Koyun Cicek Hastalığı (Sheeppox Disease)

Koyun-keci ciceği, koyun ve kecilerin ateş, generalize papuller, nadiren vezikuler, ozellikle deri ve akciğerlerde lezyonlarla karekterize oldurucu viral bir hastalığıdır.
TARİHCESİ
Koyun ciceğinin doğal bulaşması ilk kez 1763 yılında Bourgelat tarafından tanımlanmıştır. Koyun ciceğinin etiyolojisi ve patogenezisi uzerine ilk calışmaların Chauveau ( 1868 ), Bollinger (1878 ) ve Borrel ( 1902 )tarafından yapıldığı bildirilmektedir. Koyun ciceği infeksiyonu Afrika’da Ekvatorun kuzeyinde, Orta Doğu, Turkiye, iran, Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nepal ve Cin’de gorulmektedir.
ETİYOLOJİ
DNA iceren, zarflı ve kubik bir yapıya sahip olan virion en az 30 yapı proteinine ve bir enzime sahiptir. Poxviridae familyası Chordopoxvirinae ve Entamopoxvirinae olmak uzere iki alt familyaya ayrılır. Entamopoxvirinae altfamilyasındaki viruslar sadece insectlerde gorulur. Chordopoxvirinae alt familyasında 8 tur bulunur. Capripox viruslar Chordopoxvirinae familyasında yer alıp Koyun Ciceği, Keci ciceği ve Yumrulu Deri Hastalığı viruslarını kapsar.
Bangladeş’te endemik olarak gorulmektedir. Koyun ciceği virusu Poxviridae familyası icinde yer alıp 290 x 270 nanometre buyukluğundedir.Keci ciceği , Ektima ve Yumrulu deri hastalığı ( LSD ) ile ortak antijenik yapıya sahip olup serolojik olarak birbirleri ile kros reaksiyon verirler. LSD virusu sığırlarda hastalık oluşturmakla birlikte orjinini capripox viruslarından almaktadır. Ancak gerek doğal ortamlarda ve gerekse deneysel calışmalarda LSD virusunun koyun ve kecilerde hastalık oluşturmadığı bildirilmektedir.
Koyun ciceği virusu embriyolu tavuk yumurtası, kuzu testis, Fotal kuzu bobrek, troid, embriyonik akciğer, karaciğer, kalp ve deri hucre kulturlerinde, sığır testis, bobrek ve embriyonik deri hucre kulturlerinde, surekli hucre kulturlerinden Vero ve BHK hucre kulturlerinde sitoliz ve intra sitoplazmik inkluzyon cisimcikleri ile karekterize sitopatik etki (CPE) oluşturarak urerler.Capripoxviruslar eter, kloroform, ısı ve kimyasal maddelere duyarlıdırlar. Etken direkt guneş ışınlarına maruz kaldığında kısa surede inaktive olur. Karanlık ve serin yerlerde 2 yıl, koyun derisinde 2 ay kadar infeksiyositesini surdurur. %0,1 potasyum Permanganat, %0,1 sublime, %0,1 formol, %1,5 asit fenik ve % 2,5 sulfurik asit solusyonları virusu inaktive eder.
Koyun ciceği virusunun titresi -20 °C de 30 gunde log. 10-1 azalırken, 18-20 °C de titrenin kaybolduğu, pH 3.0 de 30 dakikada 10-4.7, pH 11 de 30 dakikada 10-3.4 azalırken iki saatte tamamen inaktive olduğu, ultraviyole ışınlarında 5 dakikada 10-3.6 azalırken sodium desoxycholate icinde 1 saatte titre saptanmaktadır.
BULAŞMA
Hastalık direkt temasla, virusla kontamine olmuş yem ve eşya gibi malzemelerle ve aerosol yollarla bulaşır. Sindirim yolu ile bulaşma olmaz. Virus iceren pustul, kuru kabuklar ve yunler , hastalığın bulaşmasında cok etkilidir. Cunku bu maddeler icindeki virus, 6 ay kadar canlı kalabilir. Etkenin solunan hava, salya damlacıkları, cicek dokuntuleri ve sut ile sacılmakta, doğal infeksiyonda virus hayvandan hayvana hava ile bulaşmakta, virusun alınmasından sonra viremi meydana gelmekte ve etken butun vucuda yayılmaktadır.
