ON SORUDA HAYVANCILIK



1. Hayvancılık Tarım Sektorunun Bir Alt Sektoru mu dur?

Yanıt: Hayvancılık Tarım Sektorunun bir alt sektoru değil,tam tersine tavukculuk,dericilik,
yem uretimi,et sanayi, sut sanayi v.b gibi her biri ayrı bir sektor olceğindeki kimi alt sektorleri bulunan bağımsız ana bir sektordur.Her turlu ozverili cabalara karşın hayvancılığın bugune değin gelişemeyişinin kanımca ana nedenlerinden birisi de yıllardır tarım sektoru yanında uvey evlat muamelesi gormesidir. Ayrıca kimi on yargılı cevrelerce ileri surulen” hayvansal uretimin tarımın bir alt sektoru olduğu ve bitkisel uretim artıkları kullanılarak yapıldığı” yanlış savının da bu gelişememezlikte payı buyuktur.

2. Hayvansal Uretim İle Bitkisel Uretim Arasında Ne Tur Farklılıklar Vardır?

Yanıt: Hayvansal uretim ile bitkisel uretim arasında hic bir benzerlik yoktur.Bitkisel uretim benzetme yerindeyse tıpkı bir fotokopi işlemine benzer.Orneğin bir buğday tanesi toprağa atıldığında belli bir sure sonra kendine tıpa tıp benzeyen onlarca buğday tanesi meydana getirir.Oteki tum bitkisel urunler icin de aynı benzetme yapılabilir.Oysa bir hayvan başka hicbir amac icin kullanılmayan otu bile vucudunda bir seri karmaşık kimyasal işlemden gecirerek et,sut,yumurta gibi Dunyanın en değerli gıdalarına donuşturur.Bu bağlamda hayvancılık tarımsal değil ham maddeyi mamul maddeye donuşturmesi nedeniyle endustriyel bir faaliyettir.
Hayvansal uretimin yıl boyu kesintisiz sure giden bir faaliyet alanı olmasına karşın bitkisel uretim ulkemizin buyuk bir bolumunde nadas dolayısıyla iki yılda bir o da sadece belli bir mevsimde yapılan bir faaliyettir. Bitkisel uretim yağmurun hem az olmasından(kuraklık),hem cok olmasından(sel),havanın hem sıcak olmasından(kavrulma),hem soğuk olmasından(don),ruzgardan,doludan kısacası tum iklim olaylarından kolaylıkla etkilendiği halde,hayvansal uretim bunların hicbirinden olumsuz etkilenmez.Bu ozelliklerini dikkate alarak bitkisel uretimi istikrarsız,hayvansal uretimi istikrarlı bir faaliyet alanı olarak niteleyebiliriz.
Hayvanın her organından yararlanılması ona Dunyanın en fazla katma değer ureten canlı varlığı ozelliği kazandırmıştır.Hayvanın eti,sutu,yumurtası,midesi,bağırsağı,kara ciğeri,bobreği beyni,kalbi,testisi,dili,pacası gıda sanayinde;yunu,kılı,tuyu,derisi halı ve giyim sanayinde;boynuzu,tırnağı tutkal sanayinde;kanı,kemiği yem sanayinde; cekim gucu koşu hayvanı olarak bitkisel uretimde;gaitası gubre olarak bitkisel uretimde,soba yakıtı(tezek) ve biogaz olarak ısınmada , biogazdan donuşen elektrik enerjisi olarak aydınlanmada kullanılmaktadır.Hayvan tum bu katma değeri uretirken cevreyi kirletmemekte,atık ve artık maddesi bulunmamaktadır.Bu bağlamda bacasız bir fabrika olarak ta değerlendirilebilir.

