İbret alacak ve faydalanacak şekilde derin duşunme. Allahu teÂlÂnın sıfatlarını ve nîmetlerini duşunme.
Allahu teÂl Kur'Ân-ı kerîmde meÂlen buyurdu ki:
Onlar (o selîm akıl sÂhipleri oyle insanlardır ki) ayakta iken, otururken, yanları ustunde (yatar) iken (hep) Allah'ı hatırlayıp anarlar ve goklerin, yerin yaratılışı hakkında tefekkur ederler. (Bu tefekkur edenler şoyle derler; "Ey Rabbimiz! Sen bunları boşuna yaratmadın. Sen (bundan) pÂk ve munezzehsin. Bizi ateşin azÂbından koru." (Âl-i İmrÂn sûresi: 191)
İşte biz tefekkur eden bir kavim (topluluk) icin Âyetleri (delilleri) boyle acıklarız. (A'rÂf sûresi: 24)
Varlıklardaki nizÂmı tefekkur ederek Allahu teÂlÂya îmÂn ediniz. (Hadîs-i şerîf-Berîka)
İnsanın gunahlarını tefekkur etmesi ve bunlara tovbe etmesi, tÂatlarını, ibÂdetlerini duşunup bunlara da şukr etmesi lÂzımdır. Mahlûklardaki (yaratılmışlardaki) ve kendi bedenindeki ince san'atları, duzenleri, birbirlerine olan bağlılıklarını tefekku r ederek de Allahu teÂlÂnın buyukluğunu anlaması lÂzımdır. Aklı başında olan kimsenin tefekkur vazifesini hic ihmÂl etmemesi lÂzımdır. Allahu teÂl hicbir şeyi bÂtıl yÂni boş, faydasız yaratmamıştır. İnsanların anlayamadıkları, goremedikleri faydalar, anlayabildiklerinden kat kat daha coktur. Tefekkur dort turlu olur demişlerdir. Allahu teÂlÂnın mahlûklarındaki guzel san'atları, faydaları tefekkur etmek, O'na inanmağa ve sevmeye sebeb olur. O'nun vÂd ettiği sevÂbları tefekkur etmek, ibÂdet yapmaya sebeb olur. O'nun haber verdiği azÂbları tefekkur etmek, O'ndan korkmaya, kimseye kotuluk yapmamaya sebeb olur. O'nun nîmetlerine, ihsÂnlarına karşılık nefsine uyarak gunÂh işlediğini, gaflet (Allahu teÂlÂyı unutma hÂli) icinde yaşadığını tefekkur etmek, Allah'tan hay etmeye, utanmaya sebeb olur. Allahu teÂl yerlerde ve goklerde bulunan mahlûkları duşunerek ibret alanları sever. (Muhammed HÂdimî
__________________