MEKKE ve MEDİNE’nin ilk Fotoğrafları Gun Yuzune Cıktı
Osmanlı Devleti’nde fotoğrafcılığın en buyuk destekcisi olan Sultan II. Abdulhamid’in bizzat cektirdiği Mekke ve Medine’ye ait ilk fotoğraflar Yitik Hazine Yayınları tarafından “II. Abdulhamid Yıldız Albumleri Mekke-Medine” ismiyle yayınlandı.
Albumu hazırlayan Mehmet Bahadır DORDUNCU yaptığı acıklamada şunları soyledi: “Dunya dengelerinin tamamen Osmanlıların aleyhine donduğu bir devirde tahta cıkan Sultan II. Abdulhamid, Osmanlı coğrafyasını fotoğraflardan takip etmiştir.
Gunumuzdeki MOBESE sisteminin bir benzerinin bizzat padişah tarafından fotoğraflarla yapıldığını gormekteyiz. Fotoğraflar sayesinde Mısır’dan Balkanlar’a, Arabistan’dan Kafkaslar’a kadar geniş bir coğrafyayı tanıma imkÂnına sahip olan sultan, kendisinin gitme imkÂnı bulamadığı yerleri ve buralarda yapılan faaliyetleri fotoğraflardan oğrenmiştir.”
80 civarında fotoğraftan oluşan albumun kapağı orijinal haline sadık kalınarak bordo kadife uzerine altın yaldız baskı ve kadife kabartma olarak hazırlanmış. Album, Osmanlıda fotoğrafcılığın kısa tarihcesini anlatarak başlıyor. II. Abdulhamid’in fotoğrafcılığa olan ilgisinin anlatıldığı yazıların ardından, fotoğraflar hakkında genel bilgiler veriliyor.
Osmanlıların Mekke ve Medine’ye yaptıkları hizmetlerin ozet olarak anlatıldığı bolumde bolgede bulunan Osmanlı eserleri, Surre Alayları ve Hicaz Demiryolu da kısaca anlatılıyor. Yazıların kısa tutulmasındaki amac; albumun yazılara boğulmasını onlemek ve fotoğrafları on planda tutmak olarak acıklanmış.
Giriş kısmının son kısmında ise bolgenin Osmanlının elinden cıkışı anılarla anlatılıyor. Ozellikle Medine Mudafii Fahrettin Paşanın destansı savunmasından bahsediliyor. Konu anlatımları Sultan Abdulhamid’in cektirdiği fotoğraflarla zenginleştirilmiş.
Eserde fotoğraflı kısım, Mekke ve Medine’yi gosteren bir harita ile başlıyor ve Osmanlıların Lubnan’dan başlayarak ilerlediği Hac yolunu gostererek once Mekke’ye ardından Medine’ye oradan da Taif’e ulaşan bir guzergÂh izliyor. Eserin en sonunda panoramik olarak cekilmiş 6 parcadan oluşan Mekke ve 12 parcadan oluşan Medine resimleri dijital ortamda birleştirilerek konulmuş.
Mehmet Bahadır DORDUNCU Abdulhamid icin fotoğrafın onemini Abdulhamid’in bir sozu ile anlatıyor. “Her resim bir fikirdir. Bir resim yuz sayfalık yazı ile ifade olunamayacak siyasi, hissî manaları telkin eder. Onun icin ben, tahrir-i mundericattan (yazılı bilgilerden) ziyade, resimlerden istifade ederim.” Ozellikle Mekke ve Medine’nin ilk fotoğrafları olan Albay Sadık Bey’in cektiği fotoğrafların cok yıpranmış olduğunu belirten DORDUNCU, fotoğraflarda zaman icinde oluşan nemlenme ve mantarlanma dolayısıyla fotoğrafların bazılarının dijital ortamda temizlendiğini ve uygulanan filtrelerle daha gorunur hale getirildiğini belirtiyor.
Mekke Medine Albumu son yuzyıl icinde Mekke ve Medine’nin yaşadığı değişimi gostermesi bakımından da ayrı bir onem taşıyor. Fotoğrafların pek coğunda bulunan Osmanlı eserleri gunumuzde bulunmuyor. Mekke’yi koruyan Hint ve Fulful Kalelerinden sonra 2001 yılında Ecyad Kalesi’nin de yıkılması ile Mekke’deki Osmanlı izleri iyice azalmış bulunuyor. Tavaf alanının icinde bulunan Kutuphane, Muvakkithane (Namaz vakitlerinin belirlendiği yer), Minber, mezheplere ait yerler ve diğer yapılar tamamen kaldırılmış durumda. Tavaf alanında Osmanlıdan geriye Revaklar ve KÂbe’nin uzerinde bulunan Altınoluk’tan başka bir eser kalmadığı goruluyor.
