KADER VE KAZA

Kader ve kazaneye denir

Kader, sozlukte olcu, miktar ve tayın anlamlarına gelir Istılahta ise, Allah'ın ezelden sonsuza kadar olacak şeylerin her birinin zamanını, mekanını ve ozelliklerini onceden bilmesi ve takdir etmesi demektir
Kaza, sozlukte hukum, beyan, ilÂn, yaratma, bir şeyi hareketle tamamlama anlamlarına gelir Istılahta ise, Allah'ın ezelde takdir ettiği şeyleri zamanı gelince yaratması dernektır(Bu tarif Maturıdılere goredir Eş'arıler tam bunun tersine soylerler Yanı Maturıdıler'ın kader dediğine Eş'arıler kaza, kaza dediğine de kader derler )

Kader Allah'ın ilim ve irade sıfatına, kaza ise kudret ve tekvin sıfatına taalluk eder

Kaderi bir programa benzetirsek, kaza da, o şeyin bu programa uygun olarak gercekleşmesidir

KÂinatta her şey kader ve kazaya bağlanmıştır Yuce Allah'ın iradesi dışında hicbir şey olmaz Ne zaman oleceğimizi biz bilemeyiz, bunu Allah bilir ve takdir eder İşte bu kaderdir Olumun gercekleşmesi ise kazadır Boyumuzun kısa veya uzun olması, rengımızın beyaz veya siyah olması irademize bağlı olmayan bir kaderdir

Allah, irademizle ilgili olan kaderi, bizim tercihimizle yurutur Yanı bizi irademizde dilediğimiz ışı yapmada serbest bırakmıştır Herhangi bir konuda kendi tercihimizi kullanabiliriz İnsan hayır (iyi ve guzel şeyler) dilerse, Allah ona hayır yapma imkÂnı verir Şer (kotu ve cirkin şeyler) dilerse, şer yapma imkanını verir Her ikisinin de hesabı insanın kendisine aittir

Bu munasabetle hic kimse, "Allah benim nasıl hareket edeceğimi bildiği icin ben oyle hareket etmeye mecburum" diyemez Cunku onun bilmesi bizi bir iş yapmaya ya da yapmamaya zorlamaz

Orneğin, bir astronomi uzmanı yaptığı bir hesap sonucu guneşin tutulacağını onceden bıldırse ve zamanı gelince guneş de tutulsa, uzman bunu bildiği icin guneş tutuldu denir mı? İşte bizim yapacağımız işleri yuce Allah'ın onceden bilmiş olması bunun gibidir Yanı biz kendi irademizle yaptığımız işleri Cenabı Hak onceden bilip takdir ediyor Yoksa o, bildiği icin onları yapmak zorunda kalmıyoruz Aksı takdirde Cenabı Allah'ın insanlara doğru yolu gostermek icin peygamber ve kitaplar gondermesi anlamsız olurdu

KADER VE KAZA KONUSUNDA GORUŞLER

Cebriye'nin Goruşu:

İnsanın fiil ve iradesi bakımından kader ve kaza konusunda ortaya konan goruşler şunlardır Cebrıye'nın Goruşu Cebrıye'ye gore insanın gucu irade ve secme hurriyeti yoktur O işlerini zorunlu olarak yapar İnsanın kendi fiilleriyle munasebeti copun ruzgÂr ile olan munasebeti gibidir Cop nasıl ruzgÂrın estiği tarafa gidiyorsa insan da Allah'ın iradesinin etkisi karşısında aynı durumdadır Guneş battı, yağmur yağdı dendiği gibi insan şunu yaptı, bunu yaptı denir Aslında insan fullerinin yaratıcısı da faili de Allah'tır
Daha onceden de ifade edildiği gibi, insanı robot konumunda goren bu goruşe gore insan sorumluluğu ortadan kalktığı gibi dinin, ceza ve mukÂfatın da hic bir değeri kalmaz

Mu'tezile'nin Goruşu:

Mu'tezıle, Cebriye goruşunun tam tersim savunur Bunlara gore insan kendi fiilinin hem yaratıcısıdır hem de failidir İnsanların yaptığı ve neticesinden sorumlu olduğu işlerde Allah'ın iradesinin hic bir rolu yoktur Onlara gore insan kendi fiillerim yaratsa ancak hur ve sorumlu olur Ceza ve mukÂfat da ancak boyle gercekleşir
Mu'tezıle'nın bu goruşu "Her şeyin yaratıcısı Allah'tır" mealindeki ayette soz konusu edilen Allah'ın yaratıcılık vasfına golge duşurmektedir

Ehil Sunnetin Goruşu:

Ehli Sunnete gore insan belli olculere gore hareket eden hur bir varlıktır O işlerim kendi irade ve ihtiyarı ile yapar Zorunlu fullerin dışında kendi istediğine bağlı olarak yaptığı işlerin emir olanlarından mukÂfat, yasak olanlarından ceza gorecektir İnsan fiilinin yaratıcısı Allah'tır Konu ile ilgili bir ayeti kerimede "Sızı ve işlediklerinizi yaratan Allah tır" (Saffat-96) buyurulmuştur İnsan da bu Fiillerin kasıbı (kazananı)dır
Gorulduğu gibi bu konuda Ehli Sunnetin goruşu aşırılıktan uzak, Kur'an ve sunnetin ruhuna uygun orta yolu temsil etmektedir

ECEL
Her canlının Allah tarafından takdir edilmiş olan olum vakti demektir Her ferdin belli bir eceli vardır Ecel Allah'ın takdiri olup asla değişmez Ne vaktinden one alınabilir, ne de te'hır edilebilir

Bu konuda yuce Allah Kur'anı Kerim'de "Her ummet icin bir sure vardır Sureleri sona erince bir saat bile geciktirilmezler ve one de alınmazlar" (Yunus, 49)

dığer bir ayette de "Bir canlının eceli gelip catınca Allah onu asla gen bırakmaz " (Munafıkun, 11) buyurulmaktadır Bu ayetlerden olumun tam zamanında vuku bulacağı, insanlar gibi milletlerin de eceli olduğu anlaşılmaktadır

Bu ayetlerden olumun lam zamanında vuku bulacağı, insanlar gibi mili ellerin de eceli olduğu anlaşılmakladır

Ehli Sunnete gore oldurulen bir kimse de eceli ile olmuş olur Cunku Allah TeÂlÂ'nın tespit ettigi ecel başka bir varlığın mudahalesiyle değişmez Ecel anı, oldurulen kimsenin oldurulduğu andır Katil ancak bir vasıla durumundadır Ancak kalıl iradesini koluye kullandığı icin cezalandırılır(Mu'tezıle'ye gore oldurulen kimse, eceli ile değil, katilin fıılı sebebiyle olmuştur)

RIZIK
Rızık, sozlukle faydalanılan şey derneklır Istılahta ise, Allah TeÂlÂ'nın canlı varlıklara yiyip icmek ve faydalanmak uzere verdiği her şeydir

"Her canlının hayalını surdurebilmesi icin muhtac olduğu rızıkları tespit ve takdır edip veren yanlız Allah'dır Kur'anı Kerım'de "Ter yuzunde yuruyen her canlının rızkı yanlızca Allah'ın uzerinedir " (Hud, 11) buyurulur

Allah'ın takdır ettiği rızık ne azalır, ne de coğalır Her canlı kendi rızkını yer Bir başka canlının onun rızkını yemesi duşunulemez Zira Allah'ın takdirı değişmez Bununla da bırıkle hic kimse kendi icin lakdır edilen rızkını bilemez Allah her şeyi bir sebebe bağlamıştır Bunun icin herkes rızkını arayıp bulmak ve calışmakla gorevlidir Calışmadan ve sebeplere baş vurmadan rızık kazanılamaz

Ehli Sunnete gore haram olan bir şey onu yiyen icin rızıklır Ancak her ne kadar haram rızık olarak kabul edilmiş ise de Allah'ın, haram olan rızkın insanın kesp etmesine rızası yoktur Bu duruma gore helÂl olsun haram olsun insanın yediği ve icliği her şey rızık olarak kabul edılmıştır(Mu'tezıle'ye gore haram olarak yenen şeyler rızık sayılmaz)
__________________