YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİ
Yuzeyi duzgun olmayan, eğimi fazla, infiltrasyon (su alma) hızı yuksek arazilerde yuzey sulama yontemlerinin uygulanması randımanlı olmamaktadır.
Yine su alma hızı yuksek olan topraklarda, akış uzunluğunu azalması nedeniyle yuzey sulama ekonomik olmamaktadır. Bu gibi topraklarda ideal sulama yağmurlama sulamadır.
Bunun gibi bazı durumlarda goz onunde bulundurularak ve sağladığı bir cok avantajlardan dolayı yağmurlama sulama yontemi ozellikle gelişmiş ulkelerde geniş uygulama alanı bulmuştur.
Bu dersimizde "Yağmurlama sulama yontemi"nin ozelliklerini, uygulama şekillerini ve onemini sizlere anlatmaya calışacağız.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİ NEDİR
Suyu toprak yuzeyine belirli bir basınc altında ince damlacıklar biciminde, yağmur şeklinde puskurten meme veya başlıkların yer aldığı borulardan oluşan sisteme "Yağmurlama Sulama Yontemi" adı verilir.
Yağmurlama sulamada su, basınc altında yağmurlama başlıklarına iletilerek yapay bir yağmur halinde arazi yuzeyine uygulanır.

Resim 1. Suyu toprağa yağmur şeklinde puskurten meme ve başlıklardan oluşan sisteme yağmurlama denir.

Yontemin uygulanabilmesi icin ana boru ve lateral hatlardan oluşan bir su iletim sistemine ve basıncı sağlayan bir sisteme gerek vardır. Basınc genellikle pompaj birimi ile sağlanmaktadır. Sistemi yağmurlama başlıkları tamamlar. Sulanacak bitkiye, toprağa ve ekonomik koşullara bağlı olarak değişik tiplerde yağmurlama başlığı kullanılır.


Resim 2. Değişik tip yağmurlama başlıkları.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİNİN UYGULAMA KOŞULLARI NELERDİR
Yağmurlama sulama sistemleri uygun bicimde işletilirse sulama suyu ihtiyacları yuzey sulamalara gore onemli olcude az olmaktadır. Ozellikle yuzeyi duzgun olmayan, eğimli, sızdırma hızı yuksek olanlarda, sığ koklu bitkilerin sulanmasında başarılı sonuclar vermektedir.
Yağmurlama sulama yonteminde, belirli bir ilk yatırım ve enerji giderleri gereklidir. Bu giderler yontem uygulanarak, tarımsal urun artışıyla karşılanabilirse yağmurlama sulama sistemleri gelişebilir. Yağmurlama sulama yontemleri daha az işcilik gerektirdikleri icin, işciliğin pahalı olduğu yerlerde geniş uygulama alanı bulmuşlardır.
Enerji maliyetlerinin yuksekliği ve bakım-onarım yonunden bazı sorunlar bulunması sistemin en onemli dezavantajlarıdır.


Resim 3. Yağmurlama sistemlerinin enerji yonunden bazı dezavantajları vardır.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMLERİNİN İŞLETME SİSTEMLERİ NELERDİR
1. Taşınabilir Sistemler
Bu sistemde motopomp unitesi ana boru ve lateraller taşınabilmektedir. Yurdumuzda en yaygın uygulanan bu sistemdir.
2. Yarı Taşınabilir Sistemler
Motopomp unitesi ve anaboru hattı sabit, lateraller hareketlidir. Genelde anaboru hattı toprak altına gomuludur. Bu sistem meyve ve sebzeliklerin sulanmasında geniş olcude kullanılmaktadır.
3. Taşınmayan (Sabit) Sistemler
Bu sistemde motopomp, anaboru ve lateraller sabittir.


Resim 4. Yağmurlama sistemleri az işcilik gerektirdiği icin işciliğin pahalı olduğu yerlerde geniş olarak kullanılır.