3. Hayvancılık Dış Dinamiklerce mi,İc Dinamiklerce mi Yonetilmektedir?

Yanıt: Hayvancılık olması gerekenin aksine ağırlıkla dış dinamiklerce yonetilmektedir.Avrupa
Birliği(AB),Gumruk Birliği,Avrupa Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Orgutu(OECD),Dunya Ticaret Orgutu(GATT),Uluslararası Para Fonu(İMF),Dunya Bankası gibi uluslar arası kuruluşlar hayvancılığa doğrudan yada dolaylı olarak mudahale etmektedirler.İc dinamikler ise gerekenden fazla sayıdadır.Tarım ve Koy İşleri Bakanlığı,Cevre ve Orman Bakanlığı,Maliye Bakanlığı,Hazine Musteşarlığı,Devlet Planlama Teşkilatı,Gumruk Musteşarlığı,Ziraat Bankası gibi ulusal kuruluşlar hayvancılıkta cok başlılığa neden olmakta,coğu kez sırf bu yetki karmaşası nedeniyle kimi onemli sorunlar ortaya cıkmaktadır.Sorunun cozumu dış dinamiklerin etkisini olabildiğince azaltmak,hayvancılığın gercek sahibi olan Tarım ve Koy İşleri Bakanlığı’nın gucunu artırarak koordinasyon işlevini daha da etkin bicimde yerine getirmesini sağlamakla mumkundur.

4. Hayvancılığın Sahibi Kimdir?

Yanıt: Hayvancılık sozde cok sahipli bir sektordur.Veteriner Hekimler,Veteriner Sağlık
Teknisyenleri, Ziraat Muhendisleri,Ziraat Teknisyenleri,Gıda Muhendisleri,Su Urunleri Muhendisleri,Orman Muhendisleri,Biyologlar kıyısından koşesinden hayvancılığa sahip cıkmaktadırlar.Ote yandan yem,yem katkı maddesi,ilac,aşı,serum,yumurta,kanatlı eti,civciv,kırmızı et,et urunleri,bal,hayvancılık alet ve ekipmanları,sut,sut urunleri,sperma,embriyo,damızlık hayvan, yapağı ureticileri;celepler,kasaplar,sakatatcılar,sut sanayicileri,et sanayicileri,deri sanayicileri,yunlu dokuma sanayicileri,ahır-kumes planlayıcıları,hayvansal urun pazarlamacıları da hayvancılık ile şoyle yada boyle ilişkilidir.Sozde hayvancılık ile ilgili meslekler icerisinde veteriner hekimlik başlangıctan beri hayvan sağlığı ve yetiştiriciliği,gıda guvenliği konularında hem uygulamalı hem de eğitsel olarak kamuda ve ozel kesimde yadsınamaz olcude buyuk hizmetler yapmıştır.Sayılan oteki mesleklerin hayvancılığa katkıları bulunsa da aslan payının veteriner hekimliğe ait olduğu tartışılmaz bir gercektir.Anılan akademik meslekler yanında sayılan cok sayıda alt sektorun hayvancılıktaki soz sahipliği konusundaki cozum onerisi ise ,Avrupa ve ABD’deki board’lar benzeri oluşturulacak ve ilgili tum sektorlerin urun bazında temsil edileceği “Ulusal Urun Komiteleri” kurmaktan gecer.Et,sut,yumurta v.b gibi urunler icin oluşturulacak, girdi fiyatlarından urun fiyatlarına,uretimden tuketime değin tum alanlarda politika uretmek ve ilgili mercilere iletmekle gorevli bu komitelerin sekreterlik hizmetlerinin ve butcesinin Tarım ve Koy İşleri Bakanlığınca sağlanması en uygun cozumdur.

