Esselamu Aleykum ve rahmetullahu ve berekatuhu.
Fıkhi ve tarihi bilgilerinize katkı sağlayarak Allahu Teala'nın rızasına kavuşma duasıyla Akşemseddin Hazretlerinin(Muhammed bin Hamza)'nın hayatını sizlere aktarıyorum. Allah hepimize merhamet etsin. Boyle guzel insanlar bize gore hic gunahı olmadığı halde bize gore karınca kadar olan kendindeki gunahları yapmayarak ve af dileyerek Allah yoluna yonelerek Allah rızasını kazanmış. Allahu Teala hepimize kendisi yolunda bir hayat nasib eylesin.(amin)
AKŞEMSEDDÎN Hazretleri(r.a)

İstanbul'un mÂnevî fÂtihi, buyuk Âlim, ustad, hekim ve velî. Asıl ismi Muhammed bin HamzÂ, lakabı Akşeyh'tir. EvliyÂnın buyuklerinden ŞihÂbuddîn Suhreverdî'nin neslindendir. Soyu, hazret-i Ebû Bekr-i Sıddîk'a ulaşır. Hacı Bayram-ı Velî'nin, ona; '"Beyaz (ak) bir insan olan Zeyd'den, insan cinsinin karanlıklarını sokup atmakta gucluk cekmedin." demesi sebebiyle, "Akşemseddîn" lakabı verilmiştir. Sacının, sakalının ağarması ve ak elbiseler giymesi sebebiyle"Akşemseddîn" denildiği de rivÂyet edilmiştir.

1390 (H.792) senesinde Şam'da doğdu. Kucuk yaşta Kur'Ân-ı kerîmi ezberledi. Yedi yaşında babası ile Anadolu'ya gelip Amasya'nın Kavak nÂhiyesine yerleşti. Bir sure sonra babası vefÂt etti. Akşemseddîn'in babası da Âlim ve velî idi. Babası vefÂt edip, defn olunduğu gunun gecesi bir kurt gelip kabrini actı. Bu kurt, o beldeye musallat olmuştu. Yeni mezarları bulur ve oluyu mezardan cıkararak parcalardı. Şeyh Hamza'yı da parcalamak ve yemek istemişti. Fakat Şeyh Hamza, mubÂrek elini uzatarak, o kurdu boğazından sıkıp oldurdu. Ertesi sabah ziyÂrete gelen halk, kurdu olu, Şeyh Hamza'nın elini de mezardan cıkmış buldular. HÂl sÂhibi biri;

"Kurda değdiği icin, Şeyh Hamza'nın mubÂrek elinin yıkanması lÂzımdır." dedi. Elini yıkadılar. El, hemen iceri cekildi. O gunden beri Akşemseddîn'in babası, Kurtboğan lakabı ile meşhûr oldu.

Akşemseddîn, babasının vefÂtından sonra tahsîline devÂm ederek, sarf, nahiv, mantık, meÂnî, belÂgat ilm-i usûl-i fıkıh, akÂid, hikmet okudu. Zek ve istîdÂdının yardımıyla kısa surede ilimleri ikmÂl eyleyip tıp ilmini dahi tahsil ettikten sonra Osmancık medresesine muderris oldu. Burada gunun belli saatlerinde ders verir artan zamanlarda nefsinin terbiyesi ile meşgûl olurdu. Devamlı takv uzere hakla birlikte bulunurdu. Yuksek ahlÂk sÂhibi idi. Ondaki bu hÂlleri gorenler ve bilenler kendisine zamÂnın buyuk velîsi Hacı Bayram hazretlerine gitmesini tavsiye ettiler. Bu tavsiyelere uyan ve tasavvuf yolunda yukselmek isteyen Akşemseddîn hazretleri muderrislik gorevini bırakarak, Ankara'ya geldi. Rastladığı bir kimseye Hacı Bayram-ı Velî'yi nerede bulabileceğini sordu. O da karşı sokakta yanında iki talebesiyle gezen bir zÂtı gostererek;

"İşte şu gorduğun, dukkan dukkan gezerek para toplayan kişi Hacı Bayram'dır." dedi.

Akşemseddîn hazretlerinin yuzu buruştu kalbi sıkıntıyla doldu. Demek meşhur velî Hacı Bayram dukkan dukkan para topluyor, buralara kadar kendimi boşuna yormuşum diyerek oradan uzaklaştı ve meşhur velî Şeyh Zeynuddîn-i HÂfî hazretlerine talebe olmak gÂyesiyle Haleb'e doğru yola cıktı. Gunlerce yol alan Akşemseddîn Haleb'e bir konak mesÂfeye geldiğinde bir hana indi. Sabah, elleri yuzunde korku, şaşkınlık ve dehşet icerisinde uyandı. HÂl gorduğu ruyÂnın etkisi altındaydı. Sabah namazını ed eden Akşemseddîn izi uzerine, Haleb yerine tekrar geri Ankara istikÂmetine dondu. Oysa Haleb'e bir saat kalmıştı. Onu geri donduren, Akşemseddîn hazretleri ile ilgili bir ruy idi ve hep bu duşun tesiri ile yuruyordu.

