Onumuzdeki gunler buğday ekimi icin hazırlıklara başlanan gunler. Ciftcilerde tatlı bir telaş başladı. Bircok ciftci ramazan oncesi tohum ve gubre alımlarını yapmaya başladı bile.

Ozellikle İc Anadolu ciftcisinin buyuk bir bolumunun gecim kaynağı olan buğday ve hububat ekimi hayati oneme sahip. Bircok ciftcimizin tek gelir kaynağı ve yılda sadece bir defa urun alınacak. Yapılan cok basit hatalar belki de bir yılın kaybolmasına sebep olacak.

Bu sebeple bu yazımda belki bircok ciftcimiz tarafından bilinen fakat tekrarlanmasında fayda gorduğum bazı hususların altını cizmeye calışacağım.

İşleyeceğimiz konu başlıklarını şoyle maddelendirelim;

1- Tohumluk:

a- Uygun tohumluk secimi: Uygun tohumluk secimi kaliteli ve yuksek verim almanın temel şartıdır. Tohum, sahip olduğu tum genetik karakteri ile bitki verimini belirleyen en temel girdidir. Uygulanan uretim teknikleri ne olursa olsun; elde edilen urun, tohumda var olan genetik potansiyelin uzerine cıkamaz. Kullanılan tum uretim teknikleri (gubreleme, sulama, ekim teknikleri, capalama vs. ) tohumda var olan maksimum genetik potansiyeli ortaya cıkarmaya yonelik faaliyetlerdir.

b- Tohumluk ilaclaması: Tohumluklar uygun ilaclama ile ilaclanmalıdır. Genellikle sertifikalı kullanılan tohumluklar bu ilaclama işleminden gecirilmiş şekilde hazırdır.

c- Tohumlukların koklendirici ile ıslatılması: Tohumluklar humik asit ile ıslatılıp kurutularak, koklendirilmesinin hızlandırılması cok ciddi faydalar sağlayacaktır. İlac pompası’na belirli bir oranda sulandırılmış humik asit konularak, kullanılacak olan tohumlara puskurtulmeli ve biraz bekletilerek kuruyan tohumlar kullanılmalıdır. Bu kullanılan tohumların cimlenme oranını artıracak ve daha kuvvetli kok yapısına sahip olmasına yardımcı olacaktır.

d- Cinko ilavesi: İc Anadolu topraklarında eksikliği bulunan cinkonun ilavesi verimi ciddi oranda artırmaktadır. Bu işlem tohumun ilaclanması veya koklendirici humik asit ile ıslatılması sırasında karışım olarak cinko ilave edilmesi şeklinde olabilir.

2- Uygun gubreleme: İc Anadolu bolgesinin genel yapısına baktığımız zaman pH seviyesinin bazik olduğu gorulmektedir. Organik madde seviyesi ise cok duşuktur. Gubre kullanımında bu iki nokta hayati oneme sahiptir. Bazı gubre ceşitleri asitli topraklar icin uygun iken bazı gubre ceşitleri bazik topraklar icin uygundur. Ayrıca topraktaki organik madde yuzdesi ile kullanılacak gubre miktarı arasında da doğrusal bir ilişki soz konusudur. Ayrıca tarlanın sulak veya kırac olması da kullanılacak gubre cinsini ve miktarını belirlemede onemli bir etmendir.

Buğdayda ihtiyac duyulan temel besin elementleri azot ve fosfor’dur. Buğdayda toplamda her 100 kg tane urun verimi icin 2 kg saf azot (N), ve yine 2 kg saf fosfor (P) onerilmektedir. Azot, yağışı yeterli olan yerlerde yuksek, yağışı az olan yerlerde duşuk miktarlarda verilmelidir. Bitkinin ihtiyacı olan diğer besin elementleri ise potasyum, kukurt, cinko ve diğer mikro besin elementleridir.

a-Taban Gubrelemesi: Buğdayda taban gubrelemesinde bitkinin ihtiyac duyduğu azotun bir kısmı ve fosfor’un tamamı verilir.

Tum bitkilerde olduğu gibi buğday bitkisinde de protein uretimi icin azota ihtiyac duyulmaktadır. Bitkinin ilk gelişme doneminde yaprakların ve kardeşlenme doneminde kardeşlerin oluşabilmesi icin temel gubredir. İlk kardeşi oluşturacak tomurcuk, bitki henuz uc yapraklı iken teşekkul ettiğinden, kardeşlenmenin başlangıcında azotun bitki tarafından alınabilecek şekilde hazır olması gereklidir. İlk iki kardeş oluşumunda azot desteklenmesinde gec kalınması durumunda 3. kardeş teşekkul etse bile yuksek verim potansiyeline sahip 1. ve 2. kardeşler yok olabilecektir. Bu nedenle taban gubrelemesinde azot bulunması hayati oneme sahiptir. Bazen sırf ticari kaygılarla sadece fosfor iceren taban gubrelemesi yapılmakta bu artık onu alınamaz bir felakete zemin hazırlamaktadır.

