ABAPÛŞ-İ VELÎ


Anadolu evliyÂsından. İsmi BÂli Mehmed Celebi olup, BÂlî Sultan olarak da bilinir. Germiyan şehzÂdelerinden Hızır Paşanın oğludur. Dedesi SuleymÂn Şah, MevlÂn CelÂleddîn Rûmî'nin oğlu Sultan Veled'in kızı Mutahhara Sultan ile evli olduğundan, soyu MevlÂn hazretlerine ulaşır. Babası ona, saltanat elbisesi yerine tarîkat abası giydiği icin "Abapûş-i Velî" lakabını vermiştir.

Abapûş-i Velî, kucuk yaşta ilim oğrenmeye başladı. Kısa zamanda ilim tahsîlini tamamladı. AhlÂk ve edeb numûnesi idi. Kucuk yaşta Mevleviyye tarîkatı buyuklerinin mÂnevî bakışlarına kavuştu. İnsanlara doğru yolu gostermek uzere icÂzet, diploma aldı.

Devrinin buyuk Âlimleri ve devlet ileri gelenlerinin coğu onun sohbetlerini tÂkib ederlerdi. Tîmûr Han Afyon taraflarına geldiğinde, onun bolgesine girmedi ve bÂzı ihsÂnlarda bulunmak isteyince;
"Bizim abamız, elbisemizi terk ve ihtiyacsızlık elbisesidir" deyip kabûl etmedi.
Tîmûr Han Abapûşî hakkında;
"Boyle zatlar boş değildir. Allahu teÂlÂdan başkasından ne korkarlar, ne bir şey beklerler. Şahların gonullerinde onların heybeti, korkusu yer etmiştir." dedi.

Abapûş-i Velî omrunun sonlarını babasından kalan dergÂhında yalnız gecirdi. Devamlı ibÂdetle meşgûl olurdu. Talebeleri ve sevenleri huzuruna gidip ders ve sohbetlerini dinler, ondan istifÂde ederlerdi. Ceşitli zamanlarda insanlar arasına cıkıp, onlara Allahu teÂlÂnın emir ve yasaklarını anlatır, herkesi iyiliğe teşvik ederdi.

VefÂtından once kendi evine gecen Abapûş-i Velî, uc gun sonra 1485 (H.890) senesinde vefÂt etti. Afyonkarahisar Mevlevî DergÂhının bahcesine defnedildi. Definden sonra bÂzı hÂller goruldu. Talebeleri bunları hocalarının kerÂmeti olarak kabûl ettiler. Bu sırada sÂdece gorunuşe bakarak konuşanlardan birisi bu hÂllerin, talebeler tarafından uydurulduğunu, bunların aslının olmayacağı gibi sozler soyledi. Ayrıca kabre inkÂr gozu ile baktığı anda, Allahu teÂlÂnın gazÂbına uğrayarak gozleri gormez oldu, dili tutuldu. Baştan ayağa kadar butun vucûdu titremeye başladı. Bu hÂle yakalandığının ucuncu gunu kotu bir vaziyette oldu. Allahu teÂlÂnın evliyÂsı hakkında uygunsuz konuşmanın, onu inkÂr etmenin cezÂsını hemen gordu.


1) Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyye; (SÂkıb Dede; Mısır 1283) c.1, s.4




ABBÂDÎ


Meşhûr tasavvuf Âlimlerinden. İsmi Muzaffer bin Erdeşir bin Ebî Mensur el-Mervezî'dir. Merv şehrinin bir koyune nisbetle AbbÂdî diye meşhur olmuştur. Kunyesi Ebû Mansur, lakabı Kutbuddîn'dir. 1098 (H.491)'de Merv şehrinde doğdu. 1152 (H. 547) senesinde Huzistan'da, Asker Mukrem denilen yerde vefÂt etti.Sonradan BağdÂd'a nakledildi. Cuneyd-i BağdÂdî hazretlerinin kabrinin bulunduğu Şunîziyye kabristanına defn edildi.

İlim oğrenmeye Merv'de başladı. Nasrullah ibni Ahmed bin Erdeşir, Nasrullah ibni Ahmed el-Huşamî, İsmÂil bin Abdulgafûr el-FÂrisî, AbdulgaffÂr eş-Şirevî, ZÂhir bin TÂhir, Abdulmunîm bin el-Kuşeyrî gibi zamÂnının meşhûr Âlimlerinden ilim oğrendi, hadîs-i şerîf dinleyip rivÂyet etti. Kendisinden ise Ebû Muhammed el-AkdÂn hadîs-i şerîf işitti.

Guvenilir bir hadîs rÂvisidir. VÂz ve nasîhatlarıyla şohret bulmuştur. HitÂbeti cok duzgun, tesirli ve anlatım gucu kuvvetli idi. Halk onun vÂzlarından cok istifÂde edip, şevkle dinlerdi. Ona, "Sultan-ı Suhan", "HÂce-i MÂnÂ" ve zamÂnının allÂmesi, en buyuk Âlimi mÂnÂsında "AllÂme-i RuzgÂr" gibi medhedici unvÂnlar verilmiştir. Bu derece tanınıp sevildikten sonra Selcuklu hukumdÂrı Sultan Sencer onu AbbÂsî halîfesi Muktefî LiemrillÂh'a elci olarak gonderdi.

AbbÂdî'nin tasavvuf ilminde, tasavvufun pekcok konularını acıklayan SûfînÂme adlı eseri vardır. Bundan başka MenÂkıb-us-Sûfiyye, hazret-i Ali ve Ehl-i beytin fazîleti hakkında MerÂsîmu'd-Dîn fî MevÂsim-ul-Yakîn adlı eseri bulunmaktadır. Mî'rÂcnÂme ve Vesîle il Fazîlet-il-Fazîle diğer eserleridir. İbÂhat-ul-Hamr adlı bir eserinden bahsedilmiş ise de SemnÂnî ve İbn-i Hacer gibi Âlimler boyle bir eserinin bulunmadığını bildirmişlerdir.

Buyurdu ki: "Kabre yılanlar dışardan gelir sanmayınız. Sizin kotu amelleriniz kabirde sizin icin engerek yılanıdır. DunyÂda iken yediğiniz haramlar da kabre yılan olarak gelir."


1) VefeyÂt-ul-A'yÂn; c.5, s.212
2) TabakÂt-uş-ŞÃ‚fiiyye; c.7, s.299
3) El-BidÂye ven-NihÂye; c.12, s.230
4) Mu'cem-ul-Muellifîn; c.12, s.297
5) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.7, s.144





ABBÂS BİN HAMZA EN-NİŞÂBÛRÎ


Hadîs Âlimi, hatîb ve velî. Kunyesi Ebu'l-Fadl'dır. EvliyÂdan Ebû Bekr Hafîd'in torunudur. 900 (H. 288) senesinde vefÂt etti. Zunnûn-i Mısrî ve BÂyezîd-i BistÂmî ile sohbet etmiştir. Hadîs-i şerîf oğrenmek icin memleketleri gezerdi. EvliyÂnın meşhûrlarından ve Şam'ın guzel kokulu ciceği diye meşhur Ahmed bin Ebi'l-HavÂrî hazretlerinden hadîs-i şerîf okudu. Gunduzleri oruc tutar, geceleri namaz kılardı. İnsanlara doğru yolu gosterir, İslÂmiyetin emirlerine sıkı sarılmaları icin cok gayret sarfederdi. VÂz ve nasîhatlar ederdi. Bu sebeple "El-VÂiz" lakabıyla meşhûr oldu.

Hasan bin Muhammed NişÃ‚bûrî annesinden şoyle nakletti:
Annem vefÂt etmeden once bana;
"Sana hÂmile iken babandan izin alıp AbbÂs bin Hamza'nın sohbet ettiği yere gittim. MunÂsib bir yere durup, onu dinledim. Sohbetini bitirince;
"Ayağa kalkınız" dedi. Herkes kalktı ve hep birlikte ellerini acıp du etmeye başladılar. Ben de el acıp;
"Y Rabbî! Bana ilim sÂhibi sÂlih oğul ihsÂn et" diye du ettim. Sonra eve dondum. Gece bir ruy gordum, bir zÂt bana;
"Mujde Allahu teÂl senin duÂnı kabul buyurdu. Sana bir erkek evlÂd verecek. O Âlim ve uzun omurlu olacak" dedi.

Hasan bin Muhammed bunu anlattıktan dort gun sonra vefÂt etti. Annesinin ruyÂsında mujdelendiği gibi Âlim ve uzun omurlu bir zÂt idi...

AbbÂs bin Hamza hazretleri, hocası Zunnûn-i Mısrî'nin şoyle buyurduğunu nakletmiştir:

"İnsanlar neyi istediklerini bilselerdi, arzu ettikleri şey icin verdikleri onlara zor gelmezdi."

