Mesihci Amerikan Misyoner Orgut: ABCFM
Osmanlı topraklarında faaliyet gosteren ilk Amerikan protestan misyoner orgut ABCFM’dir. ABCFM, WASP’ın kanatları arasında yer alan bir orguttur. Kalvinci bir cizgi izleyen ABCFM de Mesih’in yeniden gelmesi icin İsrail devletinin kurulması ve Ortadoğu’nun kana bulanması gerektiğine inanır. (Geniş bilgi icin kendilerinin yayınladığı propaganda kitapcığına bkz., MESİH’İN GERİ GELİŞİNİN YAKINLIĞI www.bbie.org/turkish/App App03.html) Asılnda ABCFM’nin gecmişteki ve gunumuzdeki faaliyetlerinin nihai amacının bu olduğunu hesaba katmak gerekir.

Vaadedilmiş topraklar

ABCFM, Osmanlı toprağına ilk ayak basan –15 Ocak 1820– ABD’li misyonerler ABCFM adına calışan Pliny Fisk ve Levi Parsons idi.(1) ABCFM, Pliny Fisk ve Levi Parsons’a 1 Aralık 1833 tarihli talimat mektubu ile şu gorevi veriyordu: "Bu mukaddes ve vadedilmiş topraklar silahsız bir haclı seferi ile geri alınacaktır."(2)

ABCFM’nin faaliyetlerini ozetleyen 1880 tarihli Bartlett Raporu "Misyonerlik faaliyetleri acısından Turkiye, Asya’nın anahtarı."(3) olduğunu vurgulayarak başlar.

Turkler bizi istemeyebilir

Demek ki, Hıristiyan Misyoner Orgutler acısından Turkiye hem Asya’yı Hıristiyanlaştırmanın anahtarıdır ve hem de Hıristiyanlar icin mukaddes ve vaad edilmiş topraklardır. Acıkcası Protestan misyonerlere gore Turkiye Turklerin değildir. Amerikalı protestan misyoner Everett P. Wheeler ifadesiyle: "Biz Turkiye’de Hıristiyanlar ve Hıristiyanlık icin okul, hastane acıyoruz, ilac goturuyoruz, modern tıbbı ve eğitimi kuruyoruz. Turkler bizi istemeyebilir, ama oranın sahibi Turkler değil ki..."(4)

Pek cok şehit kanı akıtacağız!

Amerikalı misyonerler bu uğurda cokca kan akıtmayı ve yuzyıllarca calışmayı goze almakta olduklarını da belirmektedirler: Merzifon Amerikan Koleji’nin muduru Protestan misyoner Mr. White, İstanbul’daki (Protestan Ermeni Kilisesi olan) Bible House’ın muduru Frederic F. Gudsel’e yazdığı mektupta "Hıristiyanlığın en buyuk ve en muntazam rakibi İslamiyet’tir. Turkiye en guclu Musluman ulkedir. Gerekirse bu amaca ulaşmak icin beş yuz sene bekleyeceğiz, nihayet buna muvaffak olacağız. Ve unutmayalım ki, mukaddes hizmetimiz sona erinceye kadar pek cok şehit kanı akıtacağız."(5)

Amerikalı misyonerler dediklerini yaptılar ve once Bulgarları ardından Ermenilerin beynini kurdukları kolejlerinde yıkayıp Osmanlı’ya karşı kışkırttı. Sonrası malum. Turkler Canakkale savaşı’nda verdikleri şehitten fazlasını Bulgar ve ermeni terorunde verdi.

Soz acılmışken kısaca ABCFM ya da BOARD olarak anılan misyoner orgut hakkında bilgi verelim. ABCFM/BOARD (Amerikan Board of Commissioners for Foreing Missions), ABD’deki Protestan misyoner orgutlerinin en kıdemlisi ve de en buyuklerinden birisidir. Tum Protestan misyoner orgutleri icinde gelir ve misyoner sayısı yonunden ABD %30–35’lik bir paya sahip olmakla ve Amerikan misyoner orgutleri icinde de aslan payını alan orgutlerden birisi (her zaman ilk uce girmek uzere) ABCFM olmaktadır. Esas itibarıyla ABD’deki, sayıları beş bini aşan kiliseye devam eden milyonlarca dini butun Protestan’ın uc centle binlerce dolar arasında değişen bağışlardan beslenen ABCFM’in tuzuğune gore amacı, "Dinsizler arasında Hıristiyanlığı yaymak"tı. BOARD’un, yapısı ve işleyişi iyi belirlenmiş katı bir orgutsel dizgesi vardı. Bu dizgeye zaman zaman ABD icinde bile itirazlar olmuş, ABCFM, "Anayasal yonetim icinde bir tur usule aykırı yonetim yaratmakla" suclanmıştır."(6)