Fosfor ise hucre zarlarının bir unsuru olup, bitki hucrelerinde enerji taşınması ve depolanmasında gorev almaktadır. Buğday bitkisi tarafından gelişmenin ilk donemlerinde alınan fosfor tum gelişme donemleri boyunca yeterli olduğu icin, erken fosfor uygulaması yuksek verim icin şarttır. Yapılan araştırmalara gore, tahılların fosfora olan ihtiyacları cimlenmeden kardeşlenme devresinin sonuna kadar oldukca fazladır. Bu devrede bitki omru boyunca alacağı fosforun %75’ ini almaktadır. Fosfor bitki bunyesinde hareket edebilen bir besin maddesidir. Fosfor hucre dokularında fiske edilmediği icin depo edildikleri noktalardan gereken yerlere taşınırlar.

İc Anadolu bolgesinin topraklarının alkali yapısından dolayı taban gubrelemesinde kullanılacak en uygun gubre DAP (Diamonyum fosfat) gubresidir. Diamonyum fosfat gubresi kompoze bir gubredir. 100 kg diamonyum fosfat gubresinde 18 kg saf azot ve 46 kg fosfor bulunur. Yani icerisindeki her bir kilo azota karşılık 2,5 kg. fosfor bulunur. Taban gubrelemesinde ure ve nitrat formunda gubreler kesinlikle kullanılmamalı amonyum (NH4) formunda olan gubreler tercih edilmelidir. DAP gubresinde azot amonyum formundadır. Amonyum formunda olan azot asit karakterli olduğu icin bulunduğu bolgede pH’yı asitliğe cekmekte ve buğdayın semiral kokleri o bolgedeki fosfordan daha kolay yararlanmaktadır. Ure ise toprakta cok cabuk hidrolize olmakta ve bir miktar serbest amonyak (NH3) acığa cıkmaktadır. Acığa cıkan bu NH3 ozellikle pH’sı yuksek topraklarda tohuma temas ederek cimlenmeyi olumsuz etkilemektedir.

Bu noktada en onemli husus DAP gubresinin veriliş şeklidir.

Verim acısından en yanlış gubre uygulaması; tohumla beraber aynı cim yatağına gubre verilmesidir. Bu durumda topraktaki nem gubrenin erimesine neden olmakta, tohumla birlikte aynı yerde bulunan eriyik gubre cimlenmeyi olumsuz etkilemektedir. Burada birincisi gubre; tohum ile nem rekabetine girmekte, topraktaki nemi kendi bunyesine alarak tohumun yetersiz nemlenmesine sebep olmakta, ikincisi ortamdaki NH3 (amonyak) konsantrasyonunun artması sonucu kılcal koklere toksik etki yapmasındandır. Diğer bir etkisi ise cimlenmesi ve gelişmesi gec olan bitki fosforu zamanında absorblayamamakta, bu da fosforun toprakta daha uzun beklemesinden dolayı daha fazla fiske olarak bitki tarafından alınamaz hale gelmesine sebep olmaktadır.

Serpme yontemi tohum yatağına vermeye gore daha uygun olmasına rağmen, gubre kayıpları yuksek olduğu icin yine tercih edilmemelidir. Bu yontemde azot’un amonyak şeklinde kayıpları en fazla seviyede olmakta, ayrıca fosfor’un toprakla cok temas etmesi sonucu, kirecle bağlanarak dikalsiyum fosfat ve trikalsiyum fosfatlar formunda tutulmasına sebep olmaktadır.

En uygun gubreleme şekli, tohumun 3-5 cm acığına ve tohum seviyesinin altına gubrenin bırakılmasıdır. Tohumlardan cıkan ilk embriyonal kok doğrudan aşağıya doğru buyumektedir. Diğer embriyonal kokler ve adventif kokler ise, once belirli bir acı ile yana doğru buyur sonra aşağıya doğru buyumektedir. Bu şekilde tohumun 3-5 cm acığına ve tohum seviyesinin altına gubrenin bırakılması halinde buğday diğer yabancı ot tohumlarından daha once besin maddelerine ulaşacak ve rekabet ustunluğu kazanacaklardır. Ayrıca gubre ve tohum ayrı noktalarda olduğu icin aralarında nem rekabeti yaşanmayacak, bitki cimlenme esnasında gerekli nemi alabilecek ve amonyağın toksik etkisinden etkilenmeyecektir.

