduğu anda zÂlim avcılar onları tuzağa duşurup avlarlar. Karnından cıkan misk kokusundan, derisinden ve etinden oturu o zarîf ve hassas duygulu hayvanları olume mahkûm ederler.

Eşek ve okuzler ise, sesleri ile gabî (cirkin), duyguları ile buyuk bir nefsÂniyet icinde yaşayan hayvanlardır.

Hazret-i MevlÂnÂ, hikÂyesinde zıdlarla bir arada bulunulmasının ızdırÂbını misÂlle îzÂh ettikten sonra, Mesnevî'sindeki hikmetli beyitlerinde bu zıdlığın elemini şu şekilde ifÂdelendirir:

"Her kimi ki, kendi zıddıyla bir arada korlar; bu, o kimse icin olum azÂbıdır."

"Hakk'a yakın kişi, bu beden yuzunden azÂb icindedir. Cunku onun rûh kuşu, kendi cinsinin gayri olan nefsÂniyetle bir araya bağlanmıştır."

"Rûh, kuşlar arasında bulbul gibidir. Tabîatlar olan nefs ise, kargalardır. O bulbul, kargalardan ve baykuşlardan yaralanır. Bir arada olmaktan dolayı ızdırap duyar."

"Rûh bulbulu, o hodgÂm nefs kargaları ve kem gozlu nefs baykuşları arasında inim inim inlemektedir."

Âyet-i kerîmede ´Rûhumdan ufurduğum zaman...' buyurulmaktadır. Rûh, bu beden kafesine Rabbinden koparak gelmiştir. Şuûr altında, geldiği Âlemin hasreti ve temÂyulu vardır. Hur değildir. Beden hapishÂnesi icindedir. DunyÂda, geldiği rûhlar Âleminin gurbet ızdırÂbıyla yoğrulmaktadır. Bu gurbet ve ızdırÂbı "vÂsıl-ı ilÂllÂh" oluncaya kadar devÂm eder. O Âna kadar hep nefs engeli ile karşı karşıyadır. EvlÂd, mal, mevkî ve makamlar elde etmek ve bunları nefsin arzularına gore yonlendirmek, bu dunyÂnın avuntusu, aldatıcı oyuncaklarından ibÂrettir. İnsan, nefsî temÂyulleri ile bir hayÂl dunyÂsı kurar. Onunla avunur. Binbir endîşe ve vesvese icinde omrunu eritir.

Rûhun nefse gore bedendeki hÂli ile, ceylanın eşekler ahırındaki durumu aynıdır. Ceylan, yabancıların yanında nasıl garîp ise, rûh da, bu cesedde zor gunlerin garîpliği ve imtihÂnı icindedir.

Rûhun diğergÂmlığı, nefsin hodgÂmlığından rahatsızdır. Bu iki zıt, insanın dunyÂsında muşterek bir şekilde hayÂtiyetlerini ve canlılıklarını birbirleriyle mucÂdele hÂlinde devÂm ettirirler.

Bu hikÂyeyi, başka bir gonul penceresinden seyrettiğimiz zamanda, zarîf ve yuksek yaradılışlı kÂmil insanların, cÂhil ve kustahlar icinde olum azÂbından daha ağır bir ızdırap ile karşı karşıya olduklarını goruruz. Bu ızdırÂba en cok, peygamberler, sonra da onların yolunu tÂkip edenler dûcÂr olmuşlardır. Zaman zaman nÂdÂnlar arasında garîp ve bîkes yaşamışlardır. Putperestlere tevhîd sancağını acan Hazret-i İbrÂhîm -aleyhisselÂm-, buyuk bir ateşin icine atılmıştır.1 Yûsuf -aleyhisselÂm-, kardeşleri arasında dahî buyuk bir yalnızlığa itilmiş ve kendi vatanının dışında iftirÂlara mÂrûz kalarak zindanda bir muddet garîb bir şekilde yaşamaya mecbûr olmuştur. Zorba bir kavim karşısında İsrÂiloğulları, Hazret-i MûsÂ'yı yalnız bırakmış: ´Ey MûsÂ! Sen Rabbinle beraber savaşa git; harbet ve kazan! Ondan sonra biz senin ardından geliriz!' demişlerdir. Yine mazlûm peygamber Zekeriyy -aleyhisselÂm-, azgın Benî İsrÂîl kavmi tarafından testereyle ikiye bolunmuş, oğlu Yahy -aleyhisselÂm- da gaddÂrÂne bir şekilde şehîd edilmiştir. Hazret-i Mesîh, hırsızlarla berÂber muhÂkeme edilmiştir. KÂinÂt'ın fahr-i ebedîsi Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz TÂif'te bedbahtlar tarafından taşlanmıştır. Benzerî misÂller daha da coğaltılabilir.