RuyÂsında boynuna takılan bir zincir Hacı Bayram'ın elindeydi. Akşemseddîn, Haleb'e gitmek istedikce Hacı Bayram zinciri cekiyordu. Tam boğulmak uzere iken uyanmıştı. Ruy tÂbiri gerektirmeyecek kadar acıktı. Akşemseddîn hızla Hacı Bayram'a gelirken; "Ne yaptım ben" diyerek kendi kendine soyleniyordu. Ankara'ya gelip, Hacı Bayram-ı Velî'nin dergÂhına ulaşınca, onun talebeleriyle tarlada calıştığını oğrendi. Hemen oraya koştu, fakat HÂcı Bayram hic iltifat etmedi. Akşemseddîn, diğer talebeler gibi tarlada calıştı. Yemek vakti gelince, Akşemseddîn'in yuzune bakmadı. Hacı Bayram, hazırlanan yemeği talebelerine taksim etti, artığını da kopeklerin canağına dokturdu. Akşemseddîn, bir onlara bir de kendine bakarak, nefsine; "Sen buna lÂyıksın!" diyerek, kopeklerin onune konan yemekten yemeye başladı. Hacı Bayram-ı Velî, onun bu tevÂzusuna dayanamayarak; "Kose, kalbimize girdin, gel yanıma!" diyerek gonlunu alıp sofrasına oturttu. Sonra;

"Zincirle zorla gelen misÂfiri boyle ağırlarlar." dedi. Akşemseddîn buna cok sevindi ve kendini onun irfan meclisine verdi.

Hacı Bayram-ı Velî hazretleri Akşemseddîn'i diğer talebelerinden daha zor imtihanlara tÂbi tuttu. Nefsini terbiye ve ıslah etmekte buyuk sıkıntılar cektirdi. Bir defÂsında yedi gunde bir kaşık sirkeden başka bir şey yedirmedi. Ancak Akşemseddîn butun bunlardan memnun ve hatt kendisi daha fazlasına tÂlipti. Nitekim nefsinin istediği şeyleri yapmamakta şeyhinin kendisine buyurduğu tÂlim ve terbiyedeki şiddet derecesini kendi isteğiyle artırdığı zaman Hacı Bayram hazretleri ona:

"YÂ Kose nice riyÂzet eylersin, nefsin isteklerinden sakınırsın, Âkıbet nûr olursun. VefÂt ettikten sonra seni kabrinde bulamazlar!" dedi.

Boylece Akşemseddîn hazretleri kısa zamanda tasavvuf yolunun butun inceliklerini oğrendi ve Hacı Bayram hazretlerinden icÂzetini, diplomasını aldı.

Onun kısa surede icÂzet alması bÂzılarına zor geldi. Hacı Bayram-ı Velî'ye;

"Diğer dervişlere kırk yıldır hilÂfet vermedin, az muddet icinde Akşeyh'e hilÂfet verdin. Hikmeti nedir?" diye sordular. Hacı Bayram-ı Velî de;

"Bu zeyrek, uyanık ve akıllı bir kosedir. Her ne gorup duydu ise hemen inandı. Sonra hikmetini yine kendisi anladı. Fakat yanımda kırk yıldan beri hizmet eden bu talebeler, hemen gorduklerinin ve duyduklarının aslını ve hikmetini sorarlar. Ona hilÂfet verilişinin sebebi budur." cevÂbını verdi.

Akşemseddîn hazretleri, hocası Hacı Bayram-ı Velî'nin ileride bir buyuk fethin mÂnevî fÂtihliği mujdesine de nÂil oldu.

Hacı Bayram-ı Velî hazretlerinin tahsil ve terbiyesiyle irşÃ‚d makÂmına yukselen Akşemseddîn hazretleri once Beypazarı'na yerleşti. Orada bir mescid, bir değirmen yaptırdı. Halkın etrÂfına toplanması uzerine İskilip'te Evlek'e oradan da Goynuk'e gelip mekÂn tuttu. Birgun bir kişi gelip, Akşemseddîn'e bir mikdÂr mulk bağışladı. Akşemseddîn hazretleri o yerin uzerine gelince, tebessum etti. "Nicin tebessum ettiniz?" diye sordular. O da;

"Otuz sene kadar once seyÂhat ederken, yolum buraya duşmuştu. Gorunce gonlum buraya meyil etmişti. Gonlumden gecen bu arzu, otuz yıl sonra gercekleşti. Onu hatırladım ve tebessum ettim." cevÂbını verdi.

Hacı Bayram hazretleri Ankara'da fen Âleminden bek Âlemine goc etmek uzere iken; son sozleri:

"Benim namazımı Akşemseddîn kıldırsın ve cenÂzemi yıkasın. Bu haberimi ona iletirsiniz!" oldu ve vefÂt etti.

