Mesbuk, bir rekat kılındıktan sonra imama uyan kimsedir ki, son oturuşta dahi imama uymuş olsa yine mesbuk sayılır. Mesbuk hakkında aşağıdaki meseleler ortaya cıkar:

Mesbuk kaza edeceği rekatlarda, tek başına namaz kılan gibidir. Ornek: Bir kimse sabah namazının ikinci rekatında imama uyacak olsa, mesbuk olmuş olur. Aldığı tekbirden sonra sukut eder. İmamla beraber son oturuşta yalnız "Tahiyyat"ı okur.


İmam selam verince, kendisi ayağa kalkar ve imam ile kılmamış olduğu ilk rekatı kılmaya başlar. "Subhaneke ve Euzu Besmele'den" sonra Fatiha suresi ile bir mikdar daha Kur'an-ı Kerîm okur. Bilindiği şekilde rukû ve secdelere gider. Ondan sonra oturup "Tahiyyatı, salavatları ve Rabben ÂtinÂ'yı" okuyarak selam verir. Akşam namazının ikinci rekatında imama uyan kimse de birinci rekat hakkında bu şekilde hareket eder.

Mesbuk, akşam namazının son rekatinde imama uysa, "Subhaneke'yi" okur ve imamla beraber o rekatı kılarak teşehhude oturur. İmam selam verdikten sonra kalkar, Subhaneke, Euzu Besmele, Fatiha ve bir mikdar daha Kur'an-ı Kerîm okur. Rukû ve secdelerden sonra oturur ve yalnız "Tahiyyat'ı" okur. Sonra "Allahu Ekber" diyerek ayağa kalkar, yalnız Besmele ile Fatiha ve bir miktar daha Kur'an-ı Kerîm okuyarak rukû ve secdeleri yapar. Sonra son oturuş yaparak selam ile namazdan cıkar. Bu halde uc defa Teşehhude oturmuş olur. Bununla beraber mesbuk, ikinci rekatın sonunda yanılarak teşehhude oturmayacak olsa, sehiv secdesi yapması gerekmez. Cunku bu rekat, bir yonden birinci rekat yerindedir.

Mesbuk, dort rekatlı namazlardan birinin dorduncu rekatinde imama uysa, imam ile teşehhude oturduktan sonra kalkar, Subhaneke, Eûzu Besmele, Fatiha ve bir mikdar Kur'an okur. Rukû ve secdelerden sonra oturur. Yalnız "Tahiyyat'ı" okur. Ondan sonra kalkar. Besmele ile Fatiha'yi ve bir mikdar daha Kur'an ayetlerini okur. Sonra rukû ve secdelerevarır, oturmaksızın kalkar. Yalnız Besmele ve Fatiha ile bir rekat daha kılarak son oturuşu yapar. Tahiyyat'ı, Salavatları ve Rabben ÂtinÂ'yı okuyup selam vererek namazını tamamlar.

Mesbuk, dort rekatlı namazların ucuncu rekatinden başlayarak imama uysa, imamla beraber son oturuşta yalnız "Tahiyyat'ı" okur. İmam selam verdikten sonra kalkar, Subhaneke, Eûzu Besmele, Fatiha ve bir mikdar daha Kur'an okur. Rukû ve secdelere varır, sonra kalkar yalnız Besmele ile Fatiha'yı okur. Biraz daha Kur'an-ı Kerîm okur. Yine rukû ve secdelere gider. Teşehhude oturur. Tahiyyat'ı, Salavatları ve Rabbena atina'yı okuyarak selamla namazını tamamlar.

Mesbuk, dort rekatlı namazların ikinci rekatinde imama uyacak olsa, uc rekatı imamla kılmış olur. Teşehhudden sonra imam selam verince ayağa kalkar. Subhaneke'yi, Eûzu Besmele'yi, Fatiha'yı ve ekleyeceği ayetleri okur. Rukû ve secdelere varıp son oturuşu yapar. Selam verip namazını tamamlar.

İmam rukûda iken, imama uyan kimse, o rukûa ait olan rekata yetişmiş olur. Fakat imamı secde halinde bulan kimse, hemen secdeye varırsa da o secdenin rekatına yetişmiş olmaz. Bunun icin o rekatı yukarda anlatıldığı şekilde kaza etmesi gerekir.

