DAMIZLIK DUVE SECİMİ
Duve secimi, boğalarda olduğu gibi dış gorunuşune ve diğer ozelliklerine gore yapılır. Duvelerin dış gorunuşunde istenen ozelliklerin olup olmadığı aranır. Anasının verim, tip ve meme yapısı ile ilgili kayıtlarına bakılır.
Dış yapıya gore yapılan değerlendirmede birden fazla duve var ise yaşları dikkate alınarak, hepsinin bir arada değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirme işlemi coğunlukla kişiden kişiye değişebilir. Bu nedenle değerlendirme işleminin *****i tecrube ve mukayese etmeye dayanır .
Değerlendirme yapılırken, duvede arayacağımız ozellikleri bilmemiz gerekir. Tip ozellikleri olarak; sağrı yuksekliği, vucut derinliği, sağrı eğimi, sağrı genişliği, kas gelişimi, arka bacak yapısı, tırnak yapısı, genel sutculuk karakterleri,on goğus genişliğine ait gelişme durumlarının istenen oranda olup olmadığı aranır.
Sağrı yuksekliği , Sağrısı yuksek duvelerin gelecekte genellikle derin ve uzun vucut yapısına sahip olduğu gorulur. Değerlendirirken hayvanın yaş ve ırkı goz onune alınmalıdır.
Şekil 1: Sağrı yuksekliğinin değerlendirilmesi.
Vucut derinliği, (şekil2) son kaburganın hizasından, sırt ve karına kadar olan uzaklığa gore değerlendirilir. Direnc ve yem yeme kapasitesi yonunden onemlidir. Şekil 2-b'deki gibi orta derinlik istenir.
Şekil 2: Vucut derinliğinin değerlendirilmesi
Sağrı eğimi, (şekil3) Şekilde gorulen iki kemik cıkıntısı arasında varsayılan cizginin eğik ya da yatay olmasına gore değerlendirilir. Bu cizgide yukselme gorulurse ileride guc doğumların olabileceği duşunulebilir. Kolay doğum ve genel dol verimi bakımından şekil3-b ‘deki gibi, kuyruk sokumuna doğru hafifce alcalması istenir.
Şekil 3: Sağrı eğiminin değerlendirilmesi
Sağrı genişliği, (şekil4) Şekilde gorulen iki kemik arasındaki uzaklığa gore olculur. Dar olması durumunda doğum guclukleri yaratabilmektedirler . Şekil 4-b'deki gibi orta genişlikte olmaları istenir.
Şekil 4: Sağrı genişliğinin değerlendirilmesi
Kas gelişimi, hayvanın genel olarak tum kaslarının gelişme durumuna bakılır. Hayvanın bakım, beslenme ve cevre şartlarından nasıl etkilendiğini yansıtır. Az olması zayıflık, cok olması sut uretimi ve surude kalma suresi bakımından istenmez.
Arka bacak yapısı, (şekil5) arkadan ve yandan bakıldığında diz ekleminin on kısmının acısının genişe yakın olması gerekir. Acının dar ya da 180 derece olması, bacak direncini azaltacağından verim duşmesine yol acar.
Şekil 5: Arka bacak yapısının değerlendirilmesi
Tırnak yapısı , (şekil6) yumuşak okcelerin yerle olan yuksekliğinin cok yuksek ya da dar olması istenmez. Ayrıca, tırnak uzunluğunun ve gelişiminin Şekil 6'daki gibi normal olması istenir.
Şekil 6: Tırnak yapısının değerlendirilmesi
Bunların dışında on goğus genişliğine ve genel sutculuk ozelliklerine bakılır.
Gerek damızlık boğa gerekse duve secimi surunun geleceğini etkileyeceği icin, dikkat edilmesi gereken bir konudur. Her ikisinde de ıslah hedeflerinin iyi belirlenmesi, ne istediğimizin ve neye ihtiyacımızın olduğunun iyi bilinmesi gerekir . Damızlık seciminde tip ozelliklerinin belirlenmesinde her ne kadar kişisel değerlendirme yapılıyorsa da, buna uygun bir puanlama geliştirildiği zaman secim daha kolay ve sağlıklı olacaktır.
2-DAMIZLIK BOĞA SECİMİ
Secilecek boğa adayları; sutcu yada kombine verimli ırklar icin, ırk ozelliklerine gore belirlenen ortalama sut verimleri ortalamasından en az %70 daha fazla sut veren annelerden doğan yavrular arasından secilir. Gerek sutcu, gerek etci, gerekse kombine verimli ırklarda boğa adayı olarak secilecek erkek buzağıların kendi ırk ozelliklerini gostermesi gerekmektedir. Yine boğa adayı olacak buzağılar; baba, anne ve anneannelerinin sut verimleri, canlı ağırlıkları, hastalıklara dayanıklılık durumları, guc doğumların gorulme sıklığı olcusunde araştırılır.