4. Hayvancılık Karlı Bir Uğraş Mıdır ?

Yanıt: Evet.Hayvancılık bilgili ve bilincli yapılırsa karlı bir uğraştır.Bundan yaklaşık beş yıl once Kayseri Hacılarda 35 milyon dolar harcayarak buyuk bir hayvancılık işletmesi kuran girişimciye TV de bir muhabir “bu kadar buyuk parayı hayvancılığa neden yatırdınız” diye sorunca aldığı yanıt şu oldu.”Ben kayserliyim,aklımı peynir ekmekle yemedim,hayvancılık karlı olmasa bu parayı yatırır mıyım,beş yıl icinde bu parayı tekrar kazanırım”.Gunumuzde Pınar Holding,Sabancı Holding,Koc Holding,Doğan Holding,Saray Halı,Dimes Gıda gibi global girişimciler hayvancılığa yatırım yapmaktadırlar.Başta da belirttiğim gibi hayvancılık Dunyada en buyuk katma değer ureten sektordur.Orta boy bir acık sistem hayvancılık(sut sığırcılığı) işletmesi ile orta boy bir sanayi işletmesi karşılaştırıldığında sabit yatırım(arsa,bina),işletmecilik,işcilik,enerji,ve r gi,sigorta primi,ana uretim materyali(canlı hayvan,makine-techizat) temini gibi genel giderler bakımından hayvancılık işletmesi sanayi işletmesine gore en az on misli daha ekonomiktir.Her iki işletme turu arasında reel karlılık acısından onemli bir farklılık da yoktur.Hayvancılıkta acık sistem barınak uygulamasına gecilir,silaj başta olmak uzere kaba yem işletmece uretilir,yerli ırk yerine kultur ırkı materyal kullanılır,inekler kaliteli boğa sperması ile tohumlatılır,koruyucu aşılamalar zamanında yaptırılır;ahır,meme,sağım ve genital organ hijyenine dikkat edilir,yeni doğan buzağılar kolostrum icirildikten sonra annelerinden ayrılıp bağımsız bolmelerde bireysel bakıma tabi tutulursa karlılık bir sanayi işletmesi kadar hatta ondan cok daha fazla artar.

6. Hayvancılık Nasıl Bir İşletme Yapısı İle Geliştirilebilir?

Yanıt: Hayvancılığın Turkiye’de bugune değin arzu edilen olcude gelişemeyişinin başlıca nedeni bir turlu kar-zarar,girdi-cıktı hesabına dayalı işletmecilik temeline oturtulmayışıdır.Ulkemizde hayvancılık yıllardır babadan kalma usullerle,cokluk ic tuketime yonelik,kucuk aile faaliyeti biciminde yurutulmektedir.Oysa hayvancılığın maksimum katma değer uretebilmesi icin pazara yonelik uretim yapan kucuk aile hayvancılık işletmeleri biciminde orgutlenmesi kacınılmaz bir gerekliliktir.Bugun Turkiye’deki hayvancılığın sadece %3 u işletme temelinde yapılmaktadır.Bu sorunun cozumu,sanayideki Kucuk-Orta Boy Sanayi İşletmeleri(KOBİ) benzeri hayvancılıkta kurulacak Kucuk-Orta Boy Aile Hayvancılık İşletmeleri(KOHİ) ile sağlanabilir.Almanya’da Bavyera, ABD’ de Wisconsin hayvancılık havzaları orneğinde olduğu gibi sadece hayvancılıkla uğraşan, aile bireylerinin calıştığı,kar-zarar girdi-cıktı hesabına dayalı pazara donuk uretim yapan,kaba yemini kendisi ureten KOHİ’lerin kurulması ile mumkun olabilir.Sut sığırcılığı,besicilik,dişi damızlık uretimi,sut-et urunleri uretimi gibi ihtisas dallarında faaliyet yapması beklenen ve kendi icinde canlı materyal ve urun dolaşımı sağlanmış KOHİ’ler hem uretimin hem de iş gucunun surdurulebilirliği acısından onem taşır.Hele bu KOHİ’ler her turlu alt yapısı onceden tamamlanmış Organize Sanayi Bolgeleri benzeri Organize Hayvancılık Bolgeleri(OHAB)’nde toplanabilse başta sağlık ve yetiştirme olmak uzere tum hayvancılık hizmetleri daha etkin olarak ulaşabilecektir.

