İnsan, bu dunyaya uc temel ihtiyacla gelir. Bunlar bedenî gelişimi temin icin gıda, rûhî hayatın tekÂmulu icin terbiye, zihnen ve kalben terakkî icin de ilim ihtiyacıdır. Bunları kısaca şoyle acabiliriz:

1. GIDA İHTİYACI İnsan, varlık Âlemine adım attığı andan itibaren gıdaya muhtactır. Gıdasız yaşayamaz. Bu sebeple doğumundan evvel kordon vasıtasıyla annenin gıdasıyla gıdalanır. Doğduktan sonra, bir muddet anne sutuyle beslenir. Burada, annenin hÂlet-i rûhiyesinin de kısmen cocuğa intikal ettiğini ifÂde etmek lÂzımdır. Yani bir annenin tiryaki veya muzisyen olması evlÂdına tesir eder. Daha sonra bu yavru, her biri CenÂb-ı Hakk’ın birer lûtfu ve ihsanı olan ceşit ceşit gıdalarla, nimetlerle hayatiyetini devam ettirir.


Ancak unutulmamalıdır ki;
Beslenme ihtiyacı karşılanırken gıdaların helÂl olması, insanın mÂnevî istikameti icin cok muhim bir vesiledir. Cunku helÂl olmayan, haram ve şupheli şeylerle beslenen kişide ibadet şevki ve kulluk aşkı olmaz. Gonul mÂnen hantallaşıp duygusuzlaşır. TemÂyuller nefsÂnî arzulara gore şekillenir. Boylece İslÂm ahlÂkı ve yuce fazîletler Âdeta unutulur.
Yani, kulun mÂnevî inkişÃ‚fında helÂl gıdanın cok muhim bir rolu vardır. Zira CenÂb-ı Hak:
“Ey insanlar! Yeryuzunde bulunanların helÂl ve temiz olanlarından yiyin…” (el-Bakara, 168) buyurarak helÂl, temiz ve nezih gıdalar ile gıdalanmamızı emir buyurmaktadır. HelÂl kazancın ehemmiyetini tebÂruz ettiren nice hakikatin hulÂsası olarak;


“Kişinin dindarlığı, gıdasının helÂlliği nisbetindedir.” denilmiştir. Cunku insanın karakteri uzerinde dort buyuk muessir vardır. Bunlar:
Aldığı gıdanın helÂllik derecesi. Anne-babanın tesiri. Tahsil gorduğu okul ve yetiştiği toplum. Muhabbet beslediği kimselerin mÂnevî durumu. Yani muhabbet duyulan kimse, yanlış yolda ise seven kimseyi de yanlışa sevk eder. Şayet istikÂmet uzere ise, onu da istikÂmet uzere olmaya yonlendirir. Aynen bunun gibi helal lokma, insanı istikÂmet uzere olmaya yonlendirirken haram lokma da insanı Hak’tan uzaklaştırır.


Gunumuzde şehirleşmenin bir neticesi olarak gıda hususunda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da, yemek kokusu ile komşuya eziyet etmemektir. Yine kiraya verilen dukkÂnlarda menfî satışların olmamasına ehemmiyet gostermek de kazancın helÂliyeti noktasında dikkat edilmesi gereken bir zarurettir.

2. MUREBBÎ/TERBİYE EDİCİ İHTİYACI: İnsan, hayata Âciz olarak başlar. Kendi kendine hicbir şey yapamaz bir hÂlde dunyaya adım atar. Bu sebeple bir murebbîye mutlaka ihtiyacı vardır.
Bu durum, buyuduğunde sadece vasıf değiştirir. Yani doğduğunda bedenî acziyet onde iken; buyuduğunde kalbî, fikrî ve irÂdî acziyeti one cıkar. Dolayısıyla murebbî ihtiyacı daha şiddetli bir şekilde kendini gosterir.
Cunku insana nefis ve ruh verilmiş, bir de bu dunya dershanesindeki imtihanlar sebebiyle uzerine iblis musallat edilmiştir. İnsandaki nefis, diğer mahlûkattaki nefis ile aynıdır. Yani terbiye edilmeye muhtac, ham bir hÂldedir.


