GİRİŞ:

Domates ulkemizde en cok uretilen ve tuketilen sebzedir. Dunyada taze olarak, yemeklerde diğer sebzelerle pişirilerek, dayanıklı domates suyu, konsantre domates suyu, turşusu, konservesi, salcası, ketcabı, sosu, pulp ve puresi, dondurularak, kurutularak değerlendirilmektedir.
Domates vitamin ve mineral maddelerce zengindir. 100 gr. taze domates 20-23 kalori, 1 gr protein, 0,3 gr yağ, 0,6 gr kul, % 93.8- 96.0 su, 4 gr karbonhidrat, %2-3,5 şeker, 0,6 gr seliloz, 7,21 mg kalsiyum, 17-28 mg fosfor, 0,6 mg demir, 1000-1100 IU A vitamini, 264-314 mg potasyum, 19-20 mg magnezyum, 24 -69 mg klor, 17-28 mg fosfor, 3-10 mg sodyum, 0,5-0,8 mg niacin, 20-28 mg C vitamini, 0,09 mg thiamin, 0,03 mg riboflavin, 0.40-0.80 mg K vitamini icerir.

İKLİM İSTEKLERİ:

Domates sıcak ve ılıman iklim sebzesidir. Yetiştirme devrelerinde ısı sıfırın altına (-2,-3 ºC’ye) duştuğunde bitki tamamen olur. Fidelerin tarlaya dikilmesinde ilkbahar gec donlarının bitmesi gerekir.
Domateslerde genellikle gece ve gunduz arasında 6 ºC ile 8ºC’lik bir farkın bulunması istenir. Gunduz sıcaklığının 19-26 ºC, gece sıcaklığının 14-18 ºC olduğunda gelişim iyi olur.
Dollenme olayının ısı ile cok yakın bir ilgisi vardır. Domates cicek tozları 10 ºC ve daha yukarı derecelerde istenilen şekilde cimlenerek dollenme yapılabilmekte ve sıcaklık 15 ºC’nin altına duştuğunde meyve bağlama yuzdesi azalmaktadır. Duşuk sıcaklıkta polen tozu cok az oluşur, kısmi dollenen şekilsiz meyveler meydana gelir. 40 ºC’nin uzerinde ise cicek tozları olur ve meyve teşekkulu olmaz.

Domates tohumlarının cimlenmesi icin minimum 10 ºC, optimum 20-29 ºC, maksimum 36 ºC toprak sıcaklığı olması gerekir.

TOPRAK İSTEKLERİ:

Domates derin, gecirgen, su tutma ozelliği iyi, humus ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları sever. Erkencilik istendiği zaman kumlu tınlı topraklar uygundur. Toprak pH’sı 5,5-7,0 arasında, tuzsuz-az tuzlu (2,3 mS’dan az) olan topraklarda iyi yetişir. Toprakta pH=5,5’un altında ise dekara 200-500 kg kirec verilmeli, pH=7,0’nin uzerinde ise her yıl dekara 30-50 kg toz kukurt verilmelidir.

FİDE YETİŞTİRİCİLİĞİ:

Fide Yetiştirme Kapları:
1-0.08 mm siyah plastikten yapılmış fide torbaları,
2-Fide yetiştirme kapları

Fide yetiştiriciliğinde genel olarak ( torf, perlit, vermikulit) veya (torf, perlit, toprak) veya (yanmış hayvan gubresi, kum, toprak) gibi karışımlar kullanılır.

Yanmış hayvan gubresi, kum, toprak karışımında 1:1:1 oranı kullanılır.Torf, perlit, toprak karışımında 2:1:1 oranı kullanılmaktadır.
Fide yetiştirme materyalinin (hayvan gubresi haric) bir toprak fumigantı ile dezenfeksiyon edilmesi faydalıdır. Tohum ekiminden en az 1 ay once ilaclama yapılmalıdır.
TOHUM EKİMİ:

Fide yetiştirme materyali tavlı ise sulamaya gerek yoktur. Aksi halde, fide yetiştirme materyali ile doldurulmuş fide torbaları veya fide yetiştirme kaplarının iyice sulanması ve sonra tohum ekiminin yapılması gerekir.
Tohumların 3-4 saat ıslatıldıktan sonra ekilmeleri cimlenmeyi kolaylaştırır. Tohumlar 1-3 cm. derinliğinde ekilmelidir. Tohum ekimini takiben tekrar hafifce sulanması faydalıdır.
Kimyasal gubreler tohum ekiminden en az 15 gun once fide yetiştirme materyaline karıştırılması gerekir.
Tohumların cimlenmesi icin en uygun toprak sıcaklığı 12-15 ºC olmalıdır. Bu sıcaklıklarda tohumlar 5-13 gun icinde cimlenir. Domates fidelerinin en uygun şaşırtılma zamanı kotiledon yapraklarının tam gelişmelerini tamamladıkları ve yere paralel oldukları zamandır. Sağlıklı ve tam gelişmiş fideler şaşırtılmalıdır.

TOPRAK HAZIRLIĞI VE GUBRELEME:

Domates bitkisi derin koklu bir bitki olduğu icin, toprağın derin surulerek dikkatle hazırlanması gerekir. Tarla tabanının 50 cm altında pulluk tabanı denilen gecirgen olmayan bir tabaka varsa bu tabaka sonbahar başlarında ozel pulluklarla kırılmalıdır.
Sonbaharda dekara 3-4 ton iyi yanmış ahır gubresi atılarak derince surulmesi gerekir. İlkbaharda karık hazırlığından once taban gubresi verilmelidir. Fosforlu gubrenin hepsi, diğerlerinin ucte biri taban gubresi olarak verilir. Geri kalan gubreler bitkiler uzerinde meyveler gorulmeye başladığında verilmelidir. Dekardan 5 ton verim alabilmek icin saf olarak 12 kg N, 10 kg P2O5, 25 kg K2O verilmelidir.
Meyveler fındık buyukluğunu alınca 10-15 gun arayla 2-3 kez yapılacak magnezyum nitrat uygulamaları (100 lt suya 400-600 gr) ve yaprak gubrelemesi meyve kalitesini olumlu yonde etkiler. Ust gubrelemeler kac kez sulama yapılacaksa bolunerek her sulamadan sonra, toprak tava gelince toprağa serpilerek karıştırılmalıdır.
Fide dikiminden once tarla 20-30 cm derinliğinde surulur, diskaro gecirilir.

FİDE DİKİMİ:

Fide dikimi ilkbahar don tehlikesinin tamamen kalktığı, toprak ve hava sıcaklığı 12-15 ºC’yi bulduğu zaman yapılır. Dikim genellikle tohum ekiminden yaklaşık 7-8 hafta sonradır. Tarlaya dikimde cicek acmış veya meyve tutmuş domates fideleri dikilmemelidir. Bu gibi fidelerin gelişmeleri yavaş olup, bodur kalır, verimleri duşer. Dikim akşama doğru yapılmalı, fideler guneş altında bekletilmemelidir.
Fideler yaklaşık 15-20 cm boylanınca genellikle dikime hazırdır. Bolgemizde Şubat sonu Mart başından itibaren fide dikimi yapılır. Dikimde can suyu yeteri kadar verilmeli, can suyu ile birlikte, kok ve kok boğazı hastalıklarına karşı gereken ilaclamalar yapılmalıdır.
Domates yetiştiriciliğinde sıra arası ve uzeri aralıkları, ceşidin sırık veya yer ceşidi olmasına gore değişir. Sırık ceşitlerde sıra