7. Turkiye’de Hayvan Sağlığı Hizmetleri Nasıl Orgutlenmelidir?

Yanıt: Cumhuriyetin kuruluşunu izleyen yaklaşık 60 yıl boyunca hayvancılığa unutulmaz hizmetler sunan kamu veteriner hekimliği orgutu hayli uzun sayılabilecek bu donemde değişmeden yururlukte kalan bakanlık teşkilat yasası ve il idaresi yasasının da olumsuz etkisiyle once gerilemiş,1987 yılında ortaya konulan anlamsız reorganizasyon projesi sonucu da busbutun guc yitirerek iş yapamaz duruma gelmiştir.Buna karşın,aynı donemde eş zamanlı olarak ortaya cıkan liberal ekonomiye geciş programı,kamu istihdamının kısılması,veteriner fakultesi sayılarının bir anda artması gibi ic ve Sovyetler Birliğinin yıkılması,dişi damızlık ithalatı gibi dış dinamiklerin etkisiyle serbest veteriner hekimliğinde beklenmedik bir gelişme gozlenmiştir.Bugun gelinen noktada,işlevini iyice yitirmiş bir kamu veteriner hekimliği orgutlenmesi ve uzun yıllar gecmesine karşın bir turlu organize olamayan karmaşık yapıdaki bir serbest veteriner hekimliği orgutlenmesi soz konusudur.
Sorunun cozumu tek değil cok seceneklidir.Kamu veteriner hekimliği orgutu AB standartlarına da uygun olarak yeni baştan duzenlenmeli,iller bazlı homojen bir yapıdan havza bazlı bolgesel bir yapıya gecilerek denetleyici,yonlendirici,orgutleyici bir anlayış egemen kılınmalıdır.Serbest veteriner hekimlik ise yine AB standartlarına uygun olarak ve veteriner hekim odalarının onderliğinde orgutlenmeli,hayvan sağlığı hizmetlerine olan katkısı artırılmalıdır.Ote yandan cıkarılan yasayla yetkileri yeniden belirlenen Damızlık Yetiştiricileri Birliği ve Hayvancılık Birliği gibi demokratik orgutler hayvancılığı gelişmiş kimi batılı ulkelerde olduğu gibi kendi ozel hayvan sağlığı merkezlerini kurarak uyelerine hizmet verebilirler.Bu merkezlerde ya bolgede kliniği bulunan serbest veteriner hekimler sozleşmeli olarak calıştırılabilir yada anılan merkezler istihdam ettikleri kadrolu veteriner hekimler ile hayvan sağlığı hizmetlerini yurutebilirler.


8. Turkiye’de Hayvan Islahı Hizmetleri Nasıl Orgutlenmelidir?

Yanıt:Cumhuriyetin kuruluşundan sonra belli bir bolgede dağınık bicimde surdurulen hayvan ıslahı calışmaları 1950 yılından itibaren halk hayvanlarında suni tohumlama uygulamasının başlaması ile farklı bir boyut kazandı.Ama,ne yazık ki,yurutulen tum ozverili cabalara karşın suni olarak tohumlanan inek sayılarında yaklaşık 35 yıl boyunca onemli bir artış sağlanamadı.1985 yılından itibaren Turkiye’de uygulamaya konulan liberal politikalar sonucu suni tohumlamanın kamu yanında serbest veteriner hekimler ve hayvancılık birlikleri tarafından da uygulanması modeli her ne kadar tohumlanan inek sayılarında goreceli bir artış sağlamışsa da istenilen duzeye bir turlu gelinememiştir.Gunumuzde 9 milyon civarındaki sığır mevcudunun yaklaşık %19 u kultur ırkı,%44.5 u kultur ırkı melezi,%36.5 i yerli ırklardan oluşmaktadır.Tohumlanan inek sayısı da gunumuzde boğa altı inek sayısının yarısına bile ulaşamamıştır.
Turkiye’de hayvan ıslahında etkinliği artırmanın başlıca iki yolu vardır.Bunlardan birincisi dişi damızlık ithalatı,ikincisi de suni tohumlamadır.Suni tohumlama dişi damızlık ithaline gore daha ekonomik ve daha kalıcı bir yontemdir.Amac,Turkiye’de tohumlanan inek sayısını coğaltmak olmalıdır.Ayrıca,kaliteli sperma kullanarak ıslahta etkinliğin artırılması da buyuk onem taşır.Halen serbest veteriner hekimlerce uygulanan sığır suni tohumlama calışmaları artarak devam etmelidir.Ote yandan hayvancılık birlikleri suni tohumlama calışmalarına kadrolu ve sozleşmeli veteriner hekimler vasıtasıyla hız vermelidir.Yetiştiricilerin henuz orgutlenmediği,serbest veteriner hekim sayısının yeterli olmadığı geri kalmış bolgelerde devletce sıkıca denetlenecek şirketler aracılığı ile sığır suni tohumlama calışmaları yurutulmelidir.Turkiye’de sığırcılığın geliştirilmesi amacıyla dişi damızlık ithalatının surdurulebilir bir cozum olmadığına kuşku yoktur.Ne var ki,ulkemizde uretilen damızlık duve ve ineklerin yetiştiricilerin ihtiyacını karşılayamadığı da bilinen bir gercektir.Bu sorunun cozumu Tarım ve Koyişleri Bakanlığının, kamuya ait Tarım İşletmelerinde ozel sektor, hayvancılık birlikleri ve Tubitak’ın katkıları ile kaliteli dişi damızlık uretimi konusunda calışmalar yapmasına bağlıdır.Ayrıca damızlık yetiştirme birliklerinin daha kaliteli ve sayıca bol dişi damızlık uretme konusundaki cabalarını artırarak surdurmelerinde yarar vardır.


