Bu makam yazıldığı zaman, Kurban Bayramı geldi.

“Allahu ekber, Allahu ekber, Allahu ekber”ler ile nev-i beşerin beşten birisine, uc yuz milyon insanlara birden “Allahu ekber” dedirmesi; koca kure-i arz, buyukluğu nisbetinde o “Allahu ekber” kelime-i kudsiyesini semavattaki seyyarat arkadaşlarına işittiriyor gibi, yirmi binden ziyade hacıların Arafat’ta ve ıydde beraber, birden “Allahu ekber” demeleri, Resul-i Ekrem AleyhissalÂtu VesselÂmın bin uc yuz sene evvel Âl ve Sahabîleriyle soylediği ve emrettiği “Allahu ekber” kelÂmının bir nevi aks-i sedası olarak, rububiyet-i İlÂhiyenin “Rabbu’l-Arz” ve “Rabbu’l-Âlemîn” azamet-i unvanıyla kullî tecellisine karşı geniş ve kullî bir ubudiyetle bir mukabeledir, diye tahayyul ve his ve kanaat ettim.

Sonra, “Acaba bu kelÂm-ı kudsînin bizim meselemizle dahi munasebeti var mı?” diye tahattur ettim. Birden hatıra geldi ki, başta bu kelÂm olarak sair bÂkiyat-ı salihat unvanını taşıyan “SubhÂnallah” ve “Elhamdulillah” ve “LÂilahe illallah” gibi, şeairden cok kelÂmlar, cuz’î ve kullî meselemizi ihtar ve tahakkukuna işaret ederler. Mesel “Allahu ekber”in bir vech-i manası, CenÂb-ı Hakk’ın kudreti ve ilmi her şeyin fevkinde buyuktur; hicbir şey daire-i ilminden cıkamaz, tasarruf-u kudretinden kacamaz ve kurtulamaz ve korktuğumuz en buyuk şeylerden daha buyuktur. Demek, haşri getirmekten ve bizi ademden kurtarmaktan ve saadet-i ebediyeyi vermekten daha buyuktur, her acib ve tavr-ı aklın haricindeki her şeyden daha buyuktur ki,

“Sizin yaratılmanız da, diriltilmeniz de, tek bir kişinin yaratılıp diriltilmesi gibidir.” (Lokman Sûresi: 28.) Âyetinin sarahat-i kat’iyesiyle nev-i beşerin haşri ve neşri bir tek nefsin icadı kadar o kudrete kolay gelir. Bu mana itibarıyladır ki, darb-ı mesel hukmunde, buyuk musîbetlere ve buyuk maksatlara karşı herkes, “Allah buyuktur, Allah buyuktur” der, kendine teselli ve kuvvet ve nokta-i istinad yapar.

ŞuÂlar, On Birinci ŞuÂ, Sekizinci Mesele, s. 256

LÛ*GAT*CE:

aks-i seda: Ses yankısı.

bÂkiyat-ı salihat: Salih ameller, kalıcı olan iyilikler.

ıyd: Bayram.

sarahat-i kat’iye: Kesin acıklık.

***
__________________