Onemli bir nokta, surunuzun zayıf ve guclu taraflarının tespit edilmesidir. Orneğin, sut verimi duşukse, yuksek sut verimli boğaların secimi; doğum kanalı darlığına bağlı guc doğumlar fazla ise, geniş arkalı (pelvisli) boğaların secilmesi, gibi ozellikler aranır. Buna gore boğanın belirli ozelliklerine belirli puanlar verilerek damızlık erkek danalardan ya da genc boğalardan secim yapılır.
CİNSİYET ORGANLARININ MUAYENESİ
Fiziksel Muayene: Sperma almadan once yapılır. İstenmeyen fiziksel karakterler ya da anomaliler var ise boğa elden cıkarılır.
1- Haya kesesi (Skrotum) ve hayanın (testis) muayenesi: Haya kesesinin (skrotum) muayenesi ayakta tutulan hayvanın arkasından ve yandan, gozle ve elle yapılır. Pratik olarak, ısı şartları da goz onune alınarak, arkadan bakıldığında sarkık hayaya sahip hayvanların normal olculerde olduğu soylenebilir. Hayaları sarkık olmayıp, karın duvarına yakın ya da birleşmiş gibi gorunen hayvanların hayalarının normalin dışında olduğu goz onune alınmalıdır. Ayrıca deri kalınlığı ve renk durumuna da bakılır.
Hayalar normal olarak yumuşak ve kaygan bir yapıya sahiptir. Ceşitli hastalık hallerinde ve kalıtsal kusurlarda, hayaların kıvamı ve yapısı değişir ve anormal sperma uretimi artar.
2- Kamış (penis) ve kamış kılıfının (prepusyumun) muayenesi: Kamış kılıfının (prepusyumun) kıllanma durumu, rengi, buyukluğu, konumu, iltihaplanması, akıntısı, parazit ve mantar yonunden muayene edilir.
Spermanın değerlendirilmesi: Mumkunse veteriner hekime sperma muayenesi yaptırılmalıdır. Boyle bir imkan yoksa ve her şeyi normal ise yaptığı aşımlar ve gebe bıraktığı inek sayısına gore spermasının normal olup olmadığı hakkında fikir sahibi olunabilir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında boğa adayı olarak ayrılmasına karar verilen erkek buzağılardan kan alınarak veteriner kontrol ve araştırma enstitulerinden bir tanesinde yetiştirme hastalıkları yonunden gerekli muayeneler yaptırılır. Sonucta hastalıksız olduğu anlaşılan hayvanların gelişimi 18. ay sonuna kadar izlenmeye devam edilir. 18 aylık yaşa gelen adaylar aşağıda belirtilen muayenelerden gecirilir.
VUCUT KONDİSYONU
Boğanın yeteri kadar guclu kondisyona sahip olması gerekir. Enerji vucutta yağ şeklinde depo edilmektedir. Dıştan gorunen ve kondisyon değerlendirmesine tabii tutulan bolgelerde normal duzeylerde yağlanma olması gerekmektedir. Aşırı yağlı hayvanların dol verimleri duşer ve kızgın ineğe atlama ve yuklenme hareketi zayıflar.
1- Ayak, bacak ve eklemler: Bir boğanın ayak, bacak ve eklemlerinin sağlıklı ve normal olması, gerek hareketi gerekse aşım icin gereklidir. Bu nedenle bir anormalliğin olmamasına dikkat edilmelidir.
2- Gozler: Korluk yonunden muayene edilmesi gerekir. Bir gozu kor ise bakıcılar icin tehlikeli olabileceği gibi, aşım icin atlayacağı inek icinde tehlikeli olabilir.
3- Pelvis (kalca kemiği) olcusu: Bazı saf ırklarda ergin boğalardaki pelvis genişliği kalıtsal olması nedeniyle dikkat edilmesi gereken bir ozelliktir. Bir goruşe gore buyuk pelvisli boğaların kızlarının da buyuk pelvisli olacağı ve doğum gucluğunun de azalacağı ileri surulmektedir. Genel bir kural, buyuk vucutlu ineklerin, buyuk pelvisli olacağı ve daha ağır buzağı doğuracağıdır.
4- Aşım isteği: Boğanın sperma uretimine etki eden onemli bir faktordur. Bu nedenle kaliteli sperma aşım isteği iyi olan boğalardan elde edilir. Buna karşılık, hem duşuk sayıda hem de fazla sayıda aşım yapan boğaların dol verimleri duşuk olmaktadır.
Yukarıda anlatılan muayeneler sonucunda, boğa olarak kullanılmalarına karar verilen hayvanların yılda iki kez, yetiştirme hastalıkları yonunden muayeneleri ve testleri yapılmalıdır.
Ayrıca, surude birden cok boğa bulunması durumunda, ustun duruma gecen boğaların daha cok yavruları olduğu gorulmuştur. Bu boğanın dol veriminin duşukse, surunun dol verimi de duşuk olacaktır. Diğer onemli bir nokta ise değişik yaş gruplarının bir arada tutulması durumunda, guclu boğalar ustun duruma gecerken, yaşca kucuk ve zayıf boğalar pasif kalmaktadır. Bu nedenle ergin, iki ve daha yaşlı boğaların karışık halde tutulmaması, aşım isteği yonunden uygun olur.
__________________