ABCFM, Osmanlı topraklarında karşı karış orgutlenmişti

Amerikan Board Teşkilatı, Anadolu başta olmak uzere Osmanlı topraklarında karış karış orgutlenmişti. "Amerikan Misyoner Orgutu Boston merkezi sekreteri Judson Smith, 1893 yılında, "Hamdolsun, Canakkale ve Akdeniz kıyılarından Rus sınırına ve Karadeniz’den Suriye’ye kadar, Turkiye’nin hemen–hemen butun kent ve koylerine erişebildik" diyordu.(7)

Gercekten de ABCFM 1893 yılına kadar Osmanlı topraklarında, 624 okul, 436 ibadethane acmışlardır.(8) Bu tarihte Turkiye’de 1317 misyoner gorev yapmaktaydı ve 1893 yılına kadar Turkiye’de 3 milyon İncil ve yaklaşık 4 milyon da değişik kitaplar dağıtılmıştı. ABCFM’nin 1893’e kadar harcadığı para 10 milyon doları aşmıştı. Bunun yarıdan fazlası Amerikan vatandaşlarından toplanmıştı.(9)

Protestan Misyoner Orgutlerin Kurduğu Kiliseler

Başta ABCFM olmak uzere ozellikle Amerikan Misyoner Orgutlerinin faaliyetleriyle Anadolu topraklarında bircok Protestan kilise kurulmuştur. Osmanlı’dan Cumhuriyet Turkiyesi’ne miras kalan faal Protestan kilise sayısı iki duzineden biraz fazlaydı. Bunlar da şu kiliselerdi:

1. Union Church of Istanbul (Dutch Chapel, Taksim): ABCFM misyonerleri tarafından Osmanlı doneminde kurulmuştur. Amerikan Board’ın genel sekreteri olan Alan McCain’ın devam ettiği kilise de budur. Az sayıda Turk uyesi vardır. 1980’de Avrupa ve Ortadoğu’daki Uluslararası Kiliseler Birliği’nin kongresine ev sahipliği yaptı.

Union Church of Istanbul, Turkiye’deki protestan kiliseler piramidinin tepesinde yer alır. International Congregations’un şimdiki Turkiye temsilcisi olan Ben Van Rensburg burada gorev yapmaktadır.

2. Bible House İmmanuel Protestan Ermeni Kilisesi (Eminonu): Amerikalı misyonerler tarafından 1908’de inşa edilmiştir. Kilise Amerikan Bord Teşkilatı’nın misyonunu surduren bir vakıf tarafından usulsuz bir bicimde 1997’de restore edilmiştir. Unlu dilbilimci Agop Dilacar (Martaya) da bu kiliseye mensuptu. Ermeni kilisesi olmakla birlikte şimdi coğunluk protestanlaştırılan Suryanilerin eline gecmiştir. Cemaati Turk, Kurt, Rum ve Ermenilerden oluşur. Az sayıda da olsa grup icindeki Amerikalı ve Guney Koreli uyeleri de belirtmek gerek. Kilisenin pastoru/papazı Behnan Konutgan’dır. B. Konutgan’ın, ileriki bolumlerde ele alacak olduğumuz Turkiye Protestan Kiliseleri Birliği’nin başkanı olduğunu da belirtmeliyiz.

3. Aynalıceşme Ermeni Protestan Kilisesi (Avedaranagan Amenasurp Yerrortutyun –Beyoğlu): Protestan Ermeniler tarafından kurulan ilk kilisedir. İlk olarak 1846’da ahşap olarak inşa edilmiştir. Kilisenin bir de vakfı vardır : Aynalıceşme Ermeni Protestan Kilisesi Vakfı. Ohannes Tormukoğlu, vakfın başkanıdır.