"Ey Allahım! Ben nasıl senin rızÂn icin calışmayayım, cunku sen beni yoktan vÂr ettin ve İslÂmiyetle şereflenmemi nasîb ettin."

AbbÂs bin Hamza (r.aleyh) buyurdu ki: "Hocam Ahmed bin Ebi'l-HavÂrî, hocası Ebû SuleymÂn DÂrÂnî'den nakletti:
"Bir vaktin insanlarının bozulduğuna alÂmet, o insanların korkudan cok umid icinde olmalarıdır."

"Ârif olana, devamlı olarak Rabbinin emirlerine itÂattan başka bir hÂl yakışmaz."

Yine hocası Ahmed bin Ebi'l-HavÂrî'den nakleder:
"DunyÂyı tanıyan ondan vazgecer, Âhireti tanıyan ona sarılır, Allahu teÂlÂyı tanıyan da O'nun rızÂsına kavuşmak icin calışır."



1) TabakÂt-us-Sûfiyye; s. 25,26,139
2) TabakÂt-uş-ŞÃ‚fiiyye; c.3, s. 26
3) NefehÂt-ul-Uns Tercumesi; s. 121
4) TabakÂt-us-Sûfiyye (EnsÂrî s. 119
5) Hazînet-ul-MeÂrif; c.2, s.165
6) NesÂyim-ul-Mehabbe; s.43
7) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.3, s.54






ABDULLAH BİN ABDULAZÎZ


Dokuzuncu yuzyıldaki hadîs Âlimlerinin meşhûrlarından. Omerî ismiyle de tanınmıştır. 800 (H.184) senesinde Medîne-i munevverede vefÂt etti. Babasından ve diğer Âlimlerden hadîs-i şerîf rivÂyet etti. Kendisinden ise SuleymÂn bin Muhammed bin Yahy bin Urve bin Zubeyr, İbn-i Uyeyne, İbn-i MubÂrek, Mûs bin İbrÂhim gibi Âlimler hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.

İbn-i HibbÂn; "O, zamÂnının en zÂhidi idi. DunyÂya duşkun olmıyan, Âbid, hadîs ilminde sika, guvenilir bir Âlim idi." demiştir.

Fudayl bin İyÂd buyurdu ki: "Abdullah bin Abdulazîz ile İbn-i MubÂrek'in huzûruna gidip, yanında bulunmayı cok seviyorum."

Ebû Ca'fer el-HızÂ, Abdullah Omerî'nin bir gun buyuklerden birisinin şu sozunu naklettiğini bildirdi:
"Kur'Ân-ı kerîmi cok okumalı. Cunku, Kur'Ân-ı kerîm, okunup emirlerine uyulduğu zaman Cennet'e goturur."

Abdullah Omerî hazretleri dÂim kitaplarıyla beraberdi. Onları yanından hic ayırmazdı. Mutlak yanında bakacağı bir kitap bulunurdu. Ona;
"Nicin kitapları bu kadar seviyorsun?" dediler. O, bunlara şu sozlerle cevap verdi:
"İnsana kabirden daha ibret verici ve daha cok nasîhat eden bir şey yoktur. Yalnızlıktan daha emin bir şey yoktur. Kitap ise, insana yakın ve samîmî bir arkadaştır."

Bir gun şoyle du etti:
"YÂ Rabbî! Sana, buyuğumuz, kucuğumuz tovbe ederiz. Tovbelerimizi, doğru kıl. Bizi tovbesine uymayanlardan eyleme, Allahım!".

Ebû Munzir İsmÂil bin Omer anlattı. Abdullah Omerî şoyle diyordu:
"İnsanoğlu gaflete dalar ise, Allahu teÂlÂnın emirlerini yapmaz ve yasakladığı şeyleri yapmaya başlar. İnsanlardan korkarak, emr-i ma'rûf ve nehy-i an-il-munker; iyiliği emredip, kotuluklerden alıkoyma farzını terkeder."

Birisi Abdullah bin Abdulazîz'e; "Bana nasîhat et." dedi. Bunun uzerine, o zÂta donerek; "VerÂ, şuphelilerden sakınmak cok kıymetli bir haslettir. İnsanın kalbinde verÂnın bulunması, butun dunyÂya bedeldir. Onun icin, bir şey şupheli ise ondan sakın. Yoksa haram işlersin." dedi.

Talebelerinden biri; "Şukredici ve sabredici kimlerdir?" diye sorduğunda, Enes bin MÂlik'den rivÂyet ettiği şu hadîs-i şerîfi okudu. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: "Duny husûsunda, kendisinden yukarı olanlara, din husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakan kimseyi, Allahu teÂl şukredici ve sabredici olarak yazmaz. Duny husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakıp, din husûsunda kendisinden yukarıda olana bakan kimseyi Allahu teÂlÂ, şukreden ve sabırlı bir kul olarak yazar."

EshÂb-ı kirÂma karşı cok muhabbeti vardı. Onlar Peygamber efendimizin en yakınları, dostları, arkadaşları olduğu icin butun muslumanların onları sevmesini emrederdi.

İbrÂhim bin Sa'd'dan rivÂyet ettiği şu hadîs-i şerîfi sık sık okurdu: "EshÂbım hakkında, Allahu teÂlÂdan korkun. Sakın benden sonra onlara duşmanlık yapmayınız. Onları seven beni sevdiği icin sever. Onlara buğzeden, kin tutan, bana duşmanlığından dolayı boyle yapmış olur. Onlara eziyet eden, bana eziyet etmiş olur. Bana eziyet eden, Allahu teÂlÂya eziyet etmiş olur. Kim Allahu teÂlÂya eziyet ederse, Allahu teÂlÂnın onu cezalandırması cok yaklaşmış demektir."

DuÂların kabûl olması ile ilgili olarak sorduklarında Peygamber efendimizin şu hadîs-i şerîflerini nakletti: "Allahu teÂlÂya yalvarıp du etmeden once ma'rufu (iyiliği) emredip, munkerden nehyediniz. Gunahınıza pişman olup, Allahu teÂlÂdan af ve mağfiret dilemeden once, elbette Allahu teÂl sizin duÂlarınızı kabul etmeyecek. O zaman af ve mağfiret de olunmayacaksınız. Yahûdî Âlimler ve hıristiyan din adamları emr-i ma'ruf ve nehy-i an-il-munkeri terkettikleri icin, Allahu teÂl onları, kendi peygamberlerinin lisÂnı uzere lÂnetleyip, umumî bir bel vermiştir."

KABİR AZABINI HATIRLAYIN

Muhammed bin Harb el-Mekkî şoyle anlatır:

Abdullah bin Abdulazîz Omerî hazretleri yanımıza gelmişti. Onun etrafına toplandık. Mekke-i mukerremenin ileri gelenleri de oradaydı. Bu sırada Abdulazîz Omerî hazretleri başını kaldırınca, KÂbe-i muÂzzamanın etrafında yukselen sarayları gordu. Şiddetli bir şekilde bağırarak;
"Ey bu koşkleri bu mukaddes mekanın yanına dikenler! Olunce, yapayalnız kalacağınız mezarların zifiri karanlıklarını hatırlayınız. Ey zevk ve sef sahipleri, ey duny nîmetleri icerisinde yuzenler! Kabirde, kurtların, boceklerin, yiyecekleri ve gıdÂları olacağınızı, şu guzel vucutlarınızın, toprak altında curuyeceğini, o goren gozlerinizin akacağını, konuşan dillerinizin susacağını hic duşundunuz mu?" Abdulazîz hazretleri bunları soyleyince gozleri doldu.

1) Hilyet-ul EvliyÂ; c.8, s. 283

2) Tehzîb-ut-Tehzîb; c.5, s. 302
3) TabakÂt-ı İbn-i Sa'd; c.5, s. 435
4) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.2, s.90
5) TabakÂt-ul-Kubr (İmÂm-ı Şa'rÂnî c.1, s.65






ABDULLAH BİN ABDULAZÎZ (OSMAN) EL-YUNEYNÎ


EvliyÂnın buyuklerinden. İsmi Abdullah bin Abdulazîz bin Ca'fer el-Yuneynî'dir. Kunyesi Ebû Osman'dır. Doğum tÂrihi bilinmemekle berÂber 1136 (H.530) senesinden sonra Sûriye'de Ba'lbek beldesine bağlı Yuneyn koyunde doğduğu kaydedilmiştir. 1220 (H.617) senesinde vefÂt etti. Omru seksen sene civÂrında idi. Defnedildiği yere turbe yapıldı. Turbesi Ba'lbek'de olup, istifÂde edilen bir ziyÂretgÂhtır. Şam'da zamÂnının Âlim ve velîlerinden ilim ve feyz alarak yetişti. Zuhd sÂhibi, dunyÂya duşkun olmayan, heybetli, uzun boylu, cesur, iyiliği emreden, kotulukten sakındıran, gece-gunduz dîn-i İslÂmı yaymak icin uğraşan, Allahu teÂlÂyı bir an unutmayan, şÃ‚nı yuksek, kerÂmet sÂhibi bir zÂt idi. Ba'lbek vÂlisi kendisini ziyÂret ettiğinde, ona adÂletle davranmasını tenbîh eder ve nasîhatta bulunurdu.