O sırada Akşemseddîn orada değildi ve nerede bulunduğunu kimse bilmiyordu. Talebeler ile Hacı Bayram-ı Velî'nin yakınları, merak ve hayret icinde kaldılar. BÂzı kimseler;

"Hacı Bayram-ı Velî'nin bu sozu, olum hÂlinde soylenen sozlerdendir. Buna pek îtibÂr edilmez." dediler. Kararsız ve uzuntulu bir halde yollara bakarlardı. O esnÂda; "Akşemseddîn geliyor!" diye bir ses işitildi. Halk Akşemseddîn'i karşıladı ve olup biteni haber verdi. O da vasiyet uzerine yıkayıp namazı kıldırdıktan sonra, Hacı Bayram-ı Velî'yi defn etti. İşler bitince, Hacı Bayram-ı Velî'nin doksan bin akce borcu olduğunu oğrendi ve otuz bin akcesini odemeyi vÂdetti. Kalanını da Hacı Bayram-ı Velî'nin yakınları ile dostları odediler. Akşemseddîn, uzerine aldığı otuz bin akcenin yirmi dokuz binini odedi ve geriye bin akce kaldı. Alacaklı, Akşemseddîn'e gelerek hepsini istedi. "Birkac gun musÂade et." dediyse de, faydası olmadı. Sert ve kustah bir şekilde bir dakika bile bekleyemeyeceğini bildirdi. Bu soz uzerine fevkalÂde muteessir olan Akşemseddîn hazretleri alacaklıyı iceri cağırdı. Evin onunde bir bahce vardı. Ona;

"Bahceye gir, alacağın bin akceyi al. Fazlasını alma!" dedi.

O kimse, bundan sonraki durumunu şoyle anlatıyor:

"Bahceye girdim. Bahcenin icinde yassı yapraklı bir ot vardı. Her yaprağın uzerinde bir akce vardı. O otta o kadar cok yaprak vardı ki, sayısını ancak Allahu teÂl bilir. Onun yapraklarından bin akce topladım. Fakat yaprakların uzerinden bir akcenin eksilmemiş olduğunu gordum. Bahcenin ici de akce ile doluydu. Bu hÂli gorunce, hayrette kaldım. Dışarı cıkıp, o bin akceyi Akşemseddîn'in onune koydum. "Bu akceleri size bağışladım." dedim, yalvardım ve ozur diledim. Fakat Şeyh, o bin akceyi kabûl etmedi."

Akşemseddîn hazretleri hocasının vasiyetini yerine getirdikten sonra tekrar Goynuk'e geldi. Burada da bir mescid ve değirmen inşÃ‚ eyledi. Bir yandan oğullarının, diğer taraftan da kendisine intisÂb edip gonul veren talebelerinin tÂlim ve terbiyeleriyle uğraşıyordu.

Tıb ilminde de kendini yetiştiren Akşemseddîn hazretleri ceşitli hastalıklara, hangi otlardan hazırlanan ilacların iyi geleceğini bilirdi. Bu husustaki ilmi dillere destan idi. Bulaşıcı hastalıklar uzerinde de calışmalar yaptı. Cunku o devirde salgın hastalıklar binlerce insanın olumune sebeb oluyordu. Akşemseddîn hazretleri, etkileri bakımından kansere benzeyen seretÂn denilen bir hastalıkla da uğraşmıştı. Tıptaki şohreti o dereceye vardı ki birkac def Edirne sarayına cağrıldı.

Talebelerinden Şeyh Mısırlıoğlu Abdurrahîm anlatıyor:

"Hocam Akşemseddîn ile Edirne'ye gitmiştik. Sultan MurÂd Hanın kazaskeri SuleymÂn Celebi hasta idi. Bizi saraya dÂvet ettiler. Sultanın tabibleri SuleymÂn Celebi'nin etrafında ona ilÂc veriyorlardı. Hocam tabiblere bunun hastalığı nedir? diye sordu. Onlar;

"Şu hastalıktır." diye cevap verdiler. Hocam;

"Buna Sersam ilÂcı yapmak lÂzımdır." buyurdu. Tabibler;

"Bunun hastalığı o değildir amma sen yine o ilÂcı ver." deyip gittiler. Ben cok uzulmuştum. Zîr hocamın hastalığa tam vÂkıf olamadığını zannetmiştim. Hocam divitle kalem istedi, recetesini yazdı. İlaclarını hazırladı ve SuleymÂn Celebi'ye verdi. Aradan kısa bir zaman gecince, SuleymÂn Celebi'de sıhhat alÂmetleri belirdi ve iyi oldu."

Yine FÂtih Sultan Mehmed Han'ın kızı Gevherhan Sultan hastalanmıştı. Tabibler tedÂvide Âciz kalıp ozur dilediler. Sonunda Akşemseddîn hazretlerine murÂcaat edildi. Onun yazdığı ilÂc Allahu teÂlÂnın izni ile iyi geldi.