Son yıllarda yağmurlama sulama unsurlarından boru hatları ve yağmurlama başlıklarında onemli değişiklikler olmuştur. Kullanılan sistem daha ucuza mal edilmeğe başlanmış, kullanım kolaylığı sağlanmış boylece de daha yaygın uygulamaya başlanmıştır.
Yağmurlama sulama yonteminin uygulanmasında yağmurlama başlıkları da cok onemlidir. Geniş ıslatma caplarına sahip olan buyuk (gun) yağmurlama başlıkları uygulamada tercih edilirler. Ancak bunlar yuksek işletme basınclarında iyi sonuc vermektedirler. İşletme basıncı yuksek olmayan olanlarda uygulanırsa toprak ve bitkide zararlı etkenler ortaya cıkabilmektedir.
Enerji maliyetlerinin cok yukselmesi sonucu, duşuk basıncla calışabilecek bicimde Sprink denilen kucuk yağmurlama başlıkları geliştirilerek kullanılmağa başlanmıştır. Meyve bahceleri, bağ, sera bitkilerinin sulanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Suyun yalnız kucuk başlıklar cevresine uygulanması ile su tasarrufu sağlarlar.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİUYGULAMASINDA NELER BİLİNMELİDİR
Yağmurlama sulama yontemlerinin ozellikle projelendirilmesiyle gerekli olan bilgiler şunlardır:
1. Toprakların kullanılabilir su tutma kapasitesi.
Bitkiler, toprakta tarla kapasitesi ile devamlı solma noktası arasında bulunan sudan yararlanabilirler. Bu nem miktarına, toprakların "kullanılabilir su tutma kapasitesi" veya "elverişli kapasite"denir. Buda toprağın bunyesine gore değişmektedir.


2. Bitkilerin Etkili Kok Derinlikleri:
Bitkilerin normal gelişmeleri icin ihtiyac duydukları suyun % 80 inin alındığı kok derinliğine "Etkili Kok Derinliği" denir. Bu değer sulamada ıslatılacak toprak derinliğini oluşturur ve bitki ceşidine gore genellikle 30- 180 santimetre arasında değişir.


Tablo 2 - Bazı bitkilerin etkili kok derinlikleri

3. Urunler icin sulama suyu ihtiyacları
Urunler Bir defada verilecek
Su miktarı Sulama
(Ha/mm) ( Ha/m3 ) Sulama sayısı aralıkları(gun)
Tahıllar 100-150 1000-1500 2-3 20-30
Sebzeler 20-70 200-700 12-20 5-10
Meyvelikler 70-100 700-1000 4-5 20-25
Fidanlıklar 50-80 500-800 8-10 10-15
Yonca 100-125 1000-1250 4-8 20-30
4. Toprakların Su Alma (İnfiltrasyon) Hızları

Toprakların su alma hızının bilinmesi sulamada onemlidir. Toprağın su alma hızına; toprağın yapı ve bunyesi, topraktaki organik madde miktarı, nem miktarı, bitki ortusu, arazinin eğimi, uygulanan sulama yontemi, toprağın sıkışması ve catlaması, toprakta ve suda bulunan tuzların cinsi ve miktarı gibi sebepler etki eder.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİNİN YARARLARI VE SAKINCALARI NELERDİR
Yağmurlama sulama metodunun, yuzeysel sulama metotlarına gore ustunleri şunlardır.
1. Su kullanma randımanı yuksektir. Sulama suyunun az olduğu yerlerde bu sudan azami yararlanılabilir.
2. Meyilli, arazi şekilleri (topoğrafya) bozuk yerlerde erozyona neden olmadan sulama yapılabilir.
3. Tohum cimlenme zamanında toprağın kaymak bağlaması nedeniyle bitkinin toprak ustune cıkmama durumunu ortadan kaldırır.
4. İşletme masrafından ve işcilikten tasarruf sağlanır.
5. Toprak derinliği az ve sığ, gecirgen topraklarda en uygun sulama sistemidir.
6. Ozellikle denize yakın yerlerde ruzgarla taşınan tuzlu suların bitkilere bıraktığı tuz zerreleri, tozlar ve zararlı haşereler, yağmurlama ile yıkanabilir.
7. Yağmurlama sulama ile kontrollu su verme imkanı olduğundan; taban suyu yuksek, drenaj sorunu olan yerlerde en uygun sulama metodu olmaktadır.
8. Tarla hendeklerine gerek kalmadığından, ekim alanı artmakta ve tarımsal işletmeler kolay yurutulmektedir.
9. Eriyebilir suni gubreler; sulama suyu ile birlikte işciliğe gerek kalmadan bitkilere verilebilir.
10. Sebze, narenciye bağ ve diğer meyvelikler dondan ve sıcaktan korunabilmektedir.