Onlar bu hÂle, kendilerine taraf-ı ilÂhîden verilen yuce bir sabırla tahammul gostermişler ve boylece makamları Âlî olmuştur. Bazen de CenÂb-ı Hakk, sÂlihleri vikÂye icin onları hıfzına almıştır. AshÂb-ı Kehf, bedbaht bir topluluk icinde bulunduklarından dolayı, mağarada muhÂfaza altına alınıp uyutulmuşlar ve zÂlimlerin şerlerinden korunmuşlardır. Cunku gÂfiller arasında bulunmaktansa, uyumak, daha evlÂdır. Bu yuzden AshÂb-ı Kehf, ancak sÂlih bir toplum geldiği zaman uyandırılmışlardır.

Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh-, Ârifleri bulbule teşbîh ederek, kotu rûhlu insanlarla ulfetlerinin mumkun olamayacağını şoyle ifÂde eder:

"Bulbullerin yeri, cayır, cimen ve gulistanlardır. Teressubat2 boceklerinin ise, vatan-ı aslîleri, necÂset ve teaffun iklimleridir."

Âlemde cinsler ve onların bulundukları ortamlar arasında dÂimî bir cÂzibe vardır. Bulbul, cayır ve cimenlerden ve bir mûsikî gibi akan pınarlardan hoşlanırken, teressubat boceği fıtratındakiler ise, necÂsetten, yÂni ahlÂksızlıktan, fesÂd ve nifÂktan zevk alır. Bu hÂli, guzel bir gonca, hÂl lisÂnıyla teressubat boceğine şoyle seslenerek ifÂde eder:

"Ey necÂset boceği! Gul bahcesinden kacıyorsun, ama senin bu nefretin, gulistÂnın kemÂline delÂlet eder!.."

Bu fÂrik husûsiyetler, hayır ve şer arasındaki ilÂhî bir muvÂzenenin netîcesidir. İşte ehlullÂh hazarÂtı, cinsler arasındaki bu cÂzibe dengesini, ezelî aşk ve ÂşinÂlık olarak vasıflandırır ve mukerrem yaratılan, ancak sonra da esfel-i sÂfilîne duşen insanın aslî dengesine ulaşmasını te'mîne gayret sarfederler.

Binbir iptilÂ, cile, elem ve keder feryÂtları ile dolu duny hayÂtında ebediyyet kapılarını aralayacak olan muvaffakiyet surûrları, ancak kÂmil ve Ârif birer şahsiyet olan sÂlihlerle beraber bulunmakla elde edilebilir. Ebedî Âleme Âid olan rûhun istîdÂdı, boylece inkişÃ‚f ederek, fÂnî Âleme Âid olan nefsin ızdırÂbından kendisini kurtarabilir. Bunun icin, gonlu, gÂfiller meclisinden muhÂfaza etmek zarûreti vardır.

Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh-, bu hakikati îzÂh sadedinde şoyle buyurur:

"Kuş, ancak kendi cinsiyle ucar. Kendi cinsinden olmayanlarla goruşmek, Âdet mezÂra girmek gibidir."

"Her cins, kendi cinsini cekerken, zarîf bir ceylan, eşek ve okuzlerin icinde nasıl yaşayabilir?.."

Butun beraberlikler, muşterek dunyÂların muşterek fikir ve anlayışları cercevesinde tahakkuk eder. Birbirine zıd Âlemlerde yaşayanlar, mecbûrî olarak bile bir araya gelseler, olumden daha acı ızdıraplar icinde kıvranırlar.

Nitekim Âyet-i kerîmede buyurulur:

"İyiler iyiler icin, kotuler de kotuler icindir..." (en-Nûr, 26)

İmÂm-ı GazÂlî Hazretleri, bu gerceği ifÂde etmek uzere, sÂdece hastalıkların ve mikropların değil, hÂllerin, ahlÂk ve huyların da sirÂyetine işÃ‚ret etmekte, iyilerle beraber olana iyilik, kotulerle beraber olana da kotuluk yansıyacağını belirtmektedir.

Nitekim hadîs-i şerîfte buyurulur:

"İyi arkadaşla kotu arkadaşın misÂli, misk taşıyanla, (demirci dukkÂnında) koruk ceken insanlar gibidir. Misk sÂhibi, ya sana kokusundan verir veya sen ondan satın alırsın. Koruk cekene gelince, ya elbiseni yakar, yahud da sen onun pis kokusunu alırsın!.." (BuhÂrî, Buyû', 38; Muslim, Birr, 146)

Halk ağzında darb-ı mesel hÂline gelen ´Kor ile yatan şaşı kalkar' ifÂdesi, bu hakîkati terennum eder. Cunku enerjik karakterlerde sirÂyet ozelliği vardır.

YÂ Rabbî! Bu Âlemde bizleri, hikmet ve esrÂr hazîneleri olan kullarınla beraber eyle! Onlarla, biz Âciz kullarını haşret!..

Âmîn!..
__________________