Es-SehÂvî şoyle anlatır:
"Ebû Osman el-Yuneynî, senede uc dirhem ile gecinirdi. Bir dirhemiyle un alır, bir dirhemiyle yağ, bir dirhemiyle de bal alırdı. Bunları karıştırıp, yuvarlak yuvarlak uc yuz altmış tÂne kofte gibi parcalar yapardı. Bayram gunleri haric devamlı oruclu olduğundan her akşam biri ile iftÂr ederdi."

İbn-i Şuhbe TÂrih-i İslÂm adlı eserinde onun icin;
"Ebû Osman, aslen Ba'lbek koylerinden olan Yuneyn koyundendir. KerÂmet sÂhibi bir zÂt olup, nefsiyle cok mucÂdele ederdi. Kimseden bir şey almazdı. Aza kanÂat eden iffet sÂhibi bir zÂt idi." demiştir.

Şeyh Muhammed bin Ebi'l-Fadl şoyle anlatmıştır:
"ZamÂnın sultÂnı Sultan ÎsÂ, bir gun Abdullah bin Abdulazîz hazretlerinin huzûruna gelip;
"Efendim! Bize du ve nasîhat ediniz." deyince;
"Ey Sultan! Zulumden, kotuluklerden, şakî olmaktan sakın. Babanda bu haller gorulmuştu. Sen oyle olma!" dedi."

Bu sultan da, tebeasına Âdil davranmıyordu. Bu bakımdan, soylenilen sozlere kulak asmadan kalkıp gittiği gibi Abdullah bin Abdulazîz hazretlerine de bir hîle yapmayı duşundu. Uc bin altın goturup, hediyemizdir, ihtiyaclarınıza harcayınız diye vererek deneyecek, kabul ederse hemen geri alacaktı. Ertesi gun hilesini yapmak uzere huzuruna tekrar gitti. Yanında goturduğu uc bin dirhemi onune bırakıp;
"Efendim, bunlar size hediyemizdir. Buyurun, dergÂhınızın ihtiyaclarına harcarsınız!" dedi.
Abdullah bin Abdulazîz hazretleri sultana vakar ve heybetle bakıp;
"Ey cÂhil! Kalk hemen buradan git! Bizi denemeye kalkışıyorsun! Biz Allahu teÂlÂya du edersek yer yarılır seni yutar. Bizi parayla olcmek istiyorsun. Biz isteyince Allahu teÂlÂnın izniyle şu oturduğumuz seccÂdenin altından, birinden gumuş diğerinden altın akan iki ceşme ortaya cıkar! Su gibi altın ve gumuş akar." dedi.

Bu sozleri soyledikten sonra seccÂdenin kenarını kaldırdı. Huzûrunda bulunanlar iki ceşme gorduler, birincisinden altın diğerinden de gumuş su gibi akıyordu.

Abdullah bin Abdulazîz hazretlerinin zamÂnında Melîk Emced bir imÂrethÂne yaptırıyordu. BinÂnın inşÃ‚sında buyuk taşlar kullanmak istedi. Beldesinde bulunan buyuk taşların kırılıp yontulmasını emretti. Ancak bu işle uğraşanlar taşları parcalamaya guc yetiremediler. Ne kadar uğraştılarsa da Âletleri bu iş icin kÂfi gelmedi ve caresiz kaldılar. Abdullah bin Abdulazîz hazretlerine gidip durumu anlattılar ve yardım istediler. O da yardım etmeyi kabûl edip taşların bulunduğu yere geleceğini soyledi. Beklemeye başladılar. Baktılar ki havada yuruyerek geliyor. Sonra, gelip havada tam taşların ustunde durdu. Taşlar onun himmetiyle ve Allahu teÂlÂnın izniyle gozleri onunde istenildiği gibi parca parca ayrıldı. Bu hÂdiseye cok şaşan işciler, gidip durumu Melik Emced'e anlattılar. Melik buna hem cok hayret etti hem de pek memnun oldu. Derhal huzuruna gidip hurmetle elini operek teşekkur etti.

İbn-i Şuhbe şoyle anlatmıştır:

Hanımımın bir ortuye ihtiyÂcı vardı. Satın almamı istedi. Borcum olduğunu, bu sebeple alamayacağımı soyledim. O gece uyudum. RuyÂda bana; "İbrÂhim Halîlullah'ı gormek istersen, Abdullah bin Abdulazîz el-Yuneynî'ye bak!" dendi.

Sabahleyin, Abdullah el-Yuneynî'nin bulunduğu yere gittim. Beni gorunce, beklememi istediler ve evlerine gidip geldiler. BerÂberlerinde, bir ortu ve borcum kadar para vardı. Onları bana verdi. Alıp evime dondum.

Abdullah bin Abdulazîz hazretlerinin vefÂtı şoyle anlatılır:

Bir cum gunu yıkanmak uzere hamama gitti. Cum namazı icin gusl abdesti aldı. Sonra cÂmiye gelip, cum namazını kıldı. Sonra DÂvûd ismindeki muezzine;
"Ey DÂvûd! Sen cenÂze yıkar mısın? Yarın sabah bak neler olacak!" dedi.

Muezzin bir şey anlamayıp;
"Efendim biz sizin emrinizdeyiz." diyebildi.

Oradan ayrılıp dergÂhına geldi. Talebelerini, her zaman altında oturduğu ağacın yanına cağırdı ve;
"Beni, buraya defnedin!" diye vasiyet etti. O gece butun talebeleriyle sohbet etti ve onlara ayrı ayrı du etti.
Talebelerinden biri;
"Efendim zÂt-ı Âliniz icin, tatlı menb suyu getirmişler icer misiniz?" diyerek ikrÂm etti.

Suyu alıp icti. Kalanıyla da abdest aldı. Sabah namazını cemÂatle kıldıktan sonra, her zaman cıktığı minderin uzerine cıkıp, kıbleye doğru bağdaş kurup oturdu. Her zaman olduğu gibi tesbihi elinde idi. O hÂlde hic kimse ile konuşmadı. Herkes onun uyuduğunu zannedip yavaşca oradan ayrıldı.

Bir ara hizmetcisi bir şey sormak icin yanına girdi. Uyuyor zannederek geri cıktı. Bir sure sonra; "Hocamız bu kadar gec kalmazdı!" diye duşunerek, tekrar odaya girdi ve;
"YÂ Seyyidî, ey efendim!" diye seslendi. Ebû Osman el-Yuneynî hic ses vermedi. Yanına gidip baktığında, vefÂt ettiğini gordu. Hemen Melik Emced'e haber verdiler. Derhal dergÂha geldi. Ebû Osman Abdullah'ın hic renginin değişmediğini ve bağdaş kurmuş bir hÂlde vefÂt etmiş olduğunu gordu. CenÂze işlerine başladıklarında Muezzin DÂvûd gelip, Ebû Osman Abdullah'ı yıkadı. O zaman Muezzin DÂvûd'a;
"Yarın sabah bak neler olacak." demesinin, vefÂtına işÃ‚ret olduğunu anladılar. Vasiyeti uzere, talebeleriyle altında sohbet ettiği ağacın dibine defnedildi. Daha sonra buraya velilerden pek cok kimse defnedildi.

Abdullah bin Abdulazîz el-Yuneynîhazretleri bir şiiri devamlı okuyup, ağlardı. Bu şiirin mÂnÂsı şoyledir:

"Ey benim şefÂatcım! Butun arzum, ozlem ve iştiyÂkım sizedir. Butun kerîmler, comertler kendilerinden şefÂat istenilince kÂbûl ederler. Benim ozrum, sizin arzunuzda esir olmaktır. Aşk ateşiyle yanıp esir olan kişilerin boynu bukuk olur. Benim size olan bu ozrumu kÂbûl ederseniz ne iyi ve ne guzeldir. Eğer kabûl etmezseniz, seven buyuk bir yuk yuklenmiştir. Size karşı benim sabrım vardır. Benim icin bu sevgiliye kavuşmak, ulaşmak vardır."

