Her gelişim doneminde cocuğun ihtiyacları farklılaşır, kapasiteleri artar, buna bağlı olarak dunyasına giren şeylerin şuuraltlarında oluşturduğu temel dinamikler cocuğun fıtratını şekillendirir. Bu noktada onem arz eden konu ise, cocuğa uygun zamanda doğru bilgilerin doğru bir şekilde aktarılabilmesi ve aktarırlarken de cocuğun icinde bulunduğu zihinsel ve duygusal olgunluğun dikkate alınmasıdır.
ALLAH’I, ONLARIN ANLAYACAĞI ŞEKİLDE ANLATMAMAK YANLIŞ
Anne-babalar 0-7 yaş doneminde cocukların sadece somut kavramları ve varlıkları algılayıp, onlar hakkında yorum yapabildiklerini ve sadece somut varlıklarla ilgili hayal kurabildiklerini duşunurler. Bu, doğru bir bilgidir, ancak soyut duşunemedikleri icin manevi kavramların anlatılmaması gerektiği, cocuğun zihninin karışabileceği ve ruhsal durumunu olumsuz etkileyeceği duşuncesi de yanlıştır. Peygamberimiz kucuk yaşta oğrenilenlerin kalıcı olduğunu bizlere acıklıyor. Modern psikolojide de altı yaşına kadar cocuğun fıtratının şekillendiği bilgisi, cocuğun 0-7 yaş doneminde oğrendiklerini ve bilincaltına yerleşen kavramları daha onemli hale getiriyor. Allah’a iman, insanın yaratılışında kendisine yerleştirilen ve tabiatı haline gelen bir ozelliktir, ancak Efendimiz’in de buyurduğu gibi anne-baba ve cevre faktoru cocuğun doğuştan ve fıtri olan imanını değiştirebilir, farklılaştırabilir. Bundan dolayı doğumdan itibaren Allah (cc) cocuğun dunyasına girmelidir. Soyut duşunemediği icin Allah’la ilgili bilincaltı kazanımları engelleyecek tutum ve eğitim yontemlerine başvurulması buyuk bir hata olur.
***
DETAYA İNMEDEN ANLATMALI
Cocuğun bulunduğu gelişim donemi bu konuda bizim icin en onemli meseledir. Peygamber Efendimiz (sas); “Herkese akıl derecesine gore davranın.” buyurmaktadır. Dolayısıyla bizler cocuğun kendi hayal dunyasında zihinlerindeki mevcut kelime hazinesi ve yorumlayabilme becerisi icinde Allah’ı anlatmalıyız. Allah’ın varlığı ve sıfatlarıyla ilgili olarak cocuğun anlamlandırabileceği şeyler soylemeli, detaylandırılmış bilgiler vermemeliyiz.
2 yaşına kadar cocuğu anne-baba yaşantısı etkiler
Cocuklara Allah’ın anlatılması ve onların şuuraltlarında Yuce Yaratıcı’nın varlığına ilişkin bilgilerin ve hislerin kazanımı oncelikli olarak bulundukları ev ortamından ve anne-babanın kişisel yaşantısından etkilenir. 0-2 yaş doneminde henuz konuşma ve akıcı cumle kurabilme olgunluğuna sahip olmayan cocuklar, evlerinde bulunan anne-babalarını ve bulundukları ortamı izlerler. Cocuk, ebeveyninin davranışlarını ve sergiledikleri davranışların ev ortamına yaptığı katkıları gozlemlediği kadarıyla ruh dunyasında şekillendirir ve kendine gore bir yorumlamayla beraber bilincaltına yerleştirir. Dinimizde cocuğun ilk oğrenmesi gereken kelimenin Allah (cc) olması tavsiye edilmesinin bildiğimiz ya da bilemediğimiz bircok hikmeti olabilir; ancak bu konuda bizim bilmemiz gereken, cocuğun ruh dunyasına cok kucuk yaştan itibaren Allah’ın (cc) girmesidir. Aile ortamında ve gunluk konuşma dilimizde kullandığımız bircok cumle Allah’ın varlığını cocuğa oğreten ilk kavramları oluşturur. “Allah’a emanet ol, maşallah, Allah korusun, Allah buyuktur, Allah kolaylık versin…” gibi cumleler, cocuğun kavram olarak kelime dağarcığında Allah’ın varlığını bilmelerinin temellerini oluşturur. Sadece kullanılan cumleler değil, anne-babaların ellerini acarak diz cokmuş bir halde dua etmeleri, birtakım ibadetleri yapmaları ve bu ibadetlerini yaparken icinde bulundukları manevi hazzın beden dillerine yansımasıyla birlikte, cocuk tarafından bunların gozlenmesi, hep şuuraltında Allah’ın varlığını cocuğa hissettiren şeylerdir. Buyuk zatların hayat hikayelerini okuduğumuzda kendilerini cok kucuk yaşta yaşantısıyla etkileyen insanların var olduğunu goruruz.
