ŞAP HASTALIĞI (DABAK)

Cift tırnaklı hayvanlarda gorulen, cok bulaşıcı VİRAL bir hastalıktır. Ulkemizde daha cok sığırlarda sorun olarak gorulur. Ekonomik yonden cok buyuk kayıplara sebep olur. Ticarete ve dış ticaretimize engeller yaratır.
Ergin sığırlarda genellikle oldurucu değildir. Ancak; buzağılarda virusun doğrudan kalp kası uzerine etki gostermesi sonucu ani olumler olur. Şap hastalığı ağız, ayak ve memelerde yaralarla klinik belirti gosterir. Belirtiler once kabarcık şeklinde olup, sonra kabarcıkların sıyrılması sonucu yaralar ortaya cıkar. Hastalık ağızdan ip gibi salya akması, ağız şapırtısı, topallık ve dişilerde meme uclarındaki yaralarla karakterize olup, ergin hayvanlar genellikle iki hafta icinde klinik olarak iyileşirler.
Şap hastalığı iyileştikten sonra meme ucu yaraları ile ilgili olarak meme iltihapları (mastitis) ve ayaktaki yaraların sonucu topallık gibi kalıcı problemler hayvanların ve işletmenin başına dert olabilir. Şap virusunun yedi tipi ( A,O, C, Asia 1, SAT1, SAT2, SAT3) ve bunların toplam 60 alt tipi bulunmaktadır. Tipler arasında capraz bağışıklık soz konusu değildir. Ulkemizde bugunlerde A,O, Asia 1 tipi şap gorulmektedir.
Şap virusu kuru ortamlara ve guneş ışığına dayanıksızdır. Ancak kışın hayvan dışkısında altı ay canlı kalabilir. Salyada 14 gun, sutte 9 gun canlı kalabildiği bildirilmektedir. Virus her turlu yol ile hızla bulaşır. Doğrudan temas en onemli bulaşma yolu olup, araclarla, insanlarla, ruzgarla, sutle bulaşabilir. Hasta hayvanların idrarı, dışkısı, salyası, sutu ve eti bulaşma kaynağıdır. Virusun girişi ağız, burun, boğaz yoluyla olur. Yayılmada hayvan pazarları, ortak kullanılan suluklar ve meralar onemli rol oynar. Hastalık cıkmış yerin on kilometre yarıcapındaki bolge en cok tehlikeye maruz kalan bolgedir. Hastalık cıktığı duyulduğunda işletmeler derhal “ icine kapanmalıdır”. Yani hayvan, ot, saman, malzeme ve insan giriş cıkışı, kesinlikle onlenmelidir. Calışanların zorunlu giriş cıkışı icin giysilerin, cizmelerin değiştirilmesi ve dezenfeksiyon yapılması gibi onlemler alınmalıdır. Hastalık etkeni camaşır suyu, camaşır sodası ve sirkeye karşı hassastır. Camaşır suyunun % 2’lik, camaşır sodasının %4 ‘luk cozeltilerinin dezenfeksiyonda kullanılması uygun olur. Ağızdaki yaraların %10’luk yemek sodası (sodyum bikarbonat) cozeltisi ile yıkanması da rahatlatıcı ve iyileştirmeyi hızlandırıcı bir etki gosterir.
Şap hastalığında bulaşmanın en onemli yolu doğrudan temas olup, buradaki başlıca problem inkubasyon donemi veya kulucka donemi dediğimiz klinik belirtilerin gorulmediği zaman dilimidir. Dışarıdan bakıldığında henuz bir belirti gorulmediği halde hastalık ilerlemekte ve bulaşma olmaktadır. Klinik belirtiler gorulduğunde ise iş işten gecmiştir. Başka bir yanıltıcı yol klinik iyileşmenin ardından hayvanların bir sure “ taşıyıcı” olarak kalmasıdır. Ozellikle yutak bolgesinde altı ay ile 24 ay arasında virusun canlılığını koruduğu bildirilmektedir. Şap virusunun kulucka suresi 2-14 gun arasındadır. Hastalık genellikle 3-5 gun icinde ortaya cıkar. Karantina suresinin bu bilgiler ışığında 15 gunden az olmaması gerekir. Ciftliğe yeni getirilecek bir hayvanın, en az 15 gun karantinada tutulduktan sonra, diğerlerinin yanına konulması yerinde olur. Hastalık cıkmış bolgelerden, hastalık sonmuş dahi olsa, hayvan almamak en akılcı onlemdir.
Şap hastalığı zoonoz hastalıklar listesinde, yani hayvanlardan insanlara gecebilen hastalıklar arasında sayılmakla birlikte, boyle bir bulaşma cok nadirdir. Cift tırnaklı hayvanların bir hastalığı olduğundan insanlar bu viruse karşı duyarlı değildirler. Bağışıklık sistemi cokmuş, direnci kırılmış insanlara, cocuk ve yaşlılara bulaşma ihtimali olabilir.
Ulkenin genel olarak şap hastalığından korunması icin alınacak onlemler, hayvan hareketlerinin kontrolu, kordon konulması ve hastalık cıkmış bolgelerdeki yolların hayvan hareketlerine kapatılması olabilir. Şap hastalığının teşhisi klinik belirtilere bakılarak kolayca konulabilir. Kesin teşhis ve tip tayini icin laboratuvar testleri gerekir.
Hastalığın tedavisi yoktur. Ağız ve ayakların sodyum bikarbonat (yemek sodası) solusyonu ya da sirkeli suyla silinmesi yararlı olur. İkincil enfeksiyonların onlenmesi icin antibiyotik kullanılması yaygın bir uygulamadır. Hastalık daha once de soylediğimiz gibi iki hafta icinde, belki bir takım hasarlar bırakarak, iyileşir. Hastalığın koruyucu aşıları vardır. Ulkemizde ikili, uclu, dortlu karma aşılar satılmaktadır. Bunlar A,O, Asia 1 ve bazen A.İran 96 tiplerine karşı hazırlanmış aşılardır. Aşılama buzağılar 4 aylık olduklarında başlamalı sekizinci ve on ikinci aylarda tekrarlandıktan sonra, 6 ayda bir rapellerle devam edilmelidir. Surekli aşılama bağışıklığın devamlılığını sağlayacaktır.

__________________