BUNLAR ŞARAPTI

KÂdı YÂkûb şoyle anlatır:

Birgun Şam'da bir mescidin kenarındaydım. Orada bir kopru vardı. Hava cok sıcaktı. Abdullah el-Yuneynî, abdest almak icin dereye indi. O sırada bir nasrÂnî, şarap yuklu katırı ile kopruden geciyordu. Katır bir ara urktu ve yuk yere yıkıldı. Cevrede başka kimse yoktu. Abdullah el-Yuneynî, yukarı cıkıp bana;
"Yuku yuklemeye yardım et!" dedi.

NasrÂnîye yardım ettim ve yuku katıra yukledik. NasrÂnî, oradan uzaklaşıp gitti. Kendi kendime; "Bu zÂt boyle yapmamı niye istedi?" diye duşundum. Sonra nasrÂnîyi tÂkib ettim. NasrÂnî, katırıyla şarap satan bir dukkÂnın onune geldi. Katırdaki yuku indirip actı. Hepsi sirke olmuştu.
Şarap satıcısı;
"Yazıklar olsun sana! Senden şarap getirmeni istedim. Bunlar sirke!" dedi.

NasrÂnî hayretten dona kalmıştı. Şaşkınlığından ağlamağa başladı ve;
"Bunlar şaraptı. Fakat neden sirke oldu sebebini anladım!" diyerek hemen katırını bir yere bağladı. Doğru Abdullah bin Abdulazîz hazretlerinin dergÂhına koştu. Huzûruna girer girmez: "Eşhedu enl ilÂhe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhû ve resûluhu." diyerek musluman oldu ve artık huzûrundan ayrılmayıp talebeleri arasına girdi.

1) CÂmiu KerÂmÂt-il-EvliyÂ; c.2, s. 110
2) ŞezerÂt-uz-Zeheb; c.5, s.73
3) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.7, s.378







ABDULLAH BİN ABDULGANÎ EL-MAKDİSÎ


EvliyÂnın buyuklerinden, hadis ve Hanbelî mezhebi fıkıh Âlimi. Kunyesi Ebû Mûs olup, ismi, Abdullah bin Abdulganî bin AbdulvÂhid bin Ali el-Makdisî'dir. Lakabı CemÂluddîn'dir. 1185 (H.581) senesi şevvÂl ayında doğdu. 1232 (H.629) senesi ramazan ayında cum gunu Şam'da vefÂt etti.

Abdullah el-Makdisî, Kur'Ân-ı kerîmi amcası Şeyh el-İmÂd'dan oğrendi. Fıkıh ilmini Şeyh Muvaffakuddîn'den, Arab dilinin inceliklerini ise Ebi'l-Bek el-Akberî'den oğrendi. Şam'da; AbdurrahmÂn bin Ali el-Harkî, İsmÂil el-Cinzevî ve Ebû TÂhir el-Huşûî'den, BağdÂd'da; Abdulmun'îm bin Kuleyb, El-MubÂrek bin Matuş ve Mes'ûd El-CemÂl'dan, İsfehan'da; Halîl er-RÂzÂnî ve Ebu'l-MekÂrim el-LebbÂn'dan, Mısır'da; Ebû Abdullah el-ErtÂhî ve oğlu Sa'd-ul-Hayr'dan, NişÃ‚bûr'da; Mensûr el-FerÂvî, El-Mueyyid et-Tûsî'den ve bircok Âlimden hadîs-i şerîf dinledi, yazdı ve rivÂyette bulundu. Bunun yanında Mûsul, Erbil, Mekke ve Medîne'ye de gidip hadîs-i şerîf dinledi.

Kendisinden ise; HÂfız ez-ZiyÂ, Şeyh Şemsuddîn, Şeyh-ul-Fahr, Şems ibni HÂzım, Şems İbn-ul-VÂsıtî, Nasrullah bin IyÂş, Nasrullah Sa'd-ul-Hayr ve bircok Âlim hadîs-i şerîf rivÂyetinde bulundular. Kendisinden icÂzet (diploma) almak sûretiyle en son rivÂyette bulunan, KÂdı Takıyyuddîn el-Hanbelî'dir.

İbn-ul-Hacîb onun hakkında

HÂfız CemÂluddîn, sağlam, guvenilir, dînine son derece bağlı bir zÂttır. EmÂneti koruma, mÂrifet, ezberinin kuvvetli olması hususlarında, zamÂnımızda bir benzeri yoktu. Cok mutevÂzî, heybetli, vakûr, ağırbaşlı, comert, musÂmehakÂr, aklı selîm sÂhibi, ozur dileyenin ozrunu kabûl edici, cok ibÂdet eden, vera' sÂhibi, her an nefsi ile mucÂdele eden bir zÂt idi." demektedir.

HÂfız ez-Ziy ise onun hakkında; "Kur'Ân-ı kerîmi kırÂatına uygun, doğru ve guzel okurdu. Ebû MûsÂ, fıkıh ve hadîs-i şerîf ilimlerinde zamanının buyuk Âlimi oldu. Bircok yere ilim oğrenmek icin gitti. Cok kere bu yolculukları yuruyerek yaptı. Her hÂliyle ornek, kendisine uyulan bir zÂt oldu. İnsanlar, onun derslerinden cok istifÂde ettiler." demektedir.

Ebû MûsÂ, İsfehan veNişÃ‚bûr'a ilim oğrenmek icin yalınayak giderdi. Yolda aclık ve susuzluk sıkıntılarına da goğus gererdi. Melik el-Eşref, onun icin Sefh'de kendi ismiyle bir hadîs kulliyesi yaptırdı ve Ebû MûsÂ'yı buraya idareci ve muderris tÂyin etti.

Zekîyyuddîn el-BerzÂlî ise; "HÂfız CemÂluddîn, sağlam, dînine bağlı olup ve doğruyu yanlıştan ayırırdı." demiştir.

Muhammed bin SelÂm onun icin; "Ebû MûsÂ, bir muzÂkere, ders meclisi kurdu. Pek cok kimse akın akın ona koştu. O, ilim ve edeb olarak butun ustunlukleri kendisinde toplamıştır." demektedir.

Ebû Mûs hazretleri vefÂt ettikten sonra, talebelerinden pek coğu ruyÂda gorduler. Bir talebesi onu ruyÂda gordu ve; "Size nasıl muÂmele yapıldı?" diye sordu. "Allahu teÂlÂnın ihsÂnı ve ikrÂmı ile nîmetler icindeyim." dedi. Bir başkası onu ru'yÂsında gordu ve; "Haliniz nasıldır?" diye sordu. Ona da; "Hayra kavuştum." diye cevap verdi.

Ebû Mûs el-Makdisî bir talebesine ru'yÂda şoyle dedi:

Yavrum! Benim, dunyÂda iken okuduğum ve size yazdırıp oğrettiğim duÂya devÂm et. O duÂ, sana yazdırdığım falan kÂğıttadır. O duÂ; "YÂ Rabbî! Sen benim Rabbimsin. Senden başka ilÂh yoktur. Ancak sen varsın. Beni yoktan yarattın. Ben senin kulunum." duÂsı olup, dunyÂda cok okunması sebebiyle burada kurtuluşuma sebeb oldu. Ona devÂm et!

VefÂtı sebebiyle, Yûsuf bin Abdulmun'îm, soylediği kasîdede onun hakkında ozetle şoyle der: "Olumuyle berÂber sevinc ve neş'enin yok olduğu kimseye uzulmemek elde değildir. ŞÃ‚yet o kişi yaşasaydı, dîni oğretir, insanlara Allahu teÂlÂnın yolunu gosterir ve sunnetleri yayardı."


1) Zeyl-i TabakÂt-ı HanÂbile; c.2, s. 185
2) ŞezerÂt-uz-Zeheb; c.5, s. 131
3) Mu'cem-ul-Muellifin; c.6, s. 76
4) Tezkiret-ul-HuffÂz; c.4, s. 1408
5) TabakÂt-ul-HuffÂz; s. 495
6) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.7 s. 381.






ABDULLAH EL-ACEMÎ


EvliyÂnın buyuklerinden. İsmi, Şeyh Abdullah el-Acemî'dir. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. Haleb civÂrında Bire yakınındaki Kefertaşe koyunde ikÂmet ederdi. Bağ-bahce ile uğraşır, ciftcilik yapardı. Ustun hÂller ve kerÂmetler sÂhibi bir zÂttı. 1242 (H. 640) senesinde doğduğu yer olan Kefertaşe koyunde vefÂt etti. Kabri ziyÂret mahallidir.