Mekke’de bulunan ve Hz. Muhammed’in (s.a.s.) annesi Hz. Âmine; eşi Hz. Hatice; amcası Ebu Talip ve Mekke’de vefat eden diğer yakınlarına ait Cennet’ul Mualla Mezarlığı fotoğrafında Osmanlıların yaptırmış olduğu turbeler gozukurken gunumuzde Cennet’ul Mualla Mezarlığı dumduz bir vaziyette bulunuyor. Bu gun Medine’de Mescid-i Nebevi’de bulunan Osmanlı eserlerinin pek coğu kaldırılmış durumda. Kanuni zamanında yaptırılan surlar yıkılmış, karakolhaneler, kışlalar da ortadan kaldırılmıştır.
Osmanlı donemi ile gunumuzun Mekke Medine’si arasında bu kadar fark olmasının nedenini Mehmet Bahadır DORDUNCU şoyle anlatıyor: “Bizim bu albumu hazırlamaktaki amacımız bir kimseyi veya devleti suclamak değildir eserin hazırlanmasındaki amac; bu eserlerden gunumuz insanının da haberdar olmasıdır. Evet, gunumuzdeki Mekke Medine, Osmanlı donemine gore cok buyuk farklılıklar gosteriyor. Bazı mezheplerin anlayışları ve bazı maddi kaygılardan dolayı Osmanlıdan sonra bolgede cok buyuk değişiklikler olduğu muhakkak. Tarih boyunca bir bolgeye hÂkim olan ustun kultur o bolgeden cekilince yerine gelen kultur eskisinin boşluğunu dolduramadığı zaman ondan geriye kalan eserleri ortadan kaldırmaya calışır. Bunun tarih boyunca pek cok orneği var: Persler ve Moğollar gibi… Sanırım bu coğrafyalarda da benzer bir durum soz konusu.
DORDUNCU, II. Abdulhamid yıldız albumlerinin padişah icin de cok buyuk manalar taşıdığını bu fotoğrafların bulunduğu albumlerin diğerlerinden daha ihtimamla hazırlanmış olduklarını belki de hacca gidemeyen padişahın bu fotoğraflarla Mukaddes Topraklara duyduğu hasreti giderdiğini belirtiyor.
Albumde yer alan ilginc bilgilerden birkacı şoyle:
Medine’de Hz. Peygamberin kabrinin bulunduğu Yeşil Kubbe, II. Mahmud zamanında yapılmış
Medine’de, Osmanlıların peygambere duyduğu saygıdan dolayı, hicbir binanın Ravza-ı Mutahhara’dan daha yuksek olmasına izin verilmemiş.
Medine’de yer alan Mescid-i Nebevi’nin inşaatında kullanılan eserlerin en kaliteli malzemeden yapılmasına calışılmış. Mescit icinde Turk cinileri kullanılmış.
Mescid-i Nebevi’nin zemininde yer alan Hindistan seccadeleri kaldırılmış yerine Uşak, Hereke, Isparta ve Gordes’ten getirtilen ozel yapım Anadolu halıları serilmiş.
Sel baskınları ile tahrip olan KÂbe IV. Murad, II. Mustafa ve Mehmed Reşad tarafından tamir ettirilmiş.
Celebi Mehmed’den itibaren Osmanlılar Kutsal Topraklara Surre Alayları gondermişler. Yavuz’dan Vahdettin’e kadar Osmanlı padişahları bolgeye yardımlarda bulunmuş ya bina yaptırmış ya da mevcut binaları tamir ettirmişler.
Kanuni zamanında Mekke’ye ilk medreseler yaptırılmış ve bu medreselerin planları Mimar Sinan’a cizdirilmiş.
Osmanlılar Mekke ve Medine’de gerek Hz. Peygamberin gerekse Sahabilerin anılarını yaşatmak icin bazı mekÂnlara mescitler yapmışlar.
Yitik Hazine Yayınları tarafından piyasaya surulen album ozellikle yitirilen hazine değerindeki Osmanlı eserlerini fotoğrafla dahi olsa gostermesi bakımından cok anlamlı bir iş goruyor.
Ecyad Kalesi’nde dalgalanan Osmanlı Sancağını, Mekke’yi bekleyen Turk askerlerini, Bolgeye yapılan onlarca Osmanlı eserini KÂbe cevresinin ve Mekke’nin Medine’nin hic bir ticari kazanc uğruna kirletilmediği en saf hÂllerini, develer ile gelen Hac kafilelerini, Surre Alaylarını, Hicaz Demiryollarını gormek isteyenler bu albumu kacırmamalı.
__________________