Molla, bazı İslÂm toplumlarında tanınmış din Âlimlerine veya belirli seviyede oğrenim gormuş kimselere verilen bir unvandır.

Monla, munla vemulla biciminde de gorulen kelimenin Arapca'da "efendi, sahip, Âmir" manasındaki mevlÂdan geldiği kabul edilmektedir.

Arapca'da "efendimiz" anlamındaki mevlÂnÂnın değişikliğe uğramasından ortaya cıktığı duşunulen ve daha eski bir kullanım olduğu sanılan monla (munla) kelimesindeki "n" harfi zamanla “l”ye donuşmuştur.

Molla unvanını alan kişinin bilgiyle dolu olduğu kabul edilerek mollanın "doldurmak" anlamındaki mel' kokune dayandığı da ileri surulmuşse de bu ihtimal zayıf gorulmektedir.

Tarih boyunca ceşitli İslÂm toplumlarında gorulen molla kelimesi gunumuzde en cok İran'da kullanılmaktadır. İran'da halk dilinde yazı yazmayı bilmese de yazıyı okuyabilen kimselere molla denilmiştir. "Molla olmak ne kadar kolay, adam olmak ne kadar zordur." atasozu buyuk ihtimalle bunu belirtmek icin soylenmiştir.

İran'da esas olarak bu unvan iyi bir tahsil kademesinden gecmiş, liyakat sahibi kimseler icin kullanılmıştır. Safevîler devrinde Molla Sadra diye bilinen Sadreddîn-i ŞîrÂzî, baba-oğul Molla Meclisî'ler gibi cok sayıda Âlim ilmî bir şeref ve liyakat ifade eden molla unvanı ile anılmıştır. Bu durum Kacarlar doneminde de surmuş, kelime ulem arasında Molla Ali Kenî ve Molla Âg Derbendî'ye unvan olmuştur. Ahund Molla KÂzım HorasÂnî'de gorulduğu gibi, başına bazan "ahund" kelimesi getirilmiştir. Bu kullanım şekli, belirtilen kişinin sahasındaki ustunluğunu ve ilmî muhtevasının yuksekliğini gostermekteydi.

Molla kelimesi XX. yuzyılda giderek itibarını kaybetmiştir. Gunumuz İran'ında tamamen aşağılayıcı bir anlam kazanmış olup, genellikle ilmine guvenilmeyen veya -dine muhalif kimselerin dilinde- yuksek dereceli de olsa herhangi bir din Âlimi icin kullanılmaktadır. Bu anlam kotuleşmesi, sadece okuma yazma oğretilen okullarda oğrencilere ilk bilgileri veren kişilere molla unvanının verilmesinden de kaynaklanmış olabilir. Buralarda kızlara oğreticilik yapan hanımlara "molla bacı" denildiği gibi "mollaya gitmek" ifadesi bu tarzdaki mektep derslerine katılma manasına gelmektedir.

Bu arada İran'da Zerduştî ve Yahudi cemaatlerinin de kendi din Âlimlerinin isimlerinin başına molla unvanını koyduklarını belirtmek gerekir.

Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan onceki donemde molla ismine bir ilmî unvan olarak yer verildiği ve MevlÂn CelÂleddîn-i Rûmî'nin sûfîliğinden ziyade ilmî ozelliklerine atıfta bulunularak Molla-i Rûm şeklinde anıldığı bilinmektedir.

Osmanlılar'da molla kelimesinin kullanılışı İran'dakinden daha farklı ve daha az karmaşık olmuştur. Bu unvan, genellikle muderrislikten sonraki mevleviyet payesi denilen dereceye ulaşan buyuk Âlimlerle Suleymaniye muderrislerinden mansıp alarak 300 akcelik kadılık mesleğine gecen, 300 akceden yukarı mevleviyete tayin edilen birinci sınıf kadılara verilirdi.

İstanbul kadısına daha cok "İstanbul Efendisi" denilmekle birlikte, diğer vilÂyetlerin kadıları icin mesel "Edirne Mollası" veya "Mısır Mollası" ifadeleri kullanılırdı.

Osmanlı tarihinde Molla FenÂrî, Molla Husrev, Molla GurÂnî ve İzzet Molla gibi unvanı tayinle birleşip devam edenler oldukca azdır.

XVI. yuzyılın ikinci yarısından itibaren ilmiye sınıfında "zadegan" diye anılan ulem nesli ortaya cıkınca "beşik ulemÂsı" denilen grup turemiş ve bunlara "molla bey" unvanı verilerek diğerlerinden farklı sosyal bir sınıfa mensup oldukları belirtilmek istenmiştir. Babası molla unvanlı olan cocukların bu sınıfa girebilmesi icin şeyhulislÂmın muvafakati şart koşulmuşken, molla unvanını taşımayan ilmiye mensubu vezirlerin ve memurların cocuklarına molla bey unvanının tevcihi padişahın iradesine bağlanmıştır.

Osmanlılar'ın son donemlerinden itibaren molla kelimesi sosyal anlamda değer kaybına uğramıştır. Bu sebeple medrese oğrencileri isimleriyle değil "molla" diye cağırılmaya başlamış, ayrıca kadınlar arasında Kur'an ve mevlid okuma gibi dinî hizmetleri yerine getiren hanımların isimlerinin sonuna bu kelime eklenmiştir.

Kazan ve Kırım-Tatar lehcelerinde "molla" kelimesi yuksek bir ilmî seviyeyi gosterirken, Orta Asya'da, kendisinden herhangi bir talepte bulunulan onemli kişinin isminin başına bir nezaket ifadesi olarak getirilmektedir.

Molla Kurtce'de "melÂ" şekline donuşmuş olup, az cok medrese tahsili gormuş olanları belirtir.

Hindistan yarımadasındaki Muslumanlar arasında, toplumda saygınlık kazanmış din Âlimleri icin kullanılan "maul(a)vî" unvanı da molla ile aynı kokten gelmektedir. (bk. TDV İslam Ansiklopedisi, Molla md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet
_____________
__________________