İkinci MurÂd Hanın vefÂtı ile Osmanlı tahtına cıkan genc pÂdişÃ‚h Sultan Mehmed, İstanbul'un fethi hazırlıklarını tamamladıktan sonra şehre doğru hareket ederken, Allah adamlarının da ordusunda bulunmasını istedi. Bu dÂvet uzerine Akşemseddîn, Akbıyık Sultan, Molla FenÂrî, Molla GurÂnî, Şeyh SinÂn gibi meşhûr Âlim ve velîler, talebeleriyle birlikte orduya katıldılar. Yine orduya katılan Aydınoğlu, Karamanoğlu, İsfendiyaroğlu kuvvetleri gibi gonullu birlikler, İstanbul'un fethinin, butun Turk-İslÂm Âlemince mukaddes bir gÂye kabûl edildiğini dile getirdiler. Bilhassa talebeleriyle birlikte orduya katılan Akşemseddîn hazretleri ve diğer Âlim ve evliy zÂtlar, askerlere ayrı bir şevk ve azim veriyorlardı. FÂtih Sultan Mehmed Han, İstanbul onlerinde ordugÂhını kurduktan sonra, duşmana once İslÂmı tebliğ etti. İslÂmiyetin emri olan hususları bildirdi. Fakat, Bizanslılardan red cevabı alınca, şehri kuşatmaya başladı. Kuşatmanın uzaması ve bir netice elde edilememesi bÂzı devlet adamlarını umitsizliğe duşurdu. Bunlar şehrin alınamayacağını, ustelik bir Haclı ordusunun Bizans'ın imdÂdına koşacağını sanıyorlardı. Butun bu olumsuz propagandalara karşı orduda pÂdişÃ‚hı ve askeri fethe karşı gayrete getiren bir din buyuğu vardı; Akşemseddîn. O, şeyhi Hacı Bayram-ı Velî'nin; "İstanbul'un fethini şu cocukla bizim kose gorurler!" sozunu biliyor ve tahakkuk edeceğine kalpten inanıyordu.

MuhÂsaranın devÂm ettiği bir sırada Avrupa'dan asker ve erzak getiren gemiler, Osmanlı donanmasının mudahalesine rağmen şehre girmeye muvaffak oldu. KÂfirler gorulmemiş şenlikler yaparken, Muslumanlar uzuntulu idi. PÂdişÃ‚ha gelen bÂzı devlet adamları;

"Bir sofunun (Akşemseddîn) sozuyle bu kadar asker kırdırdın ve butun hazîneyi tukettin. İşte Frengistan'dan kÂfire yardım geldi. Fethetmek umidi kalmadı." dediler.

Bunun uzerine Sultan Mehmed Han, veziri Veliyuddîn Ahmed Paşayı Akşemseddîn'e gondererek;

"Şeyhe sor, kal'a feth olmak ve duşmana zafer bulmak umidi var mıdır?" dedi. Buna Akşemseddîn hazretleri şoyle cevap verdi:

"Ummet-i Muhammed'den bu kadar musluman ve gÂziler bir kÂfir kÂlesine doğru hucum ederse, inşÃ‚allahu teÂl feth olur."

Sultan Mehmed Han, umûmî cevapla yetinmeyip, Veliyuddîn Ahmed Paşayı tekrar Akşemseddîn'e gonderip;

"Vaktini tÂyin etsin." dedi. Akşemseddîn murÂkabeye daldı. Başını eğip, Allahu teÂlÂya yalvardı. MubÂrek yuzu terledi. Sonra başını kaldırarak;

"İşbu senenin CemÂziyelevvel ayının yirminci gunu, seher vaktinde, inanc ve gayretle filan taraftan yurusunler. O gun feth ola. Kostantiniyye'nin ici ezan sesiyle dola!" dedi. Ayrıca genc pÂdişÃ‚ha bir mektup gonderdi. Mektubunda;

"Kul tedbir alır, Allahu teÂl takdir eder kaziyesi, delili sÂbittir. Hukum Allahu teÂlÂnındır. VelÂkin kul, elinden geldiği kadar gayret gostermekte kusur etmemelidir. Resûlullah'ın ve EshÂbının sunneti budur." diyordu.

Boylece Akşemseddîn hazretleri bir taraftan İstanbul'un fethi hakkında yeni mujdeler veriyor, diğer yandan da ne şekilde davranılması husûsunda pÂdişÃ‚ha tavsiyelerde bulunuyordu.

NihÂyet Akşemseddîn hazretlerinin tÂyin eylediği gun ve saat doldu. Sultan Mehmed Han ordunun başına gecerken, hocası Akşemseddîn'den okumak icin bir du istirham etti. Bunun uzerine Akşemseddîn;

"YÂ Fakih Ahmed!" diyerek himmet taleb eyle!.. Onu vesile kılarak Allahu teÂlÂya tazarru ve niyÂz eyle." buyurdu. Sonra cadırına giren Akşemseddîn hazretleri yanına hic kimseyi koymamalarını istedi ve kapılarını iyice kapattırdı.

Yeniceriler, azablar, dalkılıclar, serdengectiler, akıncılar, gonulluler, erenler, evliyÂlar Sultan Mehmed Hanın buyruğuyla İstanbul uzerine akıyorlardı. Mehmed Han bu sırada hocası Akşemseddîn'in yanında olmasını arzuladı ve haber gonderdi. Gelmeyince Akşemseddîn'in bulunduğu cadıra gitti. Cadırın her tarafı iyice kapatılmıştı. FÂtih Sultan Mehmed Han cadıra yaklaşıp, hancerini cıkardı. Hancerle cadırdan biraz keserek, icerisinin gorulebileceği kadar bir delik actı. İceri bakınca, hocası Akşemseddîn hazretlerini kuru toprak uzerinde secdeye kapanmış, başından sarığı duşmuş, ak sacı ve ak sakalı nûr gibi parlıyor gordu. Ak sacını ve ak sakalını toprağa surup, sacını sakalını toprak icinde bırakmıştı. Bu hÂli ile İstanbul'un fethinin gercekleşmesi icin Allahu teÂlÂya yalvarıp du ediyor, gozyaşı dokuyordu. FÂtih Sultan Mehmed Han, hocası Akşemseddîn'in Allahu teÂlÂya yalvarıp, du etmekte olduğu bu yuksek hÂlini gorunce, doğruca yerine dondu. Kaleye bakınca surlara tırmanan İslÂm askerinin yanında ve onunde ak abalı bir topluluğun da hisara girmekte olduğunu gordu. Az sonra fethin askeri de surları gecip şehre girdi. Boylece İstanbul'un fethi ve Peygamber efendimizin buyuk mûcizesi gercekleşti.