9. Doğu ve Guney Doğu Anadolu Bolgesi Hayvancılığı Nasıl Geliştirilebilir?

Yanıt: Turkiye’nin AB uyum goruşmelerinde karşılaştığı en buyuk sorun bolgeler arasındaki gelişmişlik farklılıklarıdır.Doğu ve Guney Doğu Anadolu Bolgelerimiz yılların ihmali sonucu Turkiye’nin en geri kalmış bolgeleri haline gelmiştir.On yıllardır hukumetlerin ozellikle sanayinin kalkındırılması bağlamında bolgeye verdikleri teşvikler hicbir işe yaramamış, Doğu ve Guney Doğu Anadolu bolgelerimiz oteki bolgelerimiz duzeyine bir turlu ulaşamamıştır.Bu boyle surup gittiği surece Turkiye’nin AB ye girmesi bir hayal olarak kalacaktır.Oysa,Doğu ve Guney Doğu Anadolu bolgelerimizin kalkındırılması ve oteki bolgeler duzeyine en kısa surede ulaştırılması icin elimizde hayvancılık gibi cok onemli bir arac ve kaynak vardır.

Doğu ve Guney Doğu Anadolu Bolgelerimiz ABD’deki Wisconsin,Almanya’daki Bavyera eyaletleri gibi verimli bir hayvancılık havzalarıdır.Her iki havzaya da baktığımızda sadece hayvancılığın geliştiğini,sanayinin ya hic gelişmediğini yada cok az geliştiğini goruruz.Doğu ve Guney Doğu Anadolu Bolgelerimiz ozgun koyun ve sığır ırklarına;geniş mera,yayla ve otlaklara,hayvancılığa cok yatkın bir insan kaynağına sahiptir.Ayrıca,kafkaslar,on asya ve orta doğu gibi dost ve kardeş ulkelerin yaşadığı coğrafyayı once Turkiye’ye,sonra da Avrupaya bağlayan bir boğaz konumundadır.Bu bolgelerimizde sanayi gelişmediği gibi,verimli toprakların azlığı nedeniyle tarım da gelişmemiştir.Taşıdığı bu ozellikler anılan bolgelerimizde hayvancılığın,hayvancılığa dayalı sanayinin ve hayvansal urun ihracatının gelişmesini zorunlu kılmaktadır.

Doğu ve Guney Doğu Anadolu Bolgelerimizdeki hayvancılığın geliştirilmesinde onceki bolumlerden birinde sozunu ettiğim Kucuk Orta Boy Aile Hayvancılık İşletmelerinin(KOHİ) buyuk etkisi olacaktır.Bolgede yuzyıllardır suregelen babadan kalma usullerle ve tumuyle aile ici tuketime yonelik yapılan suru aile hayvancılığı yerine,25-50 başlık sut sığırcılığı,50-75 başlık besicilik ve50-100 başlık koyunculuk işletmeleri(KOHİ’ler) kurulması buyuk bir yarar taşır.Ziraat Bankası ve Hazine tarafından verilecek duşuk faizli,uzun odeme sureli krediler ve destekler KOHİ’lerin kurulmasında ve işletilmesinde cok buyuk katkılar sağlayacaktır.Kısa surede beklenmese de KOHİ’lerin sabırlı bir cabayla hayvancılık birlikleri bunyesinde toplanması gelişmeyi daha da hızlandıracaktır.Bolgede kurulacak hayvancılığa dayalı sanayi tesisleri aracılığı ile KOHİ’lerde uretilen etin ve sutun işlenip mamul urunler haline donuşturulmesi ve yakın coğrafyadaki dost ulkelere pazarlanması karlılığını artıran onemli bir etken olacaktır.Yoksa kimi uzmanların ileri surdukleri gibi bolgedeki hayvancılığın buyuk holdinglerin kuracağı entegre işletmelerle kalkındırılabileceği yonundeki duşunceler bence yanlıştır.Cunku, bolgenin yoksulluk dışında onemli bir sorunu da buna bağlı olarak gelişen işsizliktir.Buyuk holdinglerin kuracağı işletmelerde mekanizasyon nedeniyle insana olan gereksinim cok duşuktur.Oysa KOHİ’ler yaygınlaştırılabilirse her biri ortalama iki kişiden bolgedeki yuz binlerce kişiye istihdam olanağı sağlayabilir.

Ozetle soylemem gerekirse,Doğu ve Guney Doğu Anadolu Bolgelerimizde hayvancılığın gelişmesi icin gerekli tum şartlar mevcuttur.Hayvancılığın gelişmesi anılan bolgelerimizdeki işsizliği,yoksulluğu,teroru,gocu onleyerek,hatta tersine gocu sağlayarak bolgeyi oteki bolgelerin gelişmişlik duzeyine ulaştıracak,bu sayede de Turkiye’nin Avrupa Birliğine girişi hem kolaylaşacak hem de sure olarak kısalacaktır.

10. Yetiştiriciye Yonelik Hizmetler Nasıl Duzenlenmelidir?

Yanıt: Yetiştiriciler arasında hayvancılığın karlı olup olmadığına dair bir anket yapılsa hic kuşkusuz ki coğunluk yemin pahalı sutun ucuz olduğunu ileri surerek kar edemediklerini ileri sureceklerdir.İlk bakışta bu goruşun haksız olduğunu soylemek mumkun değildir.Ne var ki,hayvancılık bilgili ve bilincli yapıldığında kar edememek diye bir sorun yoktur.Turk hayvan yetiştiricileri yıllardır ne yazık ki yeterince eğitilmedikleri,hayvancılığı babadan kalma usullerle yaptıkları icin kar edememektedirler.O halde yapılacak ilk iş yetiştiricileri eğitmek olmalıdır.Tarım İl Mudurlukleri’ne bağlı Ciftci Eğitim Şubeleri’nin yetiştirici eğitimi konusunda başarılı olamadıkları ne yazık ki acı bir gercektir.Nitekim Tarım ve Koy İşleri Bakanlığı bu durumu gormuş ve yeni yururluğe giren Tarım Kanunu’nda ciftci eğitiminin konu ile ilgili sivil orgutler ve şirketler tarafından da yapılabileceği hukmunu getirmiştir.Bu hukum yerindedir ve yonetmeliği de hazırlanarak yururluğe girmiştir.Şimdi yapılacak iş bu yonetmeliği bir an once hayata gecirmektir.Kanımca sadece yetiştirici eğitimi de yeterli değildir.Danışmanlık sistemi mutlaka devreye sokulmalıdır.Veteriner Hekim Odaları ve Veteriner Fakulteleri işbirliğinde eğitilecek olan genc veteriner hekimler danışman olarak koylerde ve Orta Boy Hayvancılık İşletmelerinde gorevlendirilebilir.Bu danışmanlar yetiştirici eğitimi yanında hayvan sağlığı ve yetiştiriciliği konusunda uygulamalar da yapabilirler.Danışmanların ucretleri yetiştiriciler ve devlet tarafından karşılanabilir.Devlet halen olduğu gibi girdilere destek vereceğine yetiştirici eğitimine ve danışmanlığa destek verse hem yetiştirici hem de ulke daha fazla gelir elde edecektir.
Prof Dr.Prof Dr. Hazım Gokcen
__________________