Buğday ekiminde taban gubresi olarak DAP uygulamanın dışında toprak analizlerinde kukurt (S) eksikliği soz konusu ise toprağa kukurt karıştırılması da cok yararlı olacaktır. Kukurt azot gibi proteinlerin yapısına girmekte ve bircok aminoasit’in bileşiğinde bulunmaktadır. Ayrıca kukurt topraktaki yuksek pH seviyesinin dengelenmesinde de etkin rol oynayacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken tek husus kukurt’u tek başına değil Leonardit kaynaklı bir organik toprak duzenleyici ile karıştırarak uygulamaktır. Bu toprakta hem kukurt parcalayan bakterileri geliştirecek hem de topraktaki organik madde seviyesini artırarak verime olumlu katkıda bulunacaktır. Ayrıca Leonardit kaynaklı organik toprak duzenleyicilerin kirec cozucu, pH dengeleyici ve toprakta bulunan mikro ve makro besin elementlerini cozucu ve şelatlayıcı ozelliklerinin olması onemini daha da artırmaktadır.

İc Anadolu Bolgesi topraklarında genel olarak potas eksikliği soz konusu olmadığından ayrıca potasyumlu gubrelemeye ihtiyac yoktur. Ama yapılan toprak analizlerinde bu besin elementinin eksikliği gorulurse taban gubrelemesinde ayrıca potasyum verilmelidir. Bu takdirde de yine alkali topraklarda potasyum sulfat olacaktır.

b- Ust Gubreleme: Ust gubrelemede sadece azot takviyesi yeterli olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken hangi ust gubrelerin tercih edilmesinin ve hangi zamanlarda verilmesinin en doğru olduğudur.

Burada dikkat edilmesi gereken en temel nokta yağışların veya sulamanın olmadığı durumlarda ure formunda azotlu gubrelerin kullanılmamasıdır. Ure’de yağış gelmez ise amonyak formunda buharlaşma şeklinde kayıplar cok olacaktır. Yine yağış ve su miktarına bağlı olarak azot miktarının ayarlanması gereklidir. Duşuk yağmur ve sulamada azot miktarı sulak arazilere gore daha az verilmelidir.

Ust gubrelemede azot verilmesi tek seferde olacağı gibi verilecek gubre miktarı ikiye bolunerek iki donemde de verilebilir. İki doneme bolunerek verilmesi halinde daha iyi sonucların alındığını gosteren calışmalar mevcuttur.

Buna gore ust gubreleme kardeşlenme doneminde erken ilkbaharda uygulanmalıdır. Eğer ikiye bolunerek uygulanacaksa yarısı erken ilkbaharda yarısı ise sapa kalkma doneminde uygulanmalıdır. Sapa kalkma doneminde uygulanan azot tanenin protein iceriğini artırmada rol oynar.

Ust gubrelemede amonyum nitrat, amonyum sulfat ve ure tercih edilebilir. İc Anadolu topraklarında kirec oranının yuksekliğinden dolayı amonyum nitrat yerine amonyum sulfat tercih edilmesi daha uygun olacaktır. Kirec oranı duşuk olan ve pH’ı yuksek olmayan asidik topraklarda ise Amonyum nitrat daha doğru bir tercih olacaktır. Yine daha once belirtildiği gibi su problemi olan durumlarda ure tercih edilmemelidir. Su problemi yoksa bile ust gubrelemede ikiye bolunerek gubreleme yapılıyorsa birincisinde ure ikincisinde asidik topraklarda amonyum nitrat bazik topraklarda amonyum sulfat tercih edilmelidir. Ust gubreleme mutlaka sulamadan veya yağmurdan once yapılmalı, su ile cozunerek toprağa karışması koke ulaşması temin edilmelidir.

Buraya kadar anlattığım buğday gubrelemesinde ozellikle İc Anadolu genel toprak şartları dikkate alınarak tavsiyelerde bulunulmuştur. Ama şu nokta unutulmamalıdır. Gubrelemede hicbir recete toprağın, bolgenin, tohumun vs. diğer uretim sureclerinin tam olarak bilinmediği durumlarda kesin doğru değildir. Her toprağın ve bolgenin isteği farklı olmakla birlikte bu yazı ciftcilerimize genel bir bakış acısı kazanmalarını sağlayacaktır. Aslında ciftcilerimizin ilk yapması gereken şey topraklarından bir numune alarak analiz yaptırmaları ve buna gore ozel gubreleme recetesini oluşturmalarıdır. Bu recete hazırlanmasında ise gercekten konunun uzmanı olan kişileri bulmalı ve onların tavsiyeleri doğrultusunda ziraat yapmalıdır.
__________________