4. Gedikpaşa Ermeni Protestan Kilisesi: Başlangıcı 1850’lere dayanmakla birlikte bugunku yeri 1921’de devreye girmiştir. Resim kayıtlarda adı şoyledir: Gedikpaşa Ermeni Protestan Kilisesi ve Mektebi Vakfı. Yabancı medyada bu vakfın adı "Gedikpasa Armenian Protestant Church Foundation" olarak gecmektedir. Vakfın başkanı ve kilisenin vaizi, Aralık 2001’deki İskele Sancak’ta "turkiye’ye hıristiyanlık pek de guzel yakışır" tarzındaki ukala sozleriyle dikkatleri ceken Krikor Ağabaloğlu’dur. Krikor Ağabaloğlu’nun Ortadoğu Ermeni Protestan Kiliseleri Birliği’nde de yonetici olduğunu da belirtelim.(10)

5. İstanbul Alman Protestan Kilisesi (Deutschen Evangelischen Kriche in İstanbul): Başlangıcı daha eski olmakla birlikte 1911’deki onarımı ile bugunku şeklini almıştır. Alman kokenli olan Avusturyalı, İsvicreli, İskandinavyalı ve Macar olmak uzere 300–400 uyesi olan bir kilisedir. Son zamanlarda ozellikle "Boğazici Almanları" uzerinde calışmaktadır. Bu kilise Amerikan Protestan Misyoner Orgutlerle bağlantılı olarak faaliyet gostermektedir.

Cemaatı kalmadığı icin artık faal durumda olmayan iki Protestan Ermeni kilisesi vardır:

6. Halıcıoğlu Protestan Kilisesi ve

7. Uskudar Şapeli (Ermeni Protestan) . Bu kilise Uskudar Amerikan Okulu’nun bahcesindedir.

Protestanlığı yakın olduğu icin İngiliz Kiliseleri de bu kategoride sayılabilir. Turkiye’deki İngiliz Kiliseleri şunlardır:

8. St Helena Kilisesi (İstanbul’da),

9. All Saints Kilisesi (İstanbul’da),

10. Chirst Kilisesi (İstanbul’da),

11. St John Kilisesi (İzmir Alsancak’ta),

12. St Nicolas Kilisesi (Ankara Buyukelciliği’nin bahcesinde),

13. St Mary Magdalene Kilisesi (İzmir Bornova’da) ve

14. Kırım İngiliz Protestan Kilisesi (İstanbul).


Dipnotlar:

1) Uygur Kocabaşoğlu, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, İst.-1991, 2. Bası, Arba Yay., s. 29.
2) Kocabaşoğlu, s. 33.
3) Kocabaşoğlu, s. 29.
4) Prof. Dr. İlber Ortaylı, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim, Makaleler I, s. 321-332.
5) Matbuat Mudiriyet-i Umumiyesi’nin oluşturduğu bir kurulca hazırlanan ve 1922’de yayınlanan "Pontus Meselesi" adlı calışma, notlu tenkitli neşri, Dr. Yusuf Gedikli, İst.-2002, Bilge Karınca yay.; s. 213.
6) Kocabaşoğlu, s. 16 vd.
7) Bilal N. Şimşir, "Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Uzerine",Tarih Boyunca Turklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu (8-12 Ekim 1984, Erzurum), Ank.-1985, s. 93.
8) Ayrıntılı bilgi icin bkz., Uygur Kocabaşoğlu, "Doğu Sorunu Cevresinde Amerikan Misyoner Faaliyetleri", Tarihi Gelişmeler İcinde Turkiye’nin Sorunları Sempozyumu (Dun-Bugun-Yarın), ( Ankara, 8-9 Mart 1990), Ank.-1992; M. Hidayet Vahapoğlu, Osmanlı’dan Gunumuze Azınlık ve Yabancı Okullar, Ank.-1997, s.109-111.
9) Şimşir, "Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Uzerine", s. 98-100.
10 )30.12.2001 tarihli Zaman
__________________