EvliyÂnın buyuklerinden. İsmi, İbrÂhim bin İsmÂil el-HavvÂs, kunyesi Ebû İshak'tır. Cuneyd-i BağdÂdî hazretlerinin talebelerinden olup, Ebû CÂfer Huldî ve SurvÂn-ı Kebîr'in hocasıdır. Yuksek makam ve kerÂmetler sÂhibiydi. BağdÂtlıdır. 903 (H.291) yılında Rey CÂmiinde vefÂt etti. Gasl ve tekfînini Yûsuf bin el-Huseyin yaptı. HavvÂs, hurma yaprağından zenbil orucu demektir. Herkes tarafından medhedilmiş, kendisine tevekkul edenlerin reisi denilmiştir. Konuşmaları hep hikmet doluydu. Seferleri meşhurdur. DefÂlarcaMekke'ye gitti. Sefere cıkacağı zaman ve başka zamanlarında, iğne, iplik, makas ve su kabını yanından eksik etmezdi.

Cağırılan butun dÂvetlere sunnet olduğu icin gider. Fakat bir şey yemezdi. İnsanlara nasîhat ederdi. DÂvetten sonra hemen evine donerdi. Evinde yenecek bir şey bulunmaz, bu sebeple ne yiyip, ne ictiği bilinmezdi.

Talebelerinden biri anlatır: İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri ile yola cıkmıştık. Yola cıkarken buyurdu ki: "Yol boyunca ikimizden birinin reis olması lÂzımdır. Yollardaki işlerin idÂresi onun elinde olacak." Ben de, "Reis, siz olun efendim." dedim. Hocam "Reis olursam, benim sozlerime îtiraz etmeyeceksin." buyurduğunda, "Peki efendim." dedim.

Yolumuza devÂm ettik. Yolda bir konağa gelince "Otur!" buyurdu. Kuyudan su cekti, bana ikrÂm etti. Odun getirdi, ateş yaktı. Ne zaman bir iş yapacak olduysam musÂde etmedi. "MÂdem ki reis benim, benim dediğim olacak." buyurdu. Yolda şiddetli bir yağmura tutulduk, paltosunu cıkarıp, sabaha kadar ayakta ustume tuttu. Cok sıkılıyordum. Sabah olunca, "Keşke reis ben olsaydım." dedim. Yolumuza devam edip, hacca gittik. Hacdan sonra bana: "EvlÂdım, reis olduğun zaman sana yaptığım gibi yaparsın. Reis, başkalarına hizmet ettiren değil, onlara hizmet eden, onların duny ve Âhiret saÂdeti icin calışan kimsedir. Reis, başkalarından gelen sıkıntılara severek katlanan insandır."

İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri bir gun BağdÂt'ta sÂlihlerden bir kac kişiyle birlikte, bir yerde oturuyordu. O esnÂda yanlarına bir genc geldi. İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri arkadaşlarına buyurdu ki: "Bu gencin yahûdî olduğunu zannediyorum." Arkadaşları, bu soze pek kulak vermediler. Genc gelip oradakilere sordu: "Bu zÂt benim icin neler soyledi?" Onlar da; "Senin yahûdî olduğunu soyledi." dediler. Genc, hemen İbrÂhim-i HavvÂs hazretlerinin ellerine sarılıp, Kelime-i şehÂdet getirerek musluman oldu. İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri musluman olmasının sebebini sordu. Genc; "Efendim, biz kitabımızda şoyle okuduk ki: Sıddîk, yÂni hakîkî bir muslumanın firÂsetinde yanlışlık olmaz. Kendi kendime muslumanları imtihÂn etmek istedim ve dedim ki: Muslumanlar arasında sıddîk olanlar bulunabilir. Cunku onlar; "Biz Allahu teÂlÂdan başka her şeyi kalbimizden cıkarırız." diyorlar. İşte bu duşunce ile sizin yanınıza geldiğimde, benim yahûdî olduğumu hemen anladınız. Buradan sizin sıddîk olduğunuzu anladım. Bunun icin musluman oldum." dedi.