Akşemseddîn, fetih ordusu İstanbul'a girdikten sonra, İslÂmiyet'in harp ile ilgili hukûkunun gozetilmesini genc pÂdişÃ‚ha tekrar hatırlattı. Buna uygun hareket edilmesini bildirdi.

İstanbul sabah sekiz sıralarında fethedilmişti. FÂtih Sultan Mehmed ise şehre oğle saatlerinde Topkapı'dan girdi. Beyaz bir at uzerinde idi. Muhteşem bir alayla ve alkışlar icinde ilerleyerek, Ayasofya'ya doğru yol aldı. Zulumden ve haksızlıktan bıkmış olan Bizans halkı yeni bir bekleyişin icinde idi. FÂtih gectiği sokakları, caddeleri, evleri dikkatle gozden geciriyordu. Yanında ileri gelen kumandanlarıyla vezirlerinden başka, Molla GurÂnî, Molla Husrev, Akşemseddîn veAkbıyık Sultan gibi Âlimler ve velîler topluluğu da bulunuyordu. Yerli halk yolları doldurmuştu. FÂtih Sultan Mehmed cok genc olduğu icin, herkes Akşemseddîn'i pÂdişÃ‚h sanıyordu. Ona, demet demet cicek veriyorlardı. Akşemseddîn'in, genc pÂdişÃ‚hı gostererek;

"Sultan Mehmed ben değilim, odur." sozune karşılık;

Sultan Mehmed de;

"Gidiniz, yine ona gidiniz. Sultan Mehmed benim, ama o benim hocamdır. Şehrin mÂnevî fÂtihidir." diyordu.

FÂtih Sultan Mehmed Han İstanbul'a girdikten sonra, hocası Akşemseddîn uc gun gozden kayboldu. Butun aramalara rağmen bulamadılar. Uc gun sonra, Edirnekapı yakınlarında vîrÂne bir yerde ibÂdetle meşgûl olarak buldular. O zamandan beri bu yere, onun ismine izÂfeten "Akşemseddîn" mahallesi denildi. FÂtih Sultan Mehmed Han, fethin ucuncu gunu Ayasofya'ya gidip, orayı cÂmiye cevirdi. Ayasofya'yı cÂmiye cevirmesi, Bizanslılar ile yapılan bir anlaşmaya bağlanmıştı. Burada ilk hutbeyi, Akşemseddîn okudu. Okmeydanı'nda bir zafer alayı tertiplenmişti. Orada Akşemseddîn de vardı. Akşemseddîn gÂzîlere bir konuşma yaptı. Bu konuşmasında;

"Ey gÂzîler, bilin, ÂgÂh olun ki; cumleniz hakkında, Âhir zaman Peygamberi ol Server-i kÂinÂt; "Onlar ne guzel askerdir." buyurmuştur. İnşÃ‚allah cumlemiz affedilmiş oluruz. Fakat gaz malını isrÂf etmeyip, İstanbul icinde hayr-u-hasenÂta sarf ve pÂdişÃ‚hımıza itÂat ve muhabbet ediniz." diye nasîhatte bulundu. Sonra, FÂtih Sultan Mehmed Hanın başına iki catal ablak sorguc takıp;

"PÂdişÃ‚hım, butun Âl-i Osman'ın Âb-ı rûyu oldun. Hemen mucÂhid-i fî sebîlillah ol!.." diyerek, Gulbank-i Muhammedî cekti.

Akşemseddîn hazretlerine; "İstanbul'un fethedileceği zamÂnı nasıl bildin?" diye sorulunca, şoyle cevap verdi;

"Kardeşim Hızır ile, ilm-i ledunniyye uzere İstanbul'un fetih vaktini cıkarmıştık. Kale fethedildiği gun, Hızır'ın, yanında evliyÂdan bir cemÂatle hisara girdiğini gordum. Kale fetholunduktan sonra da, Hızır kardeşimi kalenin uzerine cıkmış oturur hÂlde gordum."

