Medeniyet-i hÂzıra, felsefesiyle hayat-ı ictimaiye-i beşeriyede nokta-i istinadı kuvvet kabul eder, hedefi menfaat bilir, dustur-u hayatı cidal tanır, cemaatlerin rabıtasını unsuriyet ve menfî milliyet bilir. Gayesi, hevesat-ı nefsaniyeyi tatmin ve hÂcÂt-ı beşeriyeyi tezyid etmek icin, bazı lehviyattır.
HÂlbuki, kuvvetin şe’ni tecavuzdur; menfaatin şe’ni, her arzuya kÂfi gelmediğinden, ustunde boğuşmaktır; dustur-u cidalin şe’ni, carpışmaktır; unsuriyetin şe’ni, başkasını yutmakla beslenmek olduğundan, tecavuzdur.

İşte şu medeniyetin şu dusturlarındandır ki, butun mehasiniyle beraber, beşerin yuzde ancak yirmisine bir nevi sûrî saadet verip, seksenini rahatsızlığa, sefalete atmıştır.

Amma hikmet-i Kur’Âniye ise, nokta-i istinadı kuvvet yerine hakkı kabul eder, gayede menfaat yerine fazilet ve rıza-i İlÂhîyi kabul eder, hayatta dustur-u cidal yerine dustur-u teÂvunu esas tutar, cemaatlerin rabıtalarında unsuriyet ve milliyet yerine rabıta-i dinî ve sınıfî ve vatanî kabul eder. GÂyÂtı, hevesat-ı nefsaniyenin nameşrû tecavuzatına set cekip ruhu maÂliyata teşvik ve hissiyat-ı ulviyesini tatmin etmektir ve insanı kemÂlÂt-ı insaniyeye sevk edip insan etmektir.

Hakkın şe’ni ise, ittifaktır; faziletin şe’ni, tesanuddur; teÂvunun şe’ni, birbirinin imdadına yetişmektir; dinin şe’ni, uhuvvettir, incizabdır; nefs-i emmÂreyi gemlemekle bağlamak, ruhu kemÂlÂta kamcılamakla serbest bırakmanın şe’ni, saadet-i dÂreyndir.

İşte, medeniyet-i hÂzıra, edyan-ı sÂbıka-i semaviyeden, bahusus Kur’Ân’ın irşadatından aldığı mehasinle beraber, Kur’Ân’a karşı, boyle hakikat nazarında mağlûb duşmuştur.

Sozler, Yirmi Beşinci Soz, s. 458

LÛ*GAT*CE:

cidal: Kavga, mucadele.

dustur-u teÂvun: Yardımlaşma dusturu.

edyan-ı sÂbıka-i semaviye: Gecmiş semavî dinler.

hÂcÂt-ı beşeriye: İnsanların ihtiyacları.

medeniyet-i hÂzıra: Şimdiki medeniyet.

nokta-i istinad: Dayanak noktası.

rabıta: Bağ.

rabıta-i dinî ve sınıfî ve vatanî: Din, sınıf ve vatan bağı.

şe’n: Gerek, ozellik, iş.

unsuriyet: Irk, ırkcılık.

***
__________________