***
COCUK SUREKLİ SORU SORMAYA BAŞLADIĞINDA ONU DİNLEYİN VE SABIRLA SORULARINI CEVAPLAYIN (2-5 YAŞ DONEMİ)
Akıcı konuşmaya başlamasıyla birlikte, cocuğun gorduğu ve hayatına giren şeylerle ilgili merakının artması, fazlaca soru sormasına ve her şeyi oğrenmek istemesine sebep olur. Soru sorma davranışının ardı arkası kesilmeyen bu donemlerde(2-5 yaş) anne-babalar, cocuğun sorularını hassasiyetle cevaplamalı ve gordukleri varlıklara ilişkin sordukları soruları Allah’a dayandırarak cevaplama yoluna gitmelidirler. Cevapları verirken kısa, oz ve doğru bilgilendirme yapmalıdırlar. Cocuğun anlayamayacağı duşuncesiyle yanlış cevaplar verilmemelidir. Orneğin; “yağmurun nasıl yağdığını” soran bir cocuğa “Allah istediği icin yağıyor” denmesi bile onları şuphe duymaksızın inanmaya iter. Daha once soylemiş olduğumuz gibi doğuştan fıtri olarak Allah’a iman tabiatlarında vardır.
Bir diğer onemli konu ise anne-babanın dine ve dini terminolojiye hakim olması ve bunu gunluk hayatında sıkca kullanması, yine cocuğun Allah’a olan ilgisini ve sevgisini bilincaltında besleyecektir. Soyut duşunemeyen bu yaştaki cocuklara kısa ve eğlenceli hikayelerle birtakım kavramlar oğretilmelidir. Cocuk, şefkatin ne olduğunu guzel bir hikayeyle anlayabileceği gibi, merhamet, sevgi, yardımseverlik gibi kavramlar da Allah’a adım adım ulaştıracak kavramlar olacak şekilde hikayeleştirilerek anlatılabilir. Peygamber Efendimiz’in uygulamaları icerisinde Allah inancını verecek dualar, şiirler ve guzel cumlelerin cocuklara ezberletilmesi gibi yontemler soylenebilir. Ayrıca hal dili ve ortamın cocuk uzerindeki tesirini de gosterme sadedinde Peygamberimiz’in, torunu Hz. Umame’yi omzuna alarak namaz kıldığı esnada eğilirken onu yere bırakması, kalkarken de yeniden omzuna alması ornek olarak verilebilir.
***
COCUK, ALLAH’I (cc) ETRAFINDA GORDUĞU VARLIKLARA BENZETEBİLİR... (5-8 YAŞ DONEMİ)
Zihinsel olgunlaşmayla birlikte 5-8 yaşlarındaki cocuklar, Allah’a ilişkin hayal dunyalarında birtakım benzetme ve konumlandırmalar yapabilirler. Sadece anne-babasını yegane guclu olarak duşunen cocuk, beş yaşından itibaren anne-babasının her şeye guclerinin yetmediğini anlar ve kainattaki her şeye gucu yeten bir varlığın olduğunu hissedebilir. Ancak soyut duşunemediği Allah’ı buyuk bir insan, ilişki kurma olcusune gore bir cami imamı ya da gorduğu herhangi buyuk bir cisme benzetebilir. Bununla birlikte her ne kadar Allah’ı (cc) bir konumla ozdeşleştirse de O’nun gorunmez olduğunu 7-8 yaşlarında algılayabilir.
Cocuklar cevrelerindeki her şey hakkında bir yorum yapabildikleri icin doğa, insan ve kainattaki her varlıkla Allah’ı (cc) ilişkilendirerek cocuğa hikayeler anlatılmalı ve ornekler verilmelidir. İnsanın zayıf, aciz ve sıkıntılı olduğunda Allah’ın (cc) yardım edeceği ve sıkıntıları azaltacağı anlatılmalıdır.
Cocuğa Allah’ı anlatırken şunlara dikkat edin;
* Cocuğun bulunduğu gelişim donemi ozellikleri iyi bilinmelidir.
* Gelişim donemi dikkate alınarak Allah’tan (cc) bahsedilmelidir.
* Allah’a (cc) imanın fıtraten cocukta var olan bir durum olduğu bilinmelidir.
* Cocuk soyut kavramları duşunemiyor diye bu mevzuları yok saymak yanlıştır.
* Anne-babaların ev ortamında kullandıkları guzel cumlelerin cocuk tarafından gozlendiğini ve bunların onda şuuraltı oluşturduğunu bilmelidirler.
* Akıcı konuşmaya başladığı donemlerde cocukların sordukları tum sorulara Allah’la ilişki kurularak cevap verilmelidir.
* Soyut kavramlarla ilgili hikaye ve masallar cocukların daha kolay algılamasını sağlar.
* Anne-babanın manevi yaşantısına olan hassasiyetleri cocuk tarafından hissedilebilir.
* Kainattaki gercekleşen her bir olayla ilgili sordukları soruları Allah’la (cc) ilişkilendirmek gerekir.
* Gereksiz ayrıntı ve teferruata girilmemeli, genel şeyler soylenmelidir.
* Cocuğun meraklı ve istekli olduğu anlar secilerek bilgilendirme yapılmalıdır.
* Allah’la (cc) ilgili cocuğa antipatik gelebilecek gozdağı vermelere ya da terbiye edici olacağını duşunduğumuz korkutmalara sığınmamalıyız.
ERSİN TOKDEMİR, PSİKOLOJİK DANIŞMAN (AVCILAR FATİH KOLEJİ)
__________________