Butun bu yararlarının yanında yağmurlama sulama yonteminin:
1. İlk tesis masrafı ozellikle sabit sistemlerde cok yuksektir.
2. Su dağılımına ruzgarın olumsuz etkisi vardır.
3. Pompaj icin guc gereklidir. Bu da yakıt sarfiyatı ve masraf gerektirir.


Resim 5. Yuzey sulama yontemlerinin ekonomik olmadığı durumlarda, yağmurlama sistemleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİ İLE TOPRAK NASIL GUBRELENİR
Yağmurlama yoluyla yapılan sulamada ticari gubreler sulama suyu ile birlikte bitkilere verilebilir. Bu şekilde gubrelerin sulama suyuyla toprağa aktarılması uygulamada ceşitli kolaylıklar ve avantajlar sağlamaktadır. Bunları şoyle ozetleyebiliriz.
- İşciliği azaltır
- Gubrenin toprağa homojen olarak dağılımını sağlar
- Alet ve ekipmanların daha ekonomik olarak kullanılmasını sağlar
- Uygun zamanda ve miktarda gubreleme imkanı sağlar
- Urunun kalite ve miktarının artmasını sağlar


Resim 6. Yağmurlama sisteminde ticari gubreler sulama suyu ile birlikte toprağa verilebilir.

Bu duzenle gubre atıldıktan sonra sulamaya devam edilerek boru ve başlıklardaki gubreler temizlenir. Aynı zamanda yapraklar uzerinde biriken gubre cozeltileri de yıkanmış olur.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİ YERLEŞTİRMEDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR
- Ana boru hattı hÂkim eğim doğrultusunda yerleştirilmelidir
- Yağmurlama lateralleri hakim meyile dik ve imkan nispetinde tesviye eğrilerine paralel doğrultuda olmalıdır.
- Ruzgar hızının fazla olduğu yerlerde lateraller hakim ruzgar yonune dik gelecek bicimde yerleştirilmelidir.
- Cok uzun yağmurlama laterallerinin kullanılmasından kacınılmalıdır. Laterallerin kısa olması işciliği azaltır ve eşit su dağılımı sağlar.
- Laterallerin ana hat uzerinde ki hareketi en az iş gucune ihtiyac gosterecek bicimde duzenlenmelidir.
- Lateral hareketlerinin kolay ve birlikte calışan başlık sayılarında ki değişimin az olması icin sistem imkan oranında kare veya dikdortgen şeklinde duzenlenmelidir.
- Sistemin boru buyuklukleri ve tertibi, yıllık masrafları en aza indirecek bicimde olmalıdır.
- İmkanların izin vermesi durumunda, uygun ve ekonomik boru capları
secimine imkan vereceğinden, pompaj unitesi alanın ortasına yerleştirilmelidir.


Resim 7. Yağmurlama sulama sistemiyle suyun kıt olduğu koşullarda sudan daha cok yararlanılır.

YAĞMURLAMA SULAMA YONTEMİNİN İŞLETİLMESİ VE BAKIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR NELERDİR
- Sabit ve yarı sabit sistemlerde, basınc denemesi yapılıp daha sonra boruların ustu kapatılmalıdır.
- Sabit ve yarı sabit sistemlerde borular kışı hafif gecen yorelerde en az 40, ağır gecen yorelerde en az 70 cm. derinliğe gomulmektedir.
- Motor elektrikle calışıyorsa mutlaka toprak hattı yapılmalıdır.
- Borular taşınırken elektrik tellerine dokunmamasına dikkat edilmelidir.
- Sistemi once kucuk debide calıştırıp Lateral ve ara borular su ile doldurulmalı, kortapayı cok kısa bir sure acarak boru hattının temizlenmesi sağlanmalıdır.
- Yabancı maddelerin girmemesi ve yağmurlayıcı memelerin tıkanmaması icin pompa emme borusuna suzgec takılmalıdır.
- Laterallerin yer değiştirme zamanı mutlaka belirlenmelidir.
- Yağmurlama dağılımının uygun olması icin ruzgar durumuna gore laterallerin konum durumları iyi ayarlanmalıdır. ;
- Boruların ve yağmurlama başlıklarının yağlanmasında gres veya benzeri yağlar kullanılmalıdır.
- Sulama işi bittiğinde contalar kurulanarak bir kutuda saklanmalıdır.
- Sabit sistemlerde sezon sonunda boruların suyu boşaltılmalıdır.
- Boruların kolay sokulup takılması icin borular birbirine takılırken ek yerleri ve contaları sabunlu bezle silinmelidir.
__________________