FÂtih Sultan Mehmed Han, fetihden sonra hocası Akşemseddîn'e, son taarruzun başladığı sırada; "YÂ Fakîh Ahmed" diyerek Fakîh Ahmed'den himmet taleb etmesini soylediğini hatırlatarak;

"Fakîh Ahmed kimdir ki; tazarru ve niyÂz eyledim? Himmetini istedim? Allahu teÂlÂyı tazarru etmiş olsa idim evl değil mi idi?" diyerek, sebebini sordu. Hocası Akşemseddîn bu suÂle;

"O sırada Fakîh Ahmed, kutb, sÂhib-i tasarruf idi." cevÂbını vererek, Allahu teÂlÂnın yardımını, onun vÂsıtasıyla ve onun bereketi ile gonderdiğini ve onun da himmet ettiğini soylemiştir. Akşemseddîn hazretlerinin "Fakîh Ahmed" dediği kendisi idi. Fakat tevÂzuunun cokluğundan şohretten kacıp, kendisini gizleyerek boyle konuşmuş, gÂyet ÂrifÂne bir tavır takınmış olduğu rivÂyet edilmiştir.

Bir gece FÂtih Sultan Mehmed Han, Akşemseddîn hazretlerinin ziyÂretine gitti. FÂtih, sohbet sırasında bir ara Akşemseddîn'e;

"Hocam!EshÂb-ı kirÂmın buyuklerinden, mihmandÂr-ı Resûlullah olan Ebû Eyyûb-i EnsÂrî'nin mubÂrek kabrinin İstanbul surlarına yakın bir yerde olduğunu tÂrih kitaplarından okudum. Yerinin bulunması ve bilinmesini bilhassa ric ederim." dedi. O zaman Akşemseddîn hemen;

"Şu karşı yakadaki tepenin eteğinde bir nûr goruyorum. Orada olmalıdır." cevÂbını verdi. DerhÂl pÂdişÃ‚hla oraya gittiler. Akşemseddîn hazretleri, oradaki bir cınardan iki dal aldı. Birini bir tarafa, diğerini az oteye dikti ve;

"Bu iki dal arası, MihmandÂr-ı Resûlullah'ın kabridir." buyurdu. Sonra, kaldıkları yere donduler. FÂtih Sultan Mehmed Han, Akşemseddîn'in soylediğine inandıysa da, hic şuphesi kalmasın istiyordu. O gece silÂhdÂrına;

"Gidin, Akşemseddîn'in diktiği cınar dallarının ortasına şu muhrumu gomun ve o dalları yirmişer adım guney tarafına cekin." dedi. Sabah olunca Sultan FÂtih, Akşemseddîn'den, hazret-i HÂlid'in kabrinin yerini tekrar tÂyin etmesini ric etti, tekrar gittiler. Akşemseddîn silahdarın diktiği dalların dikildiği yere bakmadan doğruca gidip eski yerde durdu ve;

"Dalların yeri değiştirilmiş, hazret-i HÂlid buradadır." dedi ve sonra silÂhdÂr ağasına hitÂben;

"SultÂn hazretlerinin muhrunu cıkarın ve kendisine teslim edin." dedi. Akşemseddîn hazretleri, silÂhdÂr ağanın gizlice gomduğu pÂdişÃ‚h yuzuğunun de orada olduğunu kerÂmetiyle anlamıştı.

Bunun uzerine FÂtih, Akşemseddîn'e;

"Kalbimde hic şuphe kalmadı. Ama tam inanmam icin bir alÂmet daha gosterir misiniz?" dediğinde, Akşemseddîn:

"Kabrin baş tarafından bir metre kazılınca, uzerinde; "Bu HÂlid bin Zeyd'in kabridir." yazılı bir taş vardır." dedi. Kazdılar, Akşemseddîn'in dediği gibi cıktı. Bu hÂli goren Sultan FÂtih'in vucûdunu bir titreme aldı. Bu hÂl gecince FÂtih; "ZamÂnımda Akşemseddîn gibi bir zÂtın bulunmasından duyduğum sevinc, İstanbul'un alınmasından duyduğum sevincten az değildir." diye şukr etti.

FÂtih Sultan Mehmed Han, Ebû Eyyûb EnsÂrî'nin kabr-i şerîfinin uzerine bir turbe ve Akşemseddîn ile talebelerine mahsus odalar, bir de cÂmi-i şerîf yaptırdı. Akşemseddîn'den orada oturmalarını ric etti. Fakat o, bu teklifi kabûl etmeyerek, memleketi olan Goynuk'e dondu.

Akşemseddîn hazretleri Goynuk'e geldikten sonra yine talebe yetiştirmeye ve insanları irşÃ‚da başladı. Sultan FÂtih'le ilgisini kesmeyip zaman zaman Edirne'ye ve İstanbul'a geldi ve pÂdişÃ‚hı ziyÂret etti. Gonderdiği mektûblarla ikaz ve tavsiyelerde bulundu. Bir mektubunda FÂtih'e şoyle nasihat etmektedir:

"Bir dunyevî rÂhat ve cismÂnî lezzete, bir de uhrevî rahat ve rûhÂnî lezzete dayanan iki turlu hayat tarzı vardır. Birincisi ikinciye bakarak değersiz ve gecicidir. Şu halde ona iltifÂt etme. EsÂsen peygamberlere, velîlere, halîfelere rahat değil, cefÂlar ve muşkiller lÂyıktır. Sen de onların yolundasın. Nasîbinden elem değil zevk duy... Sen herhangi bir insan gibi değilsin, memleketin durumu, senin durumuna bağlıdır. Bedende gorunen her şey ruhun eseri olduğu gibi, memlekette meydana gelen şeyler de FÂtih'in eseri olacaktır. Cunku bedene oranla ruh ne ise, memlekete oranla sultanlar da aynı şeydir."