SEMPTOMLAR
Hastalığın inkubasyon suresi doğal infeksiyonlarda 6-8 gun iken deneysel infeksiyonlarda bu sure 2-3 gundur. Hastalık acut seyreder, ateş yukselir, nabız ve solunum sayısı artar, gozler şişer ve hayvanın burnundan mukoz bir akıntı gelir. Konstipasyon ve idrar zorluğu gozlenir. Hastalığın tipik şeklinde hastalığın 1. gununden itibaren derinin yapağısız bolgelerinde, burun, dudaklar,goğus, bacak aralarında, memede ve karında sırası ile papul , vezikul , pustul ve kabuk teşekkul eder. Bu kabuklar sonradan dokulur ve yerlerinde izler kalır. Papuller 0.5 - 2 cm capında olup yuvarlak veya elips şeklindedir. Daha sonra pustuller irinleşirler. Bazen atipik koyun ciceğine rastlanır. Bu durumda sadece papul devri gorulur ve hayvan iyileşir. Koyun ciceği hastalığı 3-4 hafta kadar surer, kış aylarında daha fazla surebilir. Hastalığın şiddetleri devrelerinde yani virusun virulansı yuksek olduğunda kuzularda pnomoni ve bronko pnomoni meydana gelir. Koyunlarda mastitis ve abort vakaları gorulur. Hastalığın seyrinde bakım, besleme ve hijyen şartlarının buyuk tesiri vardır. Hayvanların hastalığa yakalanmasında konstituston ve dispozisyonun buyuk rolu vardir. Koyunlarda morbidite % 70-80, mortalite oranı ise % 5-50 arasında değişir. Kuzularda mortalite oranı % 80’e cıkabilir.
Dermoepiteliotrop olan virus en iyi şekilde epidermis ve mukoza epitellerinde urer. Fakat mezoderma ve iskelet kaslarına karşıda affinitesi vardır. Virus organizmada ilk once retikulo-endotelial sisteme yerleşir. Buradan vucuda yayılarak deri ve organlarda cicekle ilgili bozukluklara sebeb olur. Virus etkisini en fazla deride ve az olarakta lenfoid, retikulo-endotelial, hemopoetik, solunum ve sindirim sisteminde gosterir. Deneysel olarak meydana getirilen koyun ciceği hastalığında koyunlarda tipik cicek lezyonları oluşmaz. Yalnız vucut ısısı biraz yukselir ve sonradan normale doner. Bazı koyunlarda deri ici inokulasyonların 1. gununden itibaren odemli eritamatoz noduller şekillenir. Oluşan bu odaklar 6-7. gune kadar yavaş yavaş buyur ve 3-5 cm capına ulaşır. Oluşan papullerin bir kısmı nekroze olur ve nekrotik bir membran oluşur.

DENİZLİ KOYUN CİCEK VİRUSUNUN KOYUNDAKİ PATOJENİTE TESTİ
Capripox virusunun cabuk teşhisi elektron mikroskopi ve klinik bulguların birleştirilmesi ile yapılır. Etkenin izolasyonu icin, notralizan antikorlar gelişmeden once klinik belirtiler gorulduğu ilk hafta icinde olen hayvanlardan alınan lenf yumrusu , akciğerin lezyonlu parcaları, deri papulleri uygun materyallerdir. Ateşli donemde generalizasyon oluşmadan viremi safhasında heparin veya EDTA lı tuplerde alınan kan ornekleri de izolasyonda kullanılır. Koyun ciceği virusu keci , koyun, sığır orijinli primer hucre kulturlerinde, Vero ve BHK gibi surekli hucre kulturlerinde uretilebilir. Ezilerek hazırlanan cicek şupheli ornekten 1 ml supernatant %90 monolayer oluşmuş ve 3 kez PBS ile yıkanan kuzu bobrek, testis veya Vero hucre hucre kulturleri iceren 25 cm2 lik hucre kulturu flasklarına inokule edilir. 1 saat sureyle 37 °C de adsorbsiyona bırakılır. Sure sonunda tekrar 3 kez PBS ile yıkanarak uygun bir vasatla inkubasyona bırakılır.