"ÎmÂnın hakîkatı nedir?" diye soran birisine; "Bu sorunuzun cevÂbı laf ile değil, yaşayarak, gorerek verilir. Şimdi ben Mekke-i mukerremeye gidiyorum. Eğer benimle gelirsen, yolculukta sorduğunun cevÂbını alırsın." buyurdu. O zÂt diyor ki: İbrÂhim-i HavvÂs hazretlerinin teklifini kabûl ettim. Yola cıktık. Yolculuğumuzun her gununde, iki tabak yemek ile iki bardak su gÂibden zuhûr ediyordu. Yiyeceklerin yarısını bana veriyor, diğerini de kendisi icin ayırıyordu. Bir gun colun ortasında ata binmiş yaşlı bir zÂt yanımıza geldi. İbrÂhim-i HavvÂs hazretleriyle bir miktar konuştular. Sonra atına binerek yanından uzaklaştı. "Efendim, bu gelen ihtiyar kimdi?" dedim. "Yolculuğumuzun başlangıcında bana sorduğunuzun cevÂbıdır." buyurdu. Ben "Anlayamadım efendim." deyince, o da; "Bu gelen zÂt, Hızır aleyhisselÂmdı. Seninle berÂber yolculuk yapalım diye teklif etti. Allahu teÂlÂdan başkasına guvenmek, itimÂd etmek gibi bir hÂl olur, tevekkulum bozulur diye korktuğum icin, teklifini kabûl etmedim. İşte sorduğunuz îmÂnın hakîkatı, Allahu teÂlÂdan başkasına guvenmemektir." buyurdu.

İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri, nehrin kenarında hurmalıkların olduğu bir yerde oturup, hurma liflerinden zenbil orup, gayri ihtiyÂrî elinde olmadığı halde nehre atıyordu. Bu hÂl dort gun devam etti. Sonunda bu işin hikmeti nedir? Ben nicin boyle yaptım? diyerek nehrin akıntısına doğru yurumeye başladı. Derken nehrin kenarında oturup ağlayan yaşlı bir kadına rastladı. Kadına "VÂlide, nicin ağlıyorsunuz?" diye sorunca, kadın; "EvlÂdım! Beş yetim cocuğum var. Onlara yedirecek hicbir şeyimiz kalmadı. Dort gundur bu nehirden, yapılmış zenbiller akarak geliyordu. Bunları alıp satıyor gecimimizi sağlıyorduk. Bugun gelmedi." diye cevap verdi. Bunları işiten İbrÂhim-i HavvÂs hikmetini anladı ve kadına; "Şimdi sen musterih ol. Evinizi bana gosteriniz, geciminizi ben halledeceğim." buyurdu.

Hamîd-i Esved hazretleri anlatır: İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri ile berÂber yedi gun yolculuk yaptım. Yedi gun zarfında hicbir şey yiyip icmedim. Sonra yuruyecek tÂkatim kalmadı. Durumumun farkına vararak buyurdu ki: "EvlÂdım! Sana ne oldu?" Ben de; "Efendim! Yuruyecek hÂlim kalmadı." dedim. O; "Acıktın mı, susadın mı?" diye sordu. "Susadım." dedim. Bu sozum uzerine, "Şu nehirden su ic de gel." dedi. Hemen nehre vardım. Suyundan icip, abdest aldım. HayÂtımda bu kadar tatlı ve soğuk su icmemiştim. Kendisi hic gelip icmedi. Daha sonra arkama donup baktığımda, su ictiğim yerin kupkuru bir ova olduğunu gordum. Ortalıkta nehir falan yoktu.

İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri bir dağda ibÂdet ediyordu. Bir gece yarısı dereye abdest almaya indi. O sırada bir arslan karşısına cıktı. Arslan acılar icinde kıvranıyordu. Boynunu buktu, ayağını gosterdi. Ayağına taş batmış ve iltihaplanmıştı. İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri cakısını cıkardı, arslanın ayağını yararak yarayı temizleyip, iyice sardı. Arslan fasîh bir lisÂn ile teşekkur etti.

MimşÃ‚d-i Dîneverî şoyle anlatıyor: "Bir gece gec vakitte dışarı cıktım. Bir tepeye vardım. Şiddetli soğuk vardı ve cok kar yağıyordu. Baktım ki, İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri orada oturuyor. Uzerinde sadece bir gomlek vardı. Etrafına duşen karlar hemen eriyordu ve bulunduğu yer, gÂyet kuruydu. Benimle musÂfeha etti. ellerinin sıcaklığı ile benim ellerim terledi. Biraz sohbet edip ayrıldık."