Menkıbelerinden bÂzıları şoyle nakledilmiştir:

ZamÂnın sultÂnı Melîk ZÂhir Muciruddîn, bir defÂsında Abdullah el-Acemî hazretlerinin koyune gitmişti. Abdullah el-Acemî bahcelerde bekcilik yapıyordu. Melik onu bir bahce icinde gorup:

"Ey Genc! Bize tatlı bir nar getir." deyince, bulunduğu bahcedeki bir nar ağacından nar koparıp goturdu. Melik kesip tadına baktı ve; "Bu nar ekşi sen nasıl bekcisin narın ekşisini tatlısını ayırd edemiyorsun?" dedi.

Abdullah el-Acemî kendisine Âid olmayan meyvelerden hic yemediği icin, ekşisini tatlısını bilmiyordu. Melîk'in sozleri uzerine hem uzuldu hem de mahcûb oldu. Gidip bir ağacın altında namaza durdu ve iki rekat namaz kılıp şoyle du etti: "Y Rabbî bana hangi narın tatlı olduğunu bildir, gidip Melîk'e vereyim..."

Onun namaz kılışını ve du edişini seyreden Melik hayretinden atın ustunde donakalmıştı. Cunku ağaclar da onunla secdeye gidiyorlardı. Hayatında ilk defa boyle bir halle karşılaşıyordu. Hayretle; "Ağaclar! Evet, ağaclar! O secdeye kapandıkca ağaclar da secdeye kapandılar! Demek bu genc erenlerden!" diyerek atından indi. Ayakta durarak Abdullah el-Acemî hazretlerine sevgiyle baktı. Sonra koşup ayaklarına kapandı.

Abdullah el-Acemî hazretleri geri cekilerek boyle yapmasına mÂnî olmak isteyince Melik ZÂhir; "Sen namaz kılarken şu bahcenin butun ağacları seninle birlikte secdeye kapandılar. Bunun kerametiniz olduğunu anladım. Sen mubÂrek bir kimsesin."dedi. Abdullah el-Acemî'nin; "Belki hÂyÂl gordunuz..." buyurması uzerine;

"Hayır! Vallahi gercek gordum. Melik aslında sizsiniz. Biz Melik değil sizlerin hizmetcisiyiz." dedi.

Bu konuşmalardan sonra Melik ZÂhir ona duyduğu yakınlığı daha da artırmak istedi. Ona ısınmış, kalbi kaynamıştı:

"Benim edebli ve sana lÂyık bir kızım var. Onu size nikahlamak isterim." O; "Efendim ben, malı mulku olmayan, bir garibim" cevabını verdi.

Fakat Melîk niyetinde kararlı ve cok ısrarlı idi. Abdullah el-Acemî hazretleri onun bu samîmî ve candan isteği karşısında teklîfini geri cevirmedi. NikÂhları yapıldı.

Melik ZÂhir saraya gidip durumu hanımına anlatınca o da memnun olup, kızının ceyizini duzdu. Sonra, kızını sultan kızına lÂyık bir şekilde develer yuku ceyizle gonderdi.

Duğun alayı Abdullah el-Acemî'nin koyune yaklaşınca haberciler durumu Abdullah Acemî hazretlerine bildirdiler. Bu haber uzerine duğun alayını karşıladı. Sultanın kızı bir deve ustunde tahtırevan icinde geliyordu. Peşinde de katar hÂlindeki develer uzerinde yukler dolusu eşy vardı. Sultanın kızına yaklaşıp; "Ey SultÂn kızı! Benim hanımım olmayı mÂdem ki kabul ettin, şimdi senden bazı isteklerim var!" deyince kız; "Evet, buyurun soyleyin." dedi.

"O halde şimdi, sen uzerinde bulunduğun deveden in! Uzerindeki o suslu elbiselerin yerine benim vereceğim şu sÂde elbiseyi giy. Sonra şuradaki bahcıvan evine gir." buyurdu.

Kız isteğini memnuniyetle yerine getirdi.

Melik ZÂhir ile Abdullah el-Acemî hazretlerinin arasında gecen bu hÂdise Irak'ta evliy bir zÂt ve talebeleri tarafından duyulmuştu. ZiyÂret etmek icin Abdullah el-Acemî'nin koyune geldiler.

Koye geldiklerinde, Abdullah el-Acemî bahcede calışıyor, bahcenin otlarını topluyordu. Gelen ziyÂretci heyetinin reisi Allahu teÂlÂya du etti ve otlara işaret etti. Allahu teÂlÂnın izni ile otlar bir yere toplandı. Abdullah el-Acemî hazretleri onları karşıladıktan sonra; "Nicin boyle yaptınız?" diye sordu. O zÂt; "Efendim sizin yorulmamanızı, nasihat etmenizi istedim." deyince de;

"Biz, boyle olmasını isteseydik, Allahu teÂlÂnın izni ile otlar toplanırdı. LÂkin biz alın teri ile lokma yeriz." dedi ve alnında toplanan terleri sildi. Terleri parmaklarından damla damla toprağa dokuldu. Sonra; "Ey bahcemin otları eski bulunduğunuz yere donunuz." dedi. Otlar bahceye yayılıp eski hallerini aldılar.

ZiyÂretine gelen zÂt onun yanından ayrılmadı. VefÂtına kadar hizmetinde ve sohbetinde bulundu.


1) CÂmiu KerÂmÂt-il-EvliyÂ; c.2 s.113
2) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.8 s. 12






ABDULLAH BİN AVN


Peygamber efendimizin arkadaşlarını goren buyuk velîlerden. İsmi Abdullah bin Avn bin ErtabÂn el-Muzenî'dir. İbn-i Avn diye de bilinir. Basra'da doğdu. Doğum tÂrihi bilinmemektedir. Hadîs-i şerîf mutehassısı olarak Basra'da şohret buldu. 768 (H.151) senesinde vefÂt etti.

Abdullah bin Avn, devrinin buyuk Âlimlerinden okudu. Hadîs-i şerîf ilminde zamÂnın onde gelen Âlimleri arasına girdi. SemÂme bin Abdullah bin Enes, Muhammed ibni Sîrîn, İbrÂhim en-Nehaî, ZiyÂd bin Cubeyr bin Hayve, KÂsım bin Muhammed, Hasan-ı Basrî, Şa'bî, MucÂhid ve başkalarından hadîs-i şerîf rivÂyet etti.

Hadîs-i şerîf oğrenmek icin Mekke, Medîne, Kûfe, Basra ve daha pek cok yere seyahat etti. İmÂm-ı A'meş, DÂvûd bin Ebî Hind, SufyÂn-ı Sevrî, Şû'be, Ebû Yahy el-KattÂn, Abdullah ibniMubÂrek, Vekî bin CerrÂh, MuÂz ibni MuÂz, Muhammed bin Abdullah el-EnsÂrî ve başkaları kendisinden hadîs rivayet ettiler.

Buyuk Âlim Kurre (rahmetullahi aleyh) der ki:

"Biz İbn-i Sîrîn'in verÂsına, haram ve şuphelilerden sakınmasına hayrÂn idik. Fakat Abdullah ibni Avn, onu bize unutturdu. O bu hususta cok ileri mertebelerde idi."

BikÂr bin Abdullah es-Sîrînî anlatır:

"İbn-i Avn'ın kimseyle alay ettiğini gormedim. Cunku o, kendi hÂlinde ve nefsiyle meşguldu. Gunden gune olgunlaşıyor, tasavvufta git-gide yukseliyor ve derecelere kavuşuyordu.

Abdullah bin Avn hazretleri her gun sabah namazını talebeleri ile kılar, kimseyle konuşmadan, kıbleye karşı oturur, Allahu teÂlÂyı zikrederdi. Bu hal guneşin doğmasına kadar surerdi. Talebeleri de aynı şekilde yapardı. Guneş doğduktan sonra onlara donup, derse başlar ve nasîhat ederdi.

Bir defÂsında; "Akıllı bir kimse bir hat işlediğinde ne yapalım?" diye kendisine soruldu. Buyurdu ki:

"Akıllı bir kimseyi, işlediği hat icin azarlamak yakışmaz. Şu zamÂnımızda da durum budur. Kim birini incitirse, daha şiddetli azarı bir başkasından kendisi duyar."

Abdullah bin Avn, boş ve faydasız şeyler konuşmaz, insanların hayrına olan şeyleri anlatırdı. Bulunduğu yerde kendisinden cok guzel koku yayılırdı. Temiz ve guzel giyinirdi.Belli zamanlarda evine kapanır, sukût ve tefekkurle vakit gecirirdi. İyi işlerini gizler, belli etmezdi. Ana ve babasına iyiliği coktu. Onların yediği kaptan hic yemek yemezdi. Bu sebeple kendisine sordular: "Ey Allahın sevgili kulu nicin boyle yapıyorsun?" CevÂben buyurdu ki:

"Korkarım, yediğim kaptaki bir lokmada, onların gozu olur da farkına varmadan alıp yiyebilirim."