TEŞHİS

Klinik Tanı:
Beden ısısı artışı ile birlikte vucudun değişik yerlerinde papul, vezikul ve pustullerin birbirini takip ederek ortaya cıkması, hastalığın tipik semptomu olarak kabul edilir
Laboratuar Tanı :
14 gun sureyle her gun CPE oluşumu yonunden kontrolleri yapılır. Virus izolasyonu icin alınan kan ornekleri mumkun olduğu kadar cabuk ve buz icinde taşınmalıdır. Pratik olarak ornekler +4 °C de 2 gun sureyle lokositler ayrılarak inokulasyon yapılıncaya kadar muhafaza edilebilir. Uzun sureli muhafaza icin -20 °C kullanılabilir. Eğer doku orneklerinin alındığı yer uzak ise ve soğuk zincir yok ise % 10 gliserol + fizyolojik tuzlu su veya fosfat buffer solusyonu veya vasat icinde nakledilir ve virus izolasyonu icin alınan biyopsi materyalinin merkezi kısmı kullanılır. Histopatolojik muayeneler icin lezyonlu bolgelerden alınan doku ornekleri %10 formol solusyonu icinde muhafaza edilir. Hastalığın teşhisinde serolojik testler arasında en spesifik olanı serum notralizasyon testidir. Buna ek olarak agar jel immunodiffizyon, ELİSA, İFAT, FAT kullanılabilir.
OTOPSİ BULGULARI
Deri lezyonlarında sırasıyla papul, vezikul, pustul ve kabuk oluşumu gozlenir. Akciğerlerde kataral pnoymoni sahaları gorulur.Buralarda kucuk boz renkte kazeoz noduller vardır. Bu odakların boyu 1-2 cm , ortaları beyaz, mat ve balmumu renkli ve cevreleri kırmızıdır. Karaciğer ve bobreklerde de akciğerdekine benzer lezyonlara rastlanır. Sindirim kanalı mukozalarında hemorajik yangılar gozlenir.
MARAZİ MADDE SECİMİ VE GONDERME ŞEKLİ
Deri lezyonlarından alınan ornekler % 50 gliserinli tuzlu su icinde laboratuvara gonderilir.
TEDAVİ
Kesin tedavisi yoktur, semptomatik tedavi uygulanır.
KORUNMA
Hayvanları infeksiyondan korumada canlı ve inaktif aşılardan yararlanılmakta ve bir cok ulkede bu aşılar yaygın olarak kullanılmaktadır. Attenue koyun cicek aşıları hastalığa karşı hucresel ve humoral immun yanıt oluşturmakta ve inaktif aşılardan daha uzun sure bağışıklık vermektedir.
Ulkemizde Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitusu Mudurluğunce; kuzu bobrek hucrelerinde hazırlanan liyolifize, canlı attenue koyun-keci cicek aşısı uretilmektedir. Bu aşı koruyucu amacla sonbahar mevsiminin başlarında , hastalık cıkan bolgelerde hastalığı takiben iki yıl boyunca yılda bir kez sağlam surulerde 6-12 haftalıkkuzu ve oğlaklara 0.2 ml ve 12 haftalıktan buyuklere 0.5 ml verilir. 6 haftalıktan kucuk kuzu ve oğlaklara uygulanmaz. Aşı koyun ve kecilerin gebeliklerinin son 6 haftasında ve doğumdan sonraki ilk ayda hastalık cıkmayan yerlerde koruyucu amacla yapılmamalıdır. Aşının uygulama yeri; koyun ve kuzularda koltuk altı yunsuz bolge, keci ve oğlaklarda kuyrukta deri altı uygulanır. Bağışıklık 21 gunde tam olarak oluşur, bağışıklık suresi 8 aydır.
Ayrıca sahada dikkat edilmesi gereken onemli noktalardan biri de; hastalık hayvandan hayvana direkt temasla bulaşmakla birlikte, virus iceren pustul, kuru kabuklar ve yunler, kontamine olmuş yem ve eşya gibi malzemelerin de bulaşmadaki rolu dikkate alınmalıdır. Hastalık gorulen yerlerde hastalığın yayılmasını onlemek icin soz konusu bu maddeler sağlıklı hayvanlara zarar vermeyecek şekilde uygun dezenfektanlarla dezenfekte edilmeli, dezenfekte edilemeyenleri ise imha edilmelidir. Hastalıktan korunmada bir başka onemli nokta da; koyun- keci cicek virusu direkt guneş ışığı karşısında kısa surede denature olmasına rağmen, hastalıklı surulerin kaldığı karanlık ve serin ağıllarda 2 yıl, meralarda ise 2 ay canlı kalabildiğinden hayvan hastalıklarıyla mucadele eden tum Kamu ve Serbest Veteriner Hekimleri hayvan sahiplerini bu konuda bilgilendirerek, bu sureler icerisinde hastalık gorulen ağıllara yeniden hayvan sokmaları engellenmelidir
__________________