Terbiye yoluyla nefis, iblise karşı mukavemet kazanmalı, iblisin getirdiği engelleri bertaraf edecek kıvama gelmelidir. Eğer terbiye edilmezse, yani iblise ve nefsÂnî iştihalara karşı koyma kuvveti kazandırılamaz ise netice, dunyada da Âhirette de felÂket olur.
CenÂb-ı Hak insanın terbiyeye olan ihtiyacını karşılamak uzere tarih boyunca peygamberler gondermiştir. Onların vazifelerini de Âyet-i kerîmede şoyle beyan buyurmuştur:


“Andolsun ki iclerinden, kendilerine AllÂh’ın Âyetlerini okuyan, (kotuluklerden ve inkÂrdan) kendilerini temizleyen, kendilerine Kitap ve hikmeti oğreten bir Peygamber gondermekle Allah, mu’minlere buyuk bir lûtufta bulunmuştur…” (Âl-i İmrÂn, 164)


Bu terbiyenin nihÂî gÂyesi, insanı mÂrifetullahʼa hazırlamaktır. Haram ile beslenen ten de, terbiye gormemiş ham nefis de, mÂrifetullah’tan nasîb alamaz. Bu sebeple kelime-i tevhidin «l» ile başlaması hakikatinde olduğu gibi, evvel nefsÂnî ve şeytanî duygulardan temizleyici bir terbiye zarurîdir.
HelÂl gıda ve nebevî bir irşad ile nefis terbiyesinden sonra insanın ucuncu ihtiyacı ise kalp ve zihne yoneliktir. Kalp ve zihnin gıdası da hak bilgidir. Bu sebeple insanın muhtac olduğu ucuncu hususiyet:

3. BİLGİ İHTİYACI İnsanlar bilgiye ihtiyac duyma hususunda diğer varlıklardan bariz bir şekilde farklıdır. Diğer mahlûkÂtın ilme ihtiyacı yoktur. Kedilerin yahut kuşların bizim anladığımız mÂnÂda ilme, talime, oğrenmeye ihtiyacı olmaz. Cunku onlar hayatlarını, CenÂb-ı Hakk’ın doğuştan kendilerine lûtfettiği sevk-i tabiîler (icguduler) ile surdurmektedir.


İnsan ise, son nefesine kadar ilme, oğrenmeye ve unutmamak icin tekrarlamaya muhtac yaratılmıştır. Cunku;
Dunyaya geliş bir imtihandır ve bu imtihanın neticesinde ise ya Cennet ya da Cehennem bulunmaktadır.
Dolayısıyla omur boyu zararlı olanı terk etmek, faydalı olanı da tercih edebilmek ve yaşayabilmek icin insanın ilme ihtiyacı vardır. Cehennem’den kurtaracak, Cennet’e vardıracak yolları oğrenmeye ihtiyacı vardır.


Âyet-i kerîmede bildirildiği uzere, yaratılışın gÂyesi, kulluktur. (لِيَعْبُدُون) Hayatın hedefi, Hakk’ı tanıyabilmek, kalben AllÂh’a yaklaşabilmektir. (لِيَعْرِفُون)
Mesela bir kimse, doktor olmak istediğinde Tıp Fakultesini, muhendis olmak istediğinde ise Muhendislik Fakultesini okumaya yonelir. O ilmin inceliklerini oğrenmek gÂyesiyle, o hususta bilgi sahibi olan kimselerin peşinde koşar, gayret sarf eder.


LÂkin Rabbimiz, kullarına olan engin sevgisi, ihsan ve ikrÂmı dolayısıyla, kulluk tahsilini yaptırmak ve mÂrifetullahtan nasîb alabilmesini sağlamak icin insanoğluna kitaplar ve peygamberler gondermiştir. Ayrıca bu peygamberler, ummetleri icin en guzel bir numûne olmuş, herhangi bir ucret talep etmeden butun gayretlerini insanoğlunu irşÃ‚d icin sarf etmişlerdir.


İşte bu nebevî terbiyeden uzak kalarak kÂinattaki ilÂhî kudret ve azamet tecellîlerine Âm kesilen, “dunyaya gelenin, nereden ve nicin geldiğini; dunyadan gidenin de neden ve nereye gittiğini” bilmeyen, beşikten teneşire, nihÂyet kabir Âlemindeki mechullere, bir hazan yaprağı misÂli şuursuzca savrulan bir insanın durumu ne hazindir!..


Yaratıcısı ve Rabbi olan AllÂh’ın huzurunda hicliğini idrÂk edemeyen ve şukur hissiyatıyla secdelere kapanmayan bir kalbin, kıymeti ve insanlık haysiyeti ne olabilir?!.


Yûnus Emre ne guzel buyurmuştur:
İlim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir,
Sen kendini bilmezsin, bu nice okumaktır?

İnsan aklı, fennî ilimler denilen, yani laboratuvar muşahedeleriyle ispatlanabilen fizik, kimya, tıp, biyoloji vs. gibi ilimleri oğrenebilir. LÂkin bu bilgiler iki uclu bir bıcak gibidir. Faraza hukuk tahsili goren bir kimse, hak ve adÂlet tevzî edeceği yerde bir cellat; tıp tahsili yapmış bir kimse de şif dağıtacağı yerde bir insan kasabı kesilebilir. Yine bir inşaat muhendisi, insanlara ev inşÃ‚ edeceği yerde, malzemeyi eksik kullanması sebebiyle onlara kucuk bir depremde yerle bir olan mezar odaları yapabilir. Dolayısıyla aklın hakka ve hayra yonlendirilmesi, ancak vahyin muhtevÂsında nebevî bir terbiyeden gecmesiyle mumkundur.