Mesbuk, imam selam verdikten sonra "Allahu Ekber" diyerek ayağa kalkar ve noksan kalmış olan rekatları tamamlar. İmam selam vermeden mesbukun kalkıp noksan kalan rekatları kılmaya başması uygun değildir Ancak namaz vaktinin cıkmak uzere olması ve insanların onunden gecme durumu olması gibi ozurler sebebiyle selamından once kalkar.
Bununla beraber imam, henuz selam ile namazdan cıkmamış olunca, mesbukun Teşehhud mikdarı oturması lazımdır. Bundan once kalkması caiz değildir.

İmam teşehhudu tamamlamadan mesbukun kalkıp Kur'an okuması muteber değildir. Onun icin mesbuk, birinci veya ikinci rekatı kaza icin ayağa kalkar da, imamın teşehhudu bitirişinden sonra namaz caiz olacak kadar Kur'an okursa, namazı caiz olur. Fakat namaz caiz olmayacak kadar az okumuş olursa namazı sahih olmaz.

Mesbukun kaza edeceği rekatlarda başkasına uyması ve başkasının da bu halde mesbuka uyması caiz değildir. Mesbuk burada yalnız başına sayılmaz. Fakat bir mesbuk ne kadar rekat kaza edeceğini unutup da kendisi ile beraber mesbuk bulunan kimsenin ne kadar rekat kaza edeceğini yalnız goz onunde bulundursa, bununla namazı bozulmaz.

Mesbuk, namazını yeniden kılmak niyeti ile tekbir alacak olsa onceki tekbiri ile başlamış olduğu namazı bozulmuş olur. Tek başına namaz kılan kimse boyle değildir; başka bir namaz kılmaya niyet etmedikce, aynı namaza yeniden başlamak niyeti ile alacağı tekbir bu namazı bozmaz. Cunku her iki namaz, tek başına namaz kılan icin birbirinin aynıdır. Mesbuk ise, bir yonden tek başına namaz kılan gibidir, bir yonden de imama uyduğundan onun icin aynı namaz değildir.

Mesbuk, İmam Azam'a gore Kurban Bayramı'nda Teşrîk tekbirlerini imamla beraber alır, sonra ayağa kalkıp geri kalan rekatleri tamamlar. Halbuki İmam Azam'a gore, tek başına namaz kılan kimse bu tekbirleri getirmek zorunda değildir. Bunun icin mesbuk, burada tek başına namaz kılan gibi değil, muktedi (imama uyan) yerindedir.

Mesbuk, ayağa kalkması sahih olacak bir zamanda ayağa kalkıp da, imam henuz selam vermeden mesbuk namazını bitirerek selamda imama uysa, namazı bozulmuş olur.

İmam daha selam vermeden, mesbuk Tahiyyat'ı okuyup bitirmiş olsa, bir goruşe gore Şehadet sozunu tekrarlar, bir goruşe gore de susar. Burada sahih olan mesbukun Tahiyyat'ı yavaş yavaş okumasıdır.
Birinci oturuşta imamdan once Teşehhud'u bitirmiş olan bir muktedi de susar, Teşehhud'de bulunmaz.

Mesbuk, cehren (aşikare) okunan namazlarda imama uyunca, "Subhaneke"yi okumaz. Geri kalan rekatları kazaya kalkınca okur. Sahih olan budur. Buna yukarıda işaret edilmişti.

İmam yanılarak beşinci rekata kalkınca, mesbuk da ona uyarak kalksa, bakılır: Eğer imam dorduncu rekatta oturmuş ise, mesbukun namazı bu kalkış ile bozulmuş olur. Fakat imam dorduncu rekatta oturmamış ise, beşinci rekatta secdeye varmadıkca, mesbukun namazı bozulmaz.

Bir mesbuk lÂhık da olabilir. Şoyle ki: İmama sonradan uyan kimse, uyku veya abdesti bozan bir sebeble rukunlerden veya rekatlardan bir kacını imam ile kılamayıp kacırsa, hem mesbuk olur, hem de lÂhık olmuş olur. Bu durumda once kacırdıklarını kıraatsız olarak kaza eder sonra mumkun ise, geri kalan namazda imama uyar. Daha sonra da imama uymadan onceki rekatları kıraatla (Kur'an okuyarak) kaza eder. Once bunları kaza edip ondan sonra, namaz arasında kacırmış olduğu rukunleri veya rekatleri kaza etmesi de caizdir. Fakat bunu yapmakla meşru sırayı gozetmemiş olacağından gunahkar olur.


Buyuk İslam İlmihali (Namaz Kitabı)
Nasuhi Bilmen
__________________