İbrÂhim-i HavvÂs talebelerinden Ebû Hasan isminde birine "Bir yere gideceğim. Sen de gelir misin?" dedi. Talebe; "Peki efendim, izin verirseniz evden ayakkabılarımı giyip geleyim." deyip eve gitti. Eve vardığında "kaygana" isimli yemeğin hazırlanmış olduğunu gordu. Ondan bir miktÂr yedi. Sonra hocasının yanına geldi. BerÂberce yola cıktılar. Bir nehirden gecmeleri icÂb etti. İbrÂhim-i HavvÂs nehir uzerinde yurumeye başladı. Peşinden talebesi de yurumek istedi ise de, suya battı. Bunun uzerine hocası geri donup "Ne oluyor. Yoksa, kaygana ayağına mı dolaştı?" buyurunca, o talebe hemen hocasının su ustunde yurumesine, hem de kendisinin o yemeği yediğini anlamasına hayret etti.

VefÂtından once hastalandı. İshale yakalanmıştı. Ustu cok fazla kirleniyordu. Temiz olarak olmek istiyordu. Bunun icin her abdesti bozulduğunda gusul abdesti alıyor, iki rekat namaz kılıyor tekrar abdesti bozuluyordu. O gun altmış def gusul abdesti aldı. En sonunda gusul yaparken vefÂt etti. VefÂtından sonra onu ruyÂda gorenler; Allahu teÂl sana nasıl muÂmele eyledi dediler. O da; "Yaptığım ibÂdetler ve gosterdiğim tevekkul, bana verilen nîmetlere karşı yetmedi. Ancak dunyÂdan goceceğim sıralarda gusul abdesti alarak temizlenmem, Allahu teÂlÂnın katında makbûle gecmiş. Bu temizlik sebebiyle Cennet'te en yuksek makamlara cıkardılar ve şoyle bir ses; "Ey İbrÂhim! Sana yapılan bu ikrÂm, huzûrumuza temiz olarak geldiğindendir. Burada temizler icin, fevkalÂde buyuk mertebeler, makamlar vardır." diyordu.

İbrÂhim-i HavvÂs buyurdu ki:

"Esas Âlim, ilmi ile amel edendir."

"Kalbin ilÂcı beştir: Kur'Ân-ı kerîm okumak ve Kur'Ân-ı kerîme bakmak, mîdeyi boş tutmak, gece kalkıp ibÂdet etmek, seher vaktinde ağlayıp sızlamak ve iyilerle berÂber bulunmaktır."

"Bir musluman, Allahu teÂlÂnın emir ve yasaklarına ne kadar dikkat edip tatbik ediyorsa, Allahu teÂl da onu o derece azîz eder. Diğer muslumanların kalbine de onun sevgisini verir."

"SÂdık kimseyi ya uzerine farz olan bir ibÂdeti yaparken veya nÂfile bir ibÂdetle meşgûl olurken gorursun. Bunun dışında başka bir halde gormezsin."

"İlmin tamamı iki şeyden ibÂrettir: 1) Allahu teÂlÂnın, ezelde, senin icin takdir ettiği rızık icin endişe etme. 2) Allahu teÂlÂnın emir ve yasaklarına riÂyet eyle."

"Başkasına el acacak duruma duşmek, muslumana yakışmaz."

"Bir kimse, baş olma sevdÂsına kapılırsa, artık ibÂdetten, ihlÂstan sıyrıldı demektir."

"İyi insanların, butun varlığı ile bağlı olduğu murÂdı, maksadı, Allahu teÂl olmalıdır. Doğru, sÂdık, kimselerle arkadaş olmalıdır. Aclık, iyi insanın gıdÂsı, ibÂdet rûhunun susudur."

ALLAHU TEÂLÂ BİLDİRİYOR

Kendisi anlatır: Bir zaman Şam civarındaydım. Nar ağacı gordum. Tatlı nar yemek arzu ediyordum. LÂkin gorduğum narlar ekşi olduğu icin, yemeyip sabrettim. Tatlı nar bulduğum zaman yerim deyip, yoluma devam ettim. Bir yere varınca, eli, ayağı olmayan, zayıf, hÂlsiz, yaralı bir kimse gordum. Yaralarına kurt duşmuş, hatt bircok eşek arısı yaralarına hucûm etmiş, zavallıya ızdırab veriyorlardı. Onun bu cÂresiz ve muzdarib hÂline acıyarak, yanına varıp; "Bu halden kurtulmak ister misin?" dedim. "Hayır." dedi. Ben hayretle "Nicin?" dedim. "Sağ sÂlim olmak nefsimin arzûsudur. Bu halde olmam ise Rabbimin murÂdıdır. O'nun murÂdının aksi bir şeyi O'ndan istemek, kulluğuma yakışmaz, takdirine rÂzı olmak, elbette benim icin hayırlıdır." dedi. "MusÂade et de hic olmazsa arıları senden uzaklaştırayım, sana cok ızdırap veriyorlar." dedim. "Onlar bana ızdırap verdikce, benim hÂlim daha hoş oluyor. Ey HavvÂs! Sen benim cektiğim sıkıntıları, eşek arılarını boşver, sen tatlı nar yemek arzusunu kendinden uzaklaştırmaya bak." dedi. "Butun bunları nereden biliyorsun?" dedim. "Allahu teÂl bildiriyor." dedi. Sonra izin isteyip yoluma devÂm ettim.

