İnsan Neden Basılı Kağıttan Okumayı Tercih Ediyor?


Akıllı telefonlar, tabletler ve bilgisayarların hayatımıza girmesiyle her turlu makale ve kitabı ekranlardan okumak mumkun hÂle geldi. Peki bu, okuma alışkanlığımızı nasıl değiştirecek? Yıllardır alıştığımız basılı ve kÂğıt kitaplar yerlerini yeni model renkli ve hareketli elektronik kitaplara bırakıp tarih mi olacak? Kullanıcı dostu teknolojilere rağmen 1990’dan gunumuze yapılan calışmalar, okumak icin kÂğıdın hÂl ekranlara tercih edildiğini gostermektedir. Peki, bu tercihin sebepleri ne olabilir?

Ekran ile kÂğıttan okuma arasındaki farkı anlamak, biraz da insan zihninin yazı dilini nasıl yorumladığını anlamayı gerektirmektedir. Harfler ve kelimeler, seslerin ve fikirlerin sembolleri olsa da, zihin harf ve kelimeleri fizikî bir nesne yerine koyar. Okuma-yazma oğrenilirken zihin harflere birer fizikî mÂn katarak oğrenir. Zihnin eşyayı tanıma fonksiyonundan sorumlu kısmı, harflere bir mÂn katar. Harflerin oğrenilmesi, goz ve ellerin kullanıldığı ve fizikî teması da ihtiva eden bir surectir. Bir araştırmada, cocukların harf ve kelimeleri yazarken zihinlerinde birtakım hissî aktivitelerin meydana geldiği, fakat bilgisayarda yazarken bu aktivitelerin meydana gelmediği gorulmuştur.

Harf ve kelimelerin birer fizikî nesne gibi algılanmasından ote, insan zihni bir metni butun olarak bir fizikî mekÂn gibi algılar. Okurken metin, zihnimizde bir yapı ya da bir plÂn şeklinde meydana gelir. Bu durum bir mekÂn ya da haritanın zihinde oluşması gibidir. Bir metinde ozel bir paragraf ya da cumle bulmak istediğimizde zihnimizdeki metnin haritasından faydalanırız. Mesel roman kahramanının yaşadığı carpıcı hÂdiseyi kitabın başlarında, sağ sayfadaki ilk paragrafta okuduğumuzu hatırladığımız gibi.

Coğu zaman, kÂğıda basılı metinler okunurken bu tur bir zihin haritasını oluşturmak cok daha kolay olmaktadır. Acık bir kitapta bir sağ bir de sol iki sayfa ve sekiz koşe vardır. İnsan, metnin butununu zihninde canlı tutarken, metnin tek bir sayfasına odaklanabilir. Hatt bir elde okunmuş sayfaların kalınlığı hissedilirken diğer elde henuz okunmamış sayfalar hissedilebilir. Kitabın sayfalarını cevirmek adım adım ilerlemek gibidir, dolayısıyla ne kadar yol alındığının gorunur bir kaydıdır. Butun bunlardan dolayı kÂğıt kitaplar daha kolay okunabilir ve zihinde haritası daha kolay yapılabilir. Bunun tersine dijital gereclerde bu şekilde metnin zihnî bir haritasını oluşturmak zordur. İstenilen kelimelere hızlıca ulaşmak mumkun olsa bile bir paragrafı butun bir metin icinde bulmak zordur. Lise oğrencileri ile yapılan bir araştırmada, talebelerin yarısına kÂğıttan, diğer yarısına ise PDF dosyalarından aynı metni okumaları istenmiştir. Ekrandan okuyan oğrencilerin kendilerine verilen sorularda tekrar tekrar metinde aramalar yaptıkları, kÂğıttan okuyan oğrencilerin ise hemen neticeye ulaştıkları gorulmuştur.

Ekrandan okumanın anlamayı zorlaştırmasının diğer bir sebebi de kÂğıda gore daha yorucu olmasıdır. Ekranlar, akıllı telefonlar ve tabletler ışık kaynağıdırlar ve insanın yuzune doğru ışık yayarlar. Bu tur bir ışık ise gozleri yorar ve konsantrasyonu azalmasına sebep olur. Bir araştırmada ekrandan okuyan deneklerin, aynı metni kÂğıttan okuyan deneklere gore, anlama testlerinde daha az puanlar aldıkları gorulmuştur. Ayrıca ekrandan okuyan denekler, okuma sırasında stres ve yorgunluk hissettiklerini soylemişlerdir. Uzun sureli olarak LCD veya tuplu ekranlardan yazı okumanın baş ağrısı ve goz yorulmasına sebep olduğu tespit edilmiştir.

