Bir sut sığırı işletmesinde her inekten yılda bir yavru almak amaclanmalıdır. Aksi halde karlılık duşecektir. Her inekten yılda bir yavru alabilmek icin ilk başta sığırın uremesi hakkında yeterli bilgiye sahip olmak gereklidir.
KIZGINLIK NEDİR?
Kızgınlık, duve ve ineklerin ciftleşme isteği gostermeleridir. Bu durumdaki hayvanlara boğasak veya orsek denir.
Ne kadar surer?
Kızgınlık suresi ortalama 14-18 saat devam eder ve hayvan gebe kalmazsa 18-24 arasında değişmek uzere, ortalama 21 gun sonra tekrarlanır.
Nasıl anlaşılır?
* Diğer hayvanların uzerine atlar. Başka hayvanların kendi uzerine atlamasına izin verir.
* Ferc (ureme organının dış kısmı) şişmiş ve kızarmıştır. Yumurta akına benzer bir akıntı gelir. Buna cara denir.
* Diğer hayvanların fercini koklamaz, kendisinin koklanmasına izin verir.
* Yem yemez. Huzursuzdur.
* Merada kuyruğunu diker, sağa-sola koşar.
* Gece diğer hayvanlar yatarken o ayakta durur.
* Goz bebeklerinde buyume olur.
* Boğurur.
* Sık sık havayı koklar
* İştah ve sutu azalır
* Bakıcısına davranışı her zamankinden değişiktir.
Tohumlama ne zaman yapılmalıdır?
En iyi tohumlama zamanı, kızgınlık başladıktan 12 saat sonradır. Pratik olarak inek; sabah kızgınlık gosterdi ise oğleden sonra, akşam kızgınlık gosterdi ise ertesi sabah tohumlanmalıdır.
İLK TOHUMLAMA
Ulkemizdeki kultur ırklarının ve melezinin duvelerini ilk tohumlamada şoyle bir tablo kullanılabilir:
IRK
YAŞ
(AY)
CANLI AĞIRLIK
(KG)
Karacabey Esmeri
18-20
350-370
Esmer (Montafon)
18-20
350-370
Esmer Melezi
20-22
325-350
Holştayn
16-18
370-390
Holştayn Melezi
18-20
350-370
Jersey
15-17
250-270
Jersey Melezi
16-18
225-250
Tablodaki ilk tohumlama yaşı, mevcut şartlara gore 2-3 ay once de olabilir.
Tohumlanan bir duveden ne zaman yavru alınacağı hesaba katılmalıdır. Buzağının iyi bakılabileceği bir zamanda doğması onemlidir. Bunun icin, duvenin tohumlanması ona gore zamanlanabilir.
BİLGİLİ YETİŞTİRİCİ
Sabah ve akşam hayvanlarını gozden gecirir. Yem yemeyen, huzursuz hayvanlara dikkat eder. Kızgınlık gosterenleri belirler. 12 saat sonra tohumlanmasını sağlar.
HAYVANLARIN HER TURLU DURUMU İCİN KAYIT TUTULMALIDIR. İNSAN UNUTUR, DEFTER UNUTMAZ!
Yetiştiricinin kayıt tutmak icin bir defteri olmalıdır. Kızgınlık gosteren bir inek icin tarih atılır. Tohumlama yapıldığında tarih atılır. Hayvan gebe kalmazsa gelecek sefere hangi gun kızgınlık gosterebileceği tahmin edilir. O gunlerde inek iyice gozlenir. Boylece bir donemin daha kacırılması onlenir, hayvan zamanında tohumlanır. Kayıtlara bakarak doğumun zamanı bilinir, ona gore hazırlıklı olunur. Hayvanlar işaretlenmeli veya numaralanmalıdır. Kulak kupesi, boyun numarası, dağlamalı numara hayvanları ayırt etmede işe yarar.
Tohumlanan bir ineğin gebe olup olmadığı, 45-60 gun sonra bir veterinere yaptırılan gebelik muayenesiyle anlaşılır. Diğer bir yontemde ise 60-90 gun sonra tekrar kızgınlık gostermeyen inekler gebe olarak kabul edilir. Buna karşılık, bazı bozukluklarda bu sure icinde kızgınlık gorulmeyebilir.
Şekil 1. Modern bir işaretleme yontemi
İKİ DOĞUM ARASI SURE NE OLMALIDIR
Doğum aralığı, ilk doğumunu yapan duvelerde 13 ay, ineklerde ise 12 ay olmalıdır. Bu aralık 13-14 aya uzadığı zaman verimde kayıplar başlamaktadır.