KAYSERİN KIZI

İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri anlatır: Bir sene, hacca gitmeye niyet ederek yola cıktım. Ne zaman KÂbe-i şerîf tarafına gitmek istedimse, gayri ihtiyÂrî ters istikÂmete doğru gidiyordum. Allahu teÂlÂnın irÂdesi beni bu tarafa cekiyordu. En sonunda İstanbul tarafına gitmeye karar verdim. Şehre girdim. Yuksek bir koşk gordum. Kapısı onunde, bir kısım insanlar toplanmıştı. Yaklaşarak: "Nicin toplandınız?" diye sordum. Onlar da, "Rum Kayserinin kızı delirmiş, cÂre bulmak icin doktorlarını topladı." dediler.

Bunda bir hikmet olsa gerektir deyip iceri girdim. Odada Kayser'in kızını gordum. Bana bakarak "Ey İbrÂhim-i HavvÂs! Hoş geldiniz." dedi. Ben, hayret ederek, "Beni nereden tanıyorsunuz?" diye sorunca bana; "CÂnımı cÂnÂna teslim etmek istedim ve Hak teÂlÂdan sevdiği bir kulunu yanımda bulundurmasını niyÂz ettim. Uzulme, yarın İbrÂhim-i HavvÂs dostum sana gonderilir buyruldu." dedi. Bunun uzerine İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri, "Peki hastalığınız nedir?" diye sorduğumda kız; "Bir gece dışarı cıkıp, ibret nazarı ile gokyuzune baktım. Allahu teÂl hazretleri, beni benden aldı. Kendimden gectim. "L ilÂhe illallah Muhammedun resûlullah" kelimesi dilime, mÂnÂsı kalbime geldi. Bu kelimeyi dilimden duşurmez oldum. Bu sebepten hÂlime delilik, bana da deli, dediler." diye cevap verdi. O zaman ben; "Bizim diyÂra gelmek ister misin?" deyince, o da; "Sizin diyÂrda ne vardır?" dedi. "Mekke, Medîne, Beytulmukaddes oradadır." diye cevap verince, "Sağ tarafına bak." dedi. Baktım, bir duzlukte Mekke, Medîne ve Beytulmukaddes karşımda duruyor gordum. Az sonra bana: "Vakit yaklaştı, istek ve arzu haddi aştı." dedi ve Kelime-i şehÂdet getirip rûhunu teslim etti.

KARDEŞİN HIZIR'IN SELÂMI...

İbrÂhim-i HavvÂs hazretleri, Medîne'ye Peygamber efendimizin Kabr-i şerîfini ziyÂrete gidiyordu. Colde hayvanlar susamışlar, olme derecesine gelmişlerdi. Yanında bulunan bir kayaya eli ile vurdu ve Allahu teÂlÂnın ihsÂnıyla oradan su fışkırdı. Butun hayvanlar oraya gelip su ictiler. Yanına bir zÂt gelip sordu: "Nereye gidiyorsun?" İbrÂhim-i HavvÂs da, "Resûlullah efendimizin kabrini ziyÂret etmeye." dedi. Gelen kimse; "Bizden de selÂm soyler misiniz?" deyince, İbrÂhim HavvÂs, "Olur, ama kimin selÂmı var diyeceğim?" dedi. O gelen de, "Kardeşin Hızır'ın selÂmı var dersiniz." dedi.

1) TabakÂt-us-Sûfiyye; s.284
2) Hilyet-ul-EvliyÂ; c.1, s.325
3) Tezkiret-ul-EvliyÂ; s.394
4) CÂmiu KerÂmÂt-il-EvliyÂ; c.1, s.223
5) Tam İlmihÂl SeÂdet-iEbediyye; (49. Baskı) s.1094
6) TabakÂt-ul-EvliyÂ; s.16
7) Sıfat-us-Safve; c.4, s.90
8) NefehÂt-ul-Uns; s.137
9) İslÂm ÂlimleriAnsiklopedisi; c.3, s.203
__________________