Bir gun annesi cağırdı. Biraz sert bir şekilde cevap vermişti. Sonra bu hÂline cok uzuldu. Hemen gitti ve bu hareketine keffÂret olsun diye, iki kole ÂzÂd etti.

Evlerinin hepsinde muslumanlar parasız otururdu. İsteyeceği ucret onlara cok gelebilir duşuncesiyle hic kira almazdı. Diline sÂhib olup, hicbir zaman kotu soz soylemezdi. Yaptıklarından pişman olmayan akl-ı selîm sÂhibiydi. Kur'Ân-ı kerîmi cok okur, cemÂate devÂm ederdi.

İbn-i Mus'ab'a; "Abdullah bin Avn hakkında ne dersin?" denilince;

"Avn oğlu ile yirmi dort sene berÂber kaldım. Her şeyine dikkat ettim. Her hÂliyle dînimize uygun yaşayışının netîcesinde meleklerin ona bir hat yazmadığı kanÂatine vardım." cevabını verdi.

Yahy el-KattÂn da;

"Avn oğlu Abdullah'ın ustunluğu, insanlar arasında dunyÂyı en fazla terketmiş olması bakımından değil, diline sÂhib olması bakımındandır. O, insanlar arasında diline en fazla sÂhib olanlardandır."

İbn-i MubÂrek onun icin; "Onun gibi namaz kılan gormedim." dedi. Âlimlerden Ravh ismindeki bir zÂt da; "Ondan daha ibÂdet edici birisini gormedim." buyurdu.

Abdullah ibni Avn hic kızmazdı. Bir gun birisi kendisini kızdırmak istedi, ona donup; "Allahu teÂl sana iyilikler versin." cevabını verdi ve du etti.

Muhammed bin Fudale anlatır:

Peygamber efendimizi ruyÂda gordum. "İbn-i Avn'ı ziyaret ediniz. Cunku Allahu teÂl ve Resûlu onu cok seviyor." buyurdu.

BikÂr binAbdullah es-Sîrînî, onun bir gun oruc tutup bir gun tutmadığını soyler.

İbn-i MubÂrek'e; "İbn-i Avn ne ile bu dereceye yukseldi?" diye sorulunca; "Doğrulukla." cevabını verdi.

Abdullah ibni Avn vasiyetlerinde;

"Ey kardeşlerim! Sizin icin uc şeyi seviyorum. Kur'Ân-ı kerîmi gece-gunduz okumanızı, cemÂate devÂmınızı ve kotu işlere mÂni olmanızı." buyurdu.


1) Hilyet-ul-EvliyÂ; c.3, s. 37
2) Tezkiret-ul-HuffÂz; c.1, s. 156
3) El-A'lÂm; c.4, s. 111
4) Tabakat-ul-KubrÂ; c.1, s.64
5) Tehzîb-ut-Tehzîb, c.5, s. 346
6) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; cild 2, s.91



ABDULLAH AYDERÛSÎ


Yemen evliyÂsından. İsmi, Abdullah bin Abdullah bin Abdullah Ayderûs, kunyesi Ebû Muhammed'dir. 1538 (H.945) senesinde Yemen'de doğdu.

Abdullah Ayderûsî kucuk yaşta Kur'Ân-ı kerîmi ezberledi. Âlim bir zÂt olan babasından ilim oğrendi.Annesi FÂtıma binti AbdurrahmÂn da, evliyÂlık derecelerine kavuşmuş bir hanımdı. Onun terbiyesi ile yetişti. Ayrıca dînî ilimleri ŞihÂbuddîn Ahmed, Huseyin bin Abdullah, Ahmed bin Abdullah ve başkalarından oğrendi. Sonra, Hindistan'ın AhmedÂbÂd şehrinde bulunan babasının yanına gitti ve okumaya devÂm etti. Daha sonra hacca gitti. Hac farîzasını yerine getirdikten sonra Mekke-i mukerreme ve Medîne-i munevveredeki bircok Âlimden ilim oğrendi. Fıkıh, hadîs, tefsîr ve usûl ilminde yukseldi. Memleketine donup ilim ve edeb oğretmeye, ders vermeye başladı. Cok uzak yerlerden akın akın ilim oğrenmeğe geldiler. Hadramût beldesinde ilimde en ustun zat oldu. Pek cok kimse talebesi oldu. Muhammed ve ZeynelÂbidîn adındaki oğulları ile,AbdurrahmÂn SekkÂf, Ebû Bekr Şiblî adlarındaki torunları, İmÂm Abdullah bin Muhammed, Huseyin bin Abdullah, ŞeyhulislÂm Ebû Bekr bin AbdurrahmÂn, ŞihÂbuddîn, KÂdı Ahmed bin Huseyn, Fakîh AbdurrahmÂn bin Akîl, Seyyid Ebû Bekr bin Ali, Huseyn ve başkaları kendisinden ilim oğrendiler.

Abdullah Ayderûsî'nin omru, hep ilim oğretmekle gecti. Allahu teÂl ona uzun omur verdi. Cok comert olup, îtibÂr sÂhibiydi. Asrının buyuk Âlimlerinden olduğunu herkes kabul etti. Yumuşak huyluluğu yanında heybetli olması ile karşısındakine saygı telkin ederdi. Susması cok olup, luzumsuz konuşmazdı. Evinde ibÂdetle meşgûl olur, ancak cum namazı icin veya bir duğun yemeğine cağrıldığında evinden cıkardı. Evinden cıktığında sokaklar onu gormek ve du almak isteyenlerle dolup taşardı. Cok kerÂmetleri goruldu. Bir talebesine bir beldeye gidip orada bulunmasını soyledi, o da gitti. Hocasına bağlılığı ve muhabbeti sebebiyle cok gecmeden orada hizmetler yapıp mÂnevî derecelere kavuştu.

Sevdiklerinden birinin kıymetli bir eşyÂsı calınınca, bu duruma cok uzuldu. Ayderûsî onun bu hÂlini gorunce; "Falan yere git. Orada bekle, yanına gelen ilk kimseye aldığı malı getirmesini soyle." Getirip verirse guzel. İnkÂr ederse onu al buraya getir." buyurdu. O da yanına ilk gelen kimseye soyledi. O kimse aldığı malı getirip eksiksiz teslim etti.

Ayderûsî, Yemen'in Terîm şehrinde cok hayır eserleri yaptırdı. Yaptırdığı mescidler meşhûrdur. Mescid-ul-ebrÂr ve Mescid-un-nûr bunlardandır. Yolcular ve fakîrlerin istifÂdesi icin hurma fidanları dikti. Uzun bir zaman gozleri gormez oldu. Sonra acıldı. Fazîlet sÂhibi kimseler onu medh eden kasîdeler yazdılar.

1610 (H. 1019) senesinin Şubat ayının dokuzunda Perşembe gunu ikindi namazının secdesini yaparken vefÂt etti. CenÂze namazı cum gunu buyuk bir kalabalık tarafından kılındı. CenÂzesinde sultan ve devlet adamları da yer aldılar. Onceden Yemen'de Terim kasabasının Zenbil kabristanında hazırladığı yere defnedildi. Sonra mezarın uzerine bir de turbe yapıldı.

KERÂMETLERİ COKTU

Âriflerden biri ruyÂsında, Peygamber efendimizi Mudeyhac Mescidinin mihrÂbında namaz kılarken gordu. Abdullah Ayderûsî de Peygamberimize uymuş olarak namaz kılıyordu. Abdullah bin Ahmed de, Ayderûsî'nin arkasındaki safta idi. Ayderûsî, cÂminin sahn (ortasındaki boşluk) kısmında idi ve uzerine yağmur yağıyordu. RuyÂyı goren zÂt, bu ruyÂsını sÂlih bir kimseye anlattı. O kimse ruyÂyı şoyle tÂbir etti:

Bu ruyÂ, Ayderûsî'nin Peygamber efendimize tam uyduğuna; yağmur da, kerÂmetlerinin cokluğuna delÂlet eder. Cunku onun kerÂmetleri coktur.


1) HulÂsat-ul-Eser; c.1, s.49
2) Nûr-us-SÂfir; s.200
3) El-Meşre-ur-Revî; c.2, s.135
4) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.15, s.196








ABDULLAH-I DEHLEVÎ


Hindistan evliyÂsından. Silsile-i aliyye denilen buyuklerden olup, seyyiddir. 1745 (H. 1158)'te Hindistan'ın Pencab şehrinde doğdu. 1824 (H. 1240) senesinde Delhi'de vefÂt etti. Kabri ŞÃ‚hcihÂn CÂmii yakınındaki dergÂhındadır. Binlerce seveni her zaman ziyÂret edip, feyz almaktadır.