Akşemseddîn Goynuk'te 1459 (H.863) yılına kadar yaşadı. PÂdişÃ‚hın kendisine gonderdiği butun ihsan ve hediyeleri hayır işlerinde kullanmak uzere vakıflar kurdurdu. Bir taraftan da oğullarının terbiyesi ile meşgul oldu.

Birgun kucuk oğlu Hamdi Celebi ile meşgûl olurken;

"Bu kucuk oğlum yetim, zelîl kalır; yoksa bu zahmeti, mihneti cok dunyÂdan gocerdim." deyince, hanımı;

"A efendi! Gocerdim dersin yine gocmezsin." dedi.

Bunun uzerine Şeyh hemen:

"Goceyim." deyip, mescide girdi. EvlÂdını topladı. VasiyetnÂmesini yazdı. HelÂllaştı, ved eyledi. YÂsîn sûresi okunurken sunnet uzere yatıp rûhunu teslim eyledi. Goynuk'teki tÂrihî SuleymÂn Paşa CÂmiinin bahcesine defn edildi. Daha sonra oğullarının kabri ile berÂber bir turbe icine alındı.

Akşemseddîn, bircok talebe yetiştirmiştir. Bunlar arasında zÂhirî ve bÂtınî ilimleri cok iyi bilen yedi oğlu da vardı. Oğulları şunlardır: Muhammed Sadullah, Muhammed Fazlullah, Muhammed Nûrullah, Muhammed Emrullah, Muhammed Nasrullah, Muhammed Nûr-ul-Hud ve Muhammed Hamîdullah. Meşhûr halîfeleri ise: Muhammed Fazlullah, Harizatu'ş-ŞÃ‚mî Mısırlıoğlu, Abdurrahîm KarahisÂrî, Muslihuddîn İskilibî ve İbrÂhim Tennûrî'dir.

Akşemseddîn hazretleri sohbetlerinde ve vÂzlarında buyururdu ki:

"Her işe Besmele ile başla. Temiz ol, dÂim iyiliği Âdet edin. Tembel olma, namaza onem ver. Nîmete şukr, belÂya sabr et. DunyÂnın mutluluğuna mağrûr olma. Kimseye kızma, eziyet ve cef etme. Omrun uzun olsun istersen, kimsenin nîmetine hased etme. Kimseyi kotuleyip, atıp tutma. Senden ustun kimsenin onunden yurume. Dişin ile tırnağını kesme. Ayakta pantolon giymekten sakın. MisvÂkı başkasıyla berÂber kullanmak uygun olmaz. Cok uyumak kazancın azalmasına sebeb olur. Akıllı isen yalnız yolculuğa cıkma. Gece uyanık ol, seher vakti tilÂvet kıl, Kur'Ân-ı kerîm oku. DÂim Allahu teÂlÂyı zikret. Kendini başkalarına medhetme. NÂmahreme bakma, harama bakmak gaflet verir. Kimsenin kalbini kırıp, virÂn eyleme. Duşen şeyi alıp temizleyerek yersen, fakirlikten kurtulursun. Edebli, mutevÂzî ve comerd ol. Tırnağınla dişini kurcalama. Elbiseni, uzerinde dikmekten sakın. Cunup kimse ile yemek yemek gam verir. Yalnız bir evde yatmaktan sakın. Cıplak yatmak fakirliğe sebeb olur."

"Velî, insanlardan gelen sıkıntılara katlanıp, tahammul eden kimsedir. Sıkıntıları goğusler, belÂlar yuzunden şikÂyetci olmaz ve adÂvet beslemez, duşmanlık tavrı takınmaz. O, toprak gibidir. Toprağa her turlu kotu şey atılır. Fakat topraktan hep guzel şeyler biter.

Allahu teÂlÂ, Kur'Ân-ı kerîmde meÂlen buyurdu ki: "O insanlar sandılar mı ki, (sÂdece) îmÂn ettik demeleriyle bırakılacaklar da imtihÂna cekilmeyecekler." (Ankebût sûresi:2)

ÎmÂn, taklîd ile, babadan ve dededen gorerek, sırf îmÂn ettim demekle olmaz. Boyle taklid ile inanan kimseler, imtihÂn olunması bakımından bel ve musîbetlere ducÂr olmazlar. Bel ve musîbetler, Allah dostlarının muhabbet ve sevgisini artırır. Nitekim altın icin ateş ne kadar kızgın olursa, altını o derece saf ve hÂlis yapar. Bu sebeble kişi mÂnevî mertebesinin yuksekliğine gore buyuk veya kucuk bel ve musîbetlere uğrar. Nitekim Resûlullah efendimiz bir hadîs-i şerîfte buyurdu ki:

"Kişi, dînindeki sebÂtına gore belÂya (imtihÂna) mubtel olur. Âfiyet, kıymetini bilmeyen kimse icin derd gibidir. BelÂ, kadrini bilen icin dev gibidir." BelÂnın, insanın Rabbine donmesini sağlayan sıkıntıların kadrini bilen, Hakkı gercekden sevenlerdendir. Taklid ile sevenler değillerdir. Cunku taklid ile sevmek, belanın, imtihÂnın faydasını giderir. Sevilenin hareketi, gercek muhabbeti bozmaz. Nitekim Mûs aleyhisselÂm, Fir'avn'ın sarayında Âsiye HÂtun tarafından buyutulurken, Âsiye HÂtun onu gercekten seviyordu. Fir'avn ise, Âsiye HÂtunu taklid ederek seviyordu. Âsiye HÂtun gercekten sevdiği icin, onun hareketlerinden incinmiyordu. Mûs aleyhisselÂm Fir'avn'ın sakalını tutup cekince, Fir'avn'ın sevgisi gercek sevgi olmadığı icin, hemen rahatsız oldu."

"Kişinin kadrinin ve kıymetinin varlığı, mihnetlere, bel ve musîbetlere sıkıntılara sabretmesiyle ortaya cıkar. Bu mihnet, dunyÂlığın olmaması veya eksilmesi, elden cıkması ile olur. Sabredenlerin, sabırdaki sebatları sebebiyle iyilikleri; yÂni sabır, tevekkul, kanÂat ve hilm, yumuşaklık gibi guzel hasletleri artar. Boylece olgunlaşan insanın kalb aynasındaki kirler, cevherin hÂlis hÂle getirilmesi gibi temizlenir. Bel gunlerinde, bel geldiğinde Eyyûb aleyhisselÂmın kulluğu iyi bir kulluktur.

"Kulluk beş kısımdır: Birincisi ten kulluğudur. Bu, Allahu teÂlÂnın emirlerine uyup, yasak ettiği şeylerden sakınmaktır. İkincisi; nefs kulluğudur. Bu kulluk, nefsi terbiye etmek, ıslÂh etmek, mucÂhede ve nefsin istemediği şeyleri yapmak, riyÂzet cekip nefsin istediği şeyleri yapmamaktır. Ucuncusu; Gonul kulluğudur. Bu ise, dunyÂdan ve dunyÂda bulunan şeylerden yuz cevirip, Âhirete yonelmektir. Âhirete yarar iş yapmaktır. Dorduncusu; sır kulluğudur. Bu, her şeyi bırakıp, tamÂmen Allahu teÂlÂya donup, O'nun rızÂsını kazanmaktır. Beşincisi; can kulluğu. Bu kulluk, muşÃ‚hedeye ermek icin kendini Allah yoluna vermekle olur..."

"MÂnevî huzûra ermek ve bu yolda ilerlemek icin dort şey lÂzımdır. 1. Az yemek, 2. Az uyumak, 3. Halka az karışmak, 4. Allahu teÂlÂyı cok zikretmek."

NE SEN GORURSUN NE DE BEN

Osmanlı SultÂnı İkinci MurÂd Han, Hacı Bayram-ı Velî'yi son derece severdi. Fırsat buldukca, sık sık ziyÂretine giderdi. Bir defÂsında, dort yaşındaki oğlu ŞehzÂde Mehmed ile berÂber Hacı Bayram'a gelip, elini optuler. Sultan MurÂd Han, sohbet sırasında Hacı Bayram'a;

"Efendim, İstanbul'u alıp, kÂfir diyÂrını İslÂm'ın nûru ile nûrlandırarak, can cınlamaları yerine ezÂn seslerinin yukselmesini arzu ederim. Bu hususta duÂlarınızı beklerim." dedi. HÂcı Bayram-ı Velî;

"Allahu teÂlÂ, omrunuzu ve devletinizi ziyÂde etsin. Yalnız, İstanbul'un alındığını sen ve ben goremeyiz." dedi, sonra da, şehzÂde Mehmed ile Akşemseddîn'i gostererek;

"Ama şu cocukla bizim kose gorurler." buyurdu.

BİZİM TATTIĞIMIZI TADARSAN

İstanbul'un fethinden sonra, FÂtih Sultan Mehmed Han, hocasını ziyÂrete gitmişti. Sohbet esnÂsında;

"Muhterem hocam! Elhamdulillah buyuk yardımlarınızla İstanbul'u fethettik. Artık beni talebeliğe, dervişliğe kabûl buyurmanızı istirhÂm ediyorum." dedi. Akşemseddîn hazretleri;

"SultÂnım, sen bizim tattığımız lezzeti tadacak olursan, saltanÂtı bırakırsın. Devlet işlerini tam yapamazsın. Dîn-i İslÂmı yayma işi yarım kalır. Muslumanların rahat ve huzûr icinde yaşıyabilmeleri icin, devletin ayakta kalması şarttır. Talebelikle pÂdişÃ‚hlığın bir arada yurutulmesi cok guctur. Seni talebeliğe kabûl edersem, duzen bozulabilir, halkımız perişÃ‚n olabilir. Bunun vebÂli buyuktur. Allahu teÂlÂnın gazÂbına mÂruz kalabiliriz." diyerek, teklifini reddetti. Bunun uzerine FÂtih Sultan Mehmed Han, hocasına iki bin altın hediye etmek istemiş ise de, bunu da kabûl etmedi.
__________________