Bir surude ortalama her buzağı icin en fazla 2 tohumlama olmalıdır.
Dol verimi normal bir inek tohumlandıktan yaklaşık 280 gun sonra bir yavru verir.
Dol verimi ile ilgili bu bilgileri verdikten sonra, bir ineğin doğumundan itibaren dol verimi şu şekilde takip edilmelidir.
Şekil 2. İki doğum arası surenin onemli unsurları
BUZAĞILAYAN İNEK HEMEN TOHUMLANMAZ.
Buzağılamayı takiben birden sut verimi başladığından inek buyuk bir stres altındadır ve hastalıklara karşı duyarlıdır. Buzağılayan inek 60 gun sure ile dinlenmeli, sonra tohumlanmalıdır.
Dol verimi iyi takip edilmelidir. Cunku tohumlamanın zamanında yapılamaması, verim kayıplarına yol acacaktır. Bunun icin ilk şart kayıt tutulmasıdır. Sağılan inekler icin tutulan kayıt defterine doğum tarihi ve herhangi bir problemle karşılaşıldı ise yazılır. Doğumu takiben 2-3. gunden başlayıp, 8. gune kadar azalan miktarda kahverengi-kanlı ve kokusuz bir akıntı gorulur. Koku hissedilirse rahimdeki bir iltihaplanmaya işaret eder. Bir veteriner hekime başvurulmalıdır.
Buzağısı 2 aylığı gecen inek hÂl kızgınlık gostermediyse, mutlaka veteriner hekime gostermelidir.
İNEKLERİN KISIR KALMAMASI İCİN:
* İyi bakım ve besleme gerekir. İneğin zayıf kalması doğru değildir. Ancak, aşırı beslenmeden dolayı aşırı yağlanma da dol verimini duşurur.
* Kızgınlık donemi iyi takip edilmelidir. Kızgınlığın farkına varılmazsa, buzağılama en az 3 hafta daha gecikmiş olur.
* Kızgınlığın başlamasından 12 saat sonra tohumlama yapılmalıdır.
* Buzağılamadan 2 ay sonraki kızgınlıkta tohumlama yapılmalıdır.
* Zamanında kızgınlık gostermeyen inekler veteriner hekime gosterilmelidir.
* Kayıt defterine her durum işlenmeli, tarih atılmalıdır.
DOL VERİMİNİ CEVRE ŞARTLARI ETKİLER
* Cok sıcak ve nemli havalarda kızgınlık belirtileri kolay fark edilmez.
* Kapalı ve ışıklı yerlerde kızgınlık zor fark edilir. Acık yerlerde ve gun ışığı altında kızgınlık belirtileri daha kolay dikkati ceker.
* Cok genc ve cok yaşlı hayvanların dol verimi duşuktur.
* Hayvan hastalıkları dol verimini azaltır.
* İkiz doğumlarda buzağının birisi dişi ise, o buzağının dol vermeme ihtimali cok yuksektir.
İŞLETMENİZDE KISIRLIK SORUNU VAR MI?
Eğer aşağıdaki durumlarla karşılaşıyorsanız işletmenizde ciddi bir kısırlık sorunu var demektir:
* Buzağılamalar arası 400 gunden fazla ise,
* Buzağılama ile yeniden gebe kalma arasındaki sure 120 gunu aşıyorsa,
* İneklerde gebelik ancak ikiden fazla tohumlanma ile sağlanabiliyorsa, bu sorunu cozumlemek icin girişimde bulunmak gerekir.
DOĞUM SONRASINDA ve DUZENSİZ KIZGINLIK DURUMLARINDA İNEĞİN UREME ORGANLARI VETERİNER HEKİM TARAFINDAN MUAYENE EDİLMELİDİR.
Eğer,
* Guc doğum olmuş ise, son atılamamış ise,
* Fercinden (vulva) normal dışı akıntı geliyorsa,
* Yavru atmış ise,
* Kızgınlık arası 15 gunden az veya 28 gunden fazla ise,
* Uc kez tohumlandığı halde gebe kalmamış ise,
* Buzağılamadan sonra 60 gun gectiği halde kızgınlık gostermiyorsa, ineklerin ureme organları bir veteriner hekim tarafından muayene edilerek nedenleri araştırılmalıdır.
__________________