Unutmamalı ki fÂnî gunlerin hayat notları, ebediyet mahkemesinin adlî dosyalarıdır. Mechullerle cevrilmiş hayat yolcusunun huzur ve saÂdet kapısı, ancak nebevî terbiyeden nasîb alabilmekle acılabilir.
İnsan, gıda ve terbiye ihtiyacını giderme hususunda nasıl başta anne-babası olmak uzere diğer insanlardan istifade ediyorsa, hakikî ilmi tahsilde de vazife anne-babaya, hocalara, Âlimlere ve topluma duşer. Fakat bilhassa fitne ve fesadın coğaldığı gunumuzde takv ehli sÂlih Âlimlerden istifÂde etmeye gayret etmek buyuk bir ehemmiyet arz etmektedir. Nitekim Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, Abdullah bin Omer -radıyallÂhu anh-’ın şahsında kıyamete kadar gelecek butun ummetine, bu hususta hassasiyet gostermelerinin luzumunu, şu şekilde emir buyurmuştur:


“Ey İbn-i Omer! Dînine iyi sarıl, dînine iyi sarıl! Zira o, senin hem etin, hem kanındır. Dînini kimden oğrendiğine iyi dikkat et! Dînî ilimleri ve hukumleri, istikÂmet ehli Âlimlerden al, istikÂmetten sapanlardan alma!” (Hatîb el-BağdÂdî, el-KifÂye fî İlmi’r-RivÂye, s. 121)


Dolayısıyla, nesli yetiştirme mes’ûliyeti ihmal edilirse, Âkıbet hazin olur. EvlÂtlarımız dinlerine, medeniyetlerine yabancılaşır; mÂnen, yabancı yerlerin evlÂdı ve nesli olurlar. Geriye kalan biyolojik yapı da hicbir şey ifade etmez hÂle gelir. Kıyamet gunu ise uhrevî tahsilleri ihmal edilmiş evlÂtlar ana-babalarından dÂvÂcı olacaktır.


EvlÂtlar ne yapsa ana-babalarının haklarını odeyemezler; ama ana-babalar o ciğerparelerini CenÂb-ı Hakk’ın yoluna değil de başka taraflara sevk etmişlerse, istikbÂli/geleceği fÂnîlerin vereceği kÂğıt parcalarında aramışlarsa, AllÂh’ın vaad ettiği istikbÂli de ikinci plÂna atmışlarsa, Âkıbet husrandır. Cunku bu durumda evlÂtlar, mahşer meydanında ana-babalarının yakasına yapışacak, oz ebeveynlerinden dÂvÂcı olacaklardır.
Bu gerceğin muhasebesini bugun yapmak mecburiyetindeyiz. Cunku;
KıyÂmet gunu feryatlar fayda vermez.
Dolayısıyla bugun en buyuk hedefimiz, kÂmil insan yetiştirebilmek ve arkamızdan karakter ve şahsiyet mirası bırakabilmek olmalıdır.
Bu vesilelerle;
Kazancımızın helÂliyetine ihtimam gostermeliyiz. Kendimizi ve evlÂtlarımızı kimin ve kimlerin terbiye ettiğine dikkat etmeliyiz. Hakikî ilme ve tahsile talip olmalıyız. HÂsılı;
Ebedî gerceği şimdiden gormeli, bugun evlÂtlarımızı eğitmek icin gece-gunduz ter dokmeliyiz. Bilhassa Kur’Ân tahsiline, cocuklarımızın Allah kelÂmının ve sunnet-i seniyyenin ulvî dokusundan hisseler alabilmesine gayret etmeliyiz. EvlÂtlarımızın guzel bir istikbÂle sahip olmalarını istiyorsak, onları sÂlih ve sÂliha kimseler olarak yetiştirmeliyiz. Bunun icin ilk şartın, evvel kendi karakter ve şahsiyetimizi Kur’Ân ve Sunnet istikametinde inşa etmek olduğunu da asl unutmamalıyız. Zira Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz bizlere iki emÂnet bırakmıştır: “Kur’Ân ve Sunnet.” Bunlara olan rağbetimiz de bizim Efendimiz’e olan yakınlığımızın en bÂriz bir gostergesidir.


CenÂb-ı Hak, şahsiyetimizi Kur’Ân ve Hazret-i Peygamber ahlÂkıyla inşÃ‚ etmeye cumlemizi muvaffak kılsın. Fayda veren ilimlerle bizleri şuurlandırsın.
Âmîn!..



Osman Nûri Topbaş / Şebnem Dergisi
Yıl: 2018 Ay: Şubat Sayı: 156


__________________