Yuce Yaratıcı’nın kÂinatta koyduğu kanun gereği varlıklar doğar, buyur ve olurler.
Bu, kÂinatın durağan değil, seyyar, akışkan olduğunu ve zaman mefhumunu gosterir. Zaman bir ip, bir şerittir ki, o heybet ve azamet sahibi Sani’ her sene bir başka Âlemi ona takıp gosteriyor. Yaratılanlar, “Âlem-i gayb”dan gelerek “Âlem-i şahadet”e bir sure uğradıktan sonra yeniden “Âlem-i gayb”a gidiyorlar.

Zamanın her anı yeni bir “yaratılma/kun/ol emri”ne sahne olur. Her şeyin bir hakikati olduğu gibi, “’zaman’ dediğimiz, kÂinatta cereyan eden buyuk bir nehrin hakikati dahi, Levh-i Mahv İsbat’taki kudretin yazdığı sayfası ve murekkebi hukmundedir.”

Var edilenler, Yaratıcı’nın ilim irade ve kudretiyle yaratması neticesinde “mahv” veya “ispat” sahnesinde doğuyor oluyor, yağmur yağıyor guneş acıyor, tohum curuyor fidan filizleniyor. Başka bir deyişle, Yaratıcı zaman sayfası ve murekkebiyle, kudretinin mahlûkat uzerinde yansımalarını sağlıyor. İşte, burada yaratılmışların doğma, buyume ve olme akışı “zaman” denen mefhumu doğuruyor.

Ferdî tecrubelerden kaynaklanan zaman da, “psikolojik zaman” (ez-zamanu’n-nafs&#238, “genişleyen zaman” veya “varoluşsal zaman,” “biyolojik zaman” olarak tasnif edilir. Mesel herhangi bir sıkıntı ve tehlike anındaki tecrubelere gore o zaman dilimi belki bir yıl kadar uzun gelir. Ama sevinc, huzur ve mutluluk icinde gecen 365 gun, belki bir dakika kadar kısa hissedilir. Tevbe Sûresi’nin 118’inci Âyetinde buna işaret edilir.

Metafizik zaman (ez-zamanu’l-gayb&#238 ise, goklerin, yerin yaradılışından once de var olan zamandır ve dunyevî olculerin tamamen dışındadır.

Bu zaman turunu olcme imkÂnına sahip değiliz; cunku bu zamanın olcu birimi, dunyevî zaman biriminden cok farklıdır.

Kur’Ân, melekût veya gayb Âleminin zaman biriminin değişik boyutlu olduğunu iki Âyette nazara verir:

“Melekler ve Ruh (Cebrail) oraya miktarı 50 bin yıl olan bir gunde yukselip cıkar.”1 “Allah, gokten yere kadar her işi duzenleyip yonetir. Sonra sizin sayageldiklerinize gore bin yıl tutan bir gunde O’nun nezdine cıkar.”2 “Zaman, madde ve olayların duzenini sağlayan esrarengiz, gizemli, garip bir koordinattır. Biyolojik zaman, faaliyet, hareket, gelişme, hız ve buyumedir.”
Dipnotlar:

1- Me’Âric Sûresi, 4. 2- Secde Sûresi, 5.
__________________