Ekranların okuma sırasında insanı daha fazla yormasının bir sebebi de kÂğıda gore daha fazla dikkat dağıtıcı olmalarıdır. Ekranlar, zaman zaman okuyucunun dikkatini uzerindeki yazıdan cok cihazın kendisine cekebilmektedir. KÂğıt ise, metni ve yazıyı on plÂna cıkarıp nadiren kendi başına dikkat dağıtan bir nesnedir. Gonullulerle yapılan bir calışmada, deneklerin bir kısmı ekrandan, bir kısmı ise ellerindeki kÂğıttan okudukları makalelerle ilgili soruları cevaplandırmışlardır. Cevaplandırma sırasında da makalelere ulaşımları serbest bırakılmıştır. Ekrandan okuyan deneklerin metinde aşağı yukarı atlamalar yaptıkları, aynı yeri bazen tekrar tekrar okudukları ve metni hızlıca okumaları istendiğinde ise anahtar kelimeleri aramak, butun metne bir goz gezdirmek gibi işlemlerde daha fazla zaman harcadıkları gorulmuştur. KÂğıttan okuyan denekler ise istedikleri paragrafa cok daha az zaman harcayarak ulaşmışladır.

Ekrandan okumanın zor ve yorucu olmasına ek olarak okunan metnin sonradan hatırlanması da zordur. Okunan bilgilerin kısa sureler icinde hatırlanabilmesi ekrandan yapılan okumalarda daha zayıf olmaktadır. 50 universite talebesiyle yapılan bir araştırmada, oğrenciler bilgisayar ekranından veya ciltli kitaplardan aynı dersin notlarını calışmışlardır. 20 dakika sonra yapılan kucuk sınavda her iki grup da aynı puanları almıştır. Fakat kÂğıttan okuyanların cevaplarından daha emin olduğu ve soruları cevaplarken metin icinde diğer bilgilerle munasebetlerini daha iyi kurdukları gorulmuştur. Uzun vadede ise ekrandan okuyanlar kÂğıttan okuyanlara gore daha az bilgi hatırlamışlardır.

Elektronik metinler veya ekran kavramı belirli bir yaşın uzerindeki insanların hayatına sonradan girmiştir. Kitap, kÂğıt ve kalem ile olan aşinalığımız ve hatıralarımız ekranlardan daha eski ve belki de bu yuzden kÂğıttan daha iyi anlıyor ve okumak icin de kÂğıda basılmış yazıları tercih ediyor olabilir miyiz? Bugun 7-8 yaş ve altındaki cocuklar icin ekranlar ve kÂğıda basılı kitaplar arasında eskilik yenilik acısından bir fark olmayacak. Bugun doğan cocuklar da ileride kÂğıttan okumayı mı tercih edecekler? Bu soruların cevabını vermek şu Ân mumkun olmasa da, bir araştırma, kucuk yaştaki cocukların da basılı kÂğıt kitapları tercih ettiğini gostermektedir. 32 ebeveyn, 3-6 yaşındaki cocuklarına kitaplardan veya ekrandan hikÂyeler okumuşlardır. Sonrasında cocuklara dinledikleri hikÂyelerden sorular sorulduğunda kÂğıt kitaplardan dinledikleri hikÂyeleri daha heyecanla anlattıkları ve o hikÂyelere ait daha fazla detay hatırladıkları gorulmuştur. Calışma sonrasında yapılan ankette de anne-babalar cocuklarının basılı kÂğıt kitapları e-kitaplara tercih ettiklerini soylemişlerdir. Bu ve benzer calışmalar gosteriyor ki, ekranın ve kÂğıda basılı materyallerin aynı Ânda hayatlarına girdiği kucuk cocuklar da basılı kitapları tercih etmektedirler.

Dijital metinlerin pek cok konuda sunduğu avantajlar inkÂr edilemez. Fakat yine de ekrandaki bir metnin, bir makalenin ciddi bir şekilde okunması ve anlaşılması gerekiyorsa, ilk yaptığımız iş, o belgeyi yazdırıp elimize kÂğıtta basılı hÂlini almak oluyor. Bu tercihimiz belki de bir şeyleri oğrenmeye başlamanın ilk şartının mutevazılık olduğunu gosteriyor olabilir. Belki de kÂğıt, bu mutevazılığı ekrana gore daha iyi yansıttığı icin tercih edilmektedir.