Abdullah-ı Dehlevî hazretlerinin babası, Abdullatif Efendi Âlim, sÂlih, zÂhid, dunyÂya rağbet etmeyen, yuksek haller sÂhibi KÂdirî yolunda bir zÂt idi. Bu yolu Hızır'la goruşmuş olan hocası Şeyh NÂsıruddîn Kadîrî'den aldı. Ayrıca Ceştiyye ve ŞettÂriyye yollarından da feyz almıştı. Tasavvuf yolunda kemÂle, olgunlaşmaya calışırdı. Haram yemekten son derece sakınır, kırlarda yetişen meyvelerle yetinir, nefsini terbiye etmek icin uğraşırdı. SahrÂlarda Allahu teÂlÂnın ism-i şerîfini anarak dolaşır, yarattıklarına bakar, O'nun buyukluğunu tefekkur edip duşunur, bir an olsun Rabbini unutmazdı.

Bir gun ruyÂsında hazret-i Ali ona şoyle dedi:

"Ey Abdullatîf! Allahu teÂl sana bir oğul ihsÂn edecek, o ilerde buyuk bir zÂt olacak. Ona bizim ismimizi koyarsın."

Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri de annesine ruyÂsında; "Yakında dunyÂya bir oğlun gelecek. Ona bizim ismimizi koyarsın." buyurdu. Resûlullah efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem de evliyÂdan bir zÂt olan amcasına ruyÂsında, doğacak cocuğa Abdullah isminin verilmesini emretti. Cocuk doğduğunda, ismini babası, Ali, annesi AbdulkÂdir, amcası Abdullah koydu. Abdullah-ı Dehlevî altı yaşına gelince, hazret-i Ali'ye karşı sevgi ve edebinden kendisine Ali demeyip Ali'nin hizmetcisi mÂnÂsına Gulam Ali dedi ve bu isimle tanındı.

Abdullah-ı Dehlevî hazretleri Allah vergisi cok ustun bir zekÂya sÂhipti. Kur'Ân-ı kerîmi kısa zamanda ezberledi. Dînî ilimleri ve zamanının fen ilimlerini oğrendi. Delhi'de hocası şeyh NÂsıruddîn'in hizmetinde bulunan babası, onun terbiyesinde yetişip, KÂdiriyye yoluna girmesi icin, oğlu Abdullah'ı Delhi'ye cağırdı. Abdullah-ı Dehlevî Delhi'ye vardığı gece Şeyh NÂsıruddîn vefÂt etti.Babası; "Oğlum! seni Şeyh NÂsıruddîn'den KÂdiriyye yolunu alman icin cağırmıştım. Nasîb değilmiş. Artık, sana nereden irşÃ‚d kokusu gelirse, oraya git. Serbestsin." dedi.

O sırada Delhi'de Ceştiyye buyuklerinden, Şeyh Muhammed Zubeyr ve iki halîfesi, Şeyh ZiyÂuddîn, Şeyh Abduladl, Şeyh Mîr Dered bin Şeyh NÂsır, MevlÂna Fahruddîn ve başkaları vardı. Yirmi iki yaşına kadar onların huzûrunda ve sohbetlerinde bulundu. Bu sırada gonlunden, yine Delhi'de bulunan Mazhar-ı CÂn-ı CÂnÂn hazretlerinin dergÂhına gitmek geldi. Mazhar-ı CÂn-ı CÂnÂn hazretlerinin huzûruna varıp, kendisini talebeliğe kabûl buyurmasını istedi. O da:

"Sen zevkin ve şevkin olduğu yere git. Bizim yolumuz, tuzsuz taşı yalamak gibidir." buyurdu.

Abdullah Dehlevî ise; "Zaten benim mûradım, isteğim de buyurduğunuzdur." dedi. Mazhar-ı CÂn-ı CÂnÂn hazretleri; "MubÂrek olsun."buyurup talebeliğe kabûl etti. Onu Nakşibendiyye yolunun, Muceddidiyye koluna gore yetiştirip, bu yolun esaslarını ve edeblerini oğretti. Abdullah-ı Dehlevî on beş sene onun sohbetiyle şereflendi. EvliyÂlıkta yuksek derecelere kavuşunca, mutlak icÂzet, diploma alıp, halîfesi oldu.

İlk zamanlarda, "Nakşîbendiyye yoluna girmemden Gavs-ul-a'zam Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri rÂzı olurlar mı?" diye tereddutler gecirmişti. Bir gun ruyÂsında gordu ki, Seyyid AbdulkÂdir-i GeylÂnî hazretleri bir makÂma gelip oturdu. O makÂmın tam karşısına da ŞÃ‚h-ı Nakşibend Muhammed BehÂeddîn hazretleri teşrif etti. ŞÃ‚h-ı Nakşibend'in yanına gitmek istedi. Bu sırada Gavs-ul-a'zam; "Maksat, Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuşmaktır. Sıkılmayın, gidin." buyurdu.

Elinde malı, mulku kalmadığı icin başlangıcda gecim zorlukları ile karşılaşan Abdullah-ı Dehlevî hazretleri, dÂim tevekkul uzere oldu. Eski bir hasırı yatak, bir tuğla parcasını yastık edindi. Bu şekilde, on beş sene kanÂat koşesinde oturdu. Bir defÂsında o kadar cÂresiz kalıp, bitkin duştu ki, "Artık bulunduğum bu hucre benim mezÂrım olacaktır." diye duşunmeye başladı. NihÂyet Allahu teÂlÂnın yardımı yetişti. Tanımadığı birisi, bir mikdÂr para bırakıp gitti. O gunden sonra devamlı Allahu teÂlÂnın bu şekilde yardımına kavuştu.

Hocasının vefÂtından sonra yerine gecip, talebe yetiştirmeye başladı. Uzak yakın her yerden, DiyÂr-ı Rum, Şam, Irak, Hicaz, Horasan ve MÂverÂunnehr'den pek cok talebe, ilim ve feyz almak, sohbeti ile şereflenmek icin yarışırcasına yanına koştu. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî, Şeyh Ahmed-i Kurdî, Seyyid İsmÂil Medenî gibi bÂzıları Resûlullah efendimizden aldığı mÂnevî emirle geldi. Bazısı, sÂdÂtın, bu yolun buyuklerinin mÂnevî işÃ‚reti ile koşup teslim oldu. Şeyh Muhammed Can bunlardandı. BÂzısı ise,Abdullah-ı Dehlevî hazretlerini ruyÂda gorup geldi.

DergÂhında iki yuz kişi civarında talebe vardı ve onların ihtiyaclarını temin ederdi. Bununla berÂber, dÂim mutevÂzî ve gonlu kırık bulunurdu. Bir gun bir kopeği gorup; "Y Rabbî! Ben kimim ki, seninle, sevdiklerim arasında vÂsıta olayım. Bu yarattığın hurmetine bana merhamet eyle!" buyurdu.

Peygamber efendimizin sunnet-i seniyesine uygun yaşamaya cok gayret ederdi. Az uyur, teheccud, gece namazına kalktığında uyuyanları da kaldırırdı. Sonra murÂkabeye oturur, peşinden Kur'Ân-ı kerîm okurdu. Kur'Ân-ı kerîmden her gun on cuz okurdu. Sabah namazını kıldıktan sonra talebeleriyle beraber işrak vaktine kadar zikir, Allahu teÂlÂyı anmak ve murÂkabe, nefs muhÂsebesi ile meşgul olurdu. Sonra hadîs ve tefsîr derslerine başlarlar bu hal zevÂl vaktine kadar surerdi. Sonra yemek yenirdi. Zenginlerden birisi, lezzetli bir yemek gonderse yemez, talebelerinin de yemesini istemez, komşularına hediye gonderirdi. Birisi para gonderse, şupheli bir durumu yoksa, İmÂm-ı a'zam hazretlerinin ictihadına gore bir sene dolmadan mal nisaba ulaştığında zekÂt vermek cÂiz olduğundan once onun zekÂtını verirdi. Cunku bir kuruş zekÂt vermenin binlerce lira sadaka vermekten kat kat ustun olduğunu bilirdi. Sonra kalan paranın bir kısmı ile helva ve başka şeyler yaptırır dervişlere dağıtır, bir kısmı ile dergÂhın borclarını oder, birazını da yanına gelen ihtiyac sÂhiplerine verirdi. Oğleye yakın sunnet-i şerîfeye uymak icin bir muddet kaylûle yapar, uyur, kalkıp bir mikdÂr yemek yiyip dînî kitablar okumak, bÂzı mevzular uzerinde yazılan yazıları gozden gecirmek ve yazılması lÂzım olanları yazmakla uğraşırdı. Oğle namazını kılıp, ikindiye kadar, hadîs ve tefsîr dersi verirdi. İkindiyi kıldıktan sonra, hadîs-i şerîf, İmÂm-ı RabbÂnî hazretlerinin MektûbÂt-ı İmÂm-ı RabbÂnî, AvÂrif-ul-MeÂrif ve RisÂle-i Kuşeyrî'yi okur, sonra guneş batıncaya kadar talebeleriyle zikir ve murÂkabe ile meşgul olurdu. Akşam namazından sonra, mÂnevî teveccuhleri ile talebelerinden ileri gelenlerinin ilerlemelerini sağlardı. Yatsıyı kıldıktan sonra geceyi zikr ve murÂkabe ile ihy ederdi. Uyku bastırdığında seccÂdesi uzerinde sağ yanı uzere yatardı. Bazan otururken uyuyakalırdı. HayÂsının cokluğundan ayağını uzattığı gorulmezdi.

Kur'Ân-ı kerîmi okumakdan ve dinlemekten cok hoşlanır şevk hÂlinin gÂlib olduğu zamanlar dinleyince kendinden gecer ve; "Daha okumayınız, dayanamıyorum." buyururdu. MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî'nin Mesnevî'sini de cok okutup, dinlerdi. Bu esnÂda vecd hÂli hÂsıl olur, coşar, ilÂhî muhabbete gark olurdu. Fakat başkalarının yaptığı gibi dînin emir ve yasaklarına uymayan halleri gorulmezdi. Her hÂli dine uygun olurdu.

Emr-i mÂruf ve nehy-i an'il-munker yapar, insanlara Allahu teÂlÂnın emirlerini hatırlatır, yasaklarından sakınmalarını emrederdi. Bir kerre Şimşîr BahÂdır Han papazlara mahsus bir şeyi giyerek huzuruna geldi. Onu o hÂlde gorunce darılıp bu vaziyette yanında oturmamasını istedi. Bahadır Han, bu kadarına musÂde etmezseniz, bir daha yanınıza gelmem dedi. "Allahu teÂl sizin bir daha boyle buraya gelmenizi nasîb etmesin." buyurdu. Huzûrundan kızarak ayrılan Bahadır Hanın ici rahat etmeyip, uzerindeki o şeyi cıkarıp, huzuruna gelerek affını istedi ve talebesi oldu.

DunyÂya ve dunyÂlığa rağbet etmezdi. ZamÂnın pÂdişÃ‚hı defalarca dergÂhın ihtiyaclarını karşılayacak bir yardımda bulunmayı teklif ettiği halde, kabûl etmedi. VÂlî Emir Han da dergÂhın ihtiyacları icin yardım teklif ettiğinde talebelerinden Raûf Ahmed'e; "Hediye gonderen Emîr Hana şu beyti cevap olarak yazınız.

Biz fakr-u kanÂati şeref biliriz,

Emîr Hana soyleyin mukadderdir rızkımız.

Ve biz, Allahu teÂlÂnın meÂlen; "SemÂda ise, rızkınız ve vÂd olunduğunuz Cennet vardır." (ZÂriyÂt sûresi: 22) Âyet-i kerîmesine guveniriz.

Bir sıkıntısı olduğunda din buyuklerinin yardımına kavuşurdu. Şoyle anlatır.

Bir defasında karnım ağrımıştı. İmÂm-ı RabbÂnî hazretlerinin rûhÂniyetinden yardım istedim. O anda kendisini gordum. Yanıma teşrîf edip, rahatsızlığımı giderdiler.

Peygamber efendimizi son derece seven Abdullah-ı Dehlevî, O'nun şerefli ismini duyduğunda, kendinden gececek gibi olurdu. Bir kere hizmetcisi ona; "Resûlullah'ın sallallahu aleyhi ve sellem manzûru yÂni nazar buyurdukları bir zÂtsın." demişti. Bu sozden duyduğu mÂnevî hazla birden yuzlerinin rengi değişti ve hizmetcinin alnından opup; "Ben kim oluyorum ki, Resûlullah efendimizin manzûru olayım." deyip tevÂzu gosterdiler.

Yakın talebeleri anlatırlar; "MubÂrek hocamızın odasından zaman zaman cok guzel kokular duyardık. O zaman, Resûlullah efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem ile buyuk Âlim ve evliyÂnın rûhlarının ziyÂrete geldiklerini anlardık. Hocamız, Peygamber efendimizin sunnet-i şerîflerine o kadar bağlıydı. Bir gun bize; "Biz muhabbet şerbetini icenlerdeniz. Bizim muhabbetimizin artmasına sebep; kalblerimize ceşit ceşit zevk bahşeden hadîs-i şerîfler ve salevÂt-ı şerîfelerdir." buyurdu.

Giyiminde Resûlullah efendimize uyar, O'nun gibi sert ve kalın elbise giyerdi. Birisi kıymetli bir elbise getirse onu satar, parasıyla birkac elbise alır, fakirlere sadaka olarak dağıtırdı. "Birkac kişinin giyinmesi bir kişinin giyinmesinden daha iyidir." buyururdu.

Buyurdular ki:

RuyÂda Peygamber efendimize sallallahu aleyhi ve sellem sual edip; "Y Resûlallah; "RuyÂda, beni goren gercekten beni gormuştur." sizin hadîsiniz midir? dedim. "Evet." buyurdu. Devamlı tesbih, subhÂnellah ve tahmîd, elhamdulillah okuyup, mubÂrek rûhuna hediye ederdim. Bir def okuyamadım. RuyÂda Resûlullah'ı, Tirmizî'nin ŞemÂil'inde anlatılan şekilde gordum. Geldiler ve; "Okumadın!" buyurdular.

Bir def Cehennem ateşi korkusu beni kapladı. RuyÂda Resûl-i ekremi sallallahu aleyhi ve sellem gordum. Geldi ve; "Bizi seven, Cehennem'e girmeyecek." buyurdu.

Hicbir kerÂmet ve hÂrika, Allahu teÂlÂyı sevmek ve peygamberlerin efendisine sallallahu aleyhi ve sellem tÂbi olmak gibi olamaz. Abdullah-ı Dehlevî hazretlerinde bu iki haslet ziyadesi ile var idi.

Talebelerinin gonullerine tasarruf eder, Hakk'ın feyz ve bereketlerini onların kalblerine akıtırdı. Bu buyuk iş, onda cok gorulduğunden binlerce talebenin kalbi devamlı Allahu teÂlÂyı anar hÂle getirdi. Yuzlercesini cezbelere ve ilÂhî feyzlere kavuşturdu. Coklarını yuksek makam ve hÂllere eriştirdi. Bununla berÂber kerÂmetleri, Allahu teÂlÂnın izni ve ilÂhî ilhÂm ile gaybdan haber vermeleri olurdu.

Abdullah-ı Dehlevî'nin talebelerinden iki tanesi bir yolculuktan hocalarına donuyordu. Yolda kendi aralarında konuşurlarken; "Hocamızın yuksek huzurlarına kavuştuğumuzda, bize ikrÂm olarak ne istiyelim?" dediler. Biri; "Bana bir seccÂde vermesini isterim." oburu; "Bana bir takke vermesini arzu ederim." diye konuştu. Huzurlarına varınca, Abdullah-ı Dehlevî herkese, arzu ettiği şeyi ikrÂm etti.

İnsanların muşkillerini cozer, derdleri ve istekleri icin du ederdi. Coklarının işleri onun duÂları ile hallolurdu.

Beyt:

İşlerinin olması mutlak Allah'dandır,
Sakın zannetmeyin bu, kullardandır.

O yuksek makamlar sÂhibinin her sozu hÂrika olup, Allah'ın Peygamberinin sallallahu aleyhi ve sellem mûcizelerinin şuaları idi.

Bircokları Abdullah-ı Dehlevî'yi ruyÂda gorup, buyuklerin yolunu anlar, icine duşen şevk ile huzûrlarına gelir, yuksek makamlara kavuşup, memleketlerine donerdi. Talebeleri cok olduğu hÂlde, teveccuhleri ile herbirini makamdan makÂma gecirir, hÂlden hÂle kavuştururdu. Teveccuhunun kuvveti sÂyesinde, senelerce surecek işleri, gunlere sığdırırdı. Pek cok fÂsık, fÂcir ve gunahkar, yuksek nazarları, bakışları ile tovbe edip, doğru yola geldiler. Bir kısım kÂfirler de kucuk bir iltifÂtı ile musluman oldular.

Bir gun yakışıklı bir gayr-i muslim genc, Abdullah-ı Dehlevî'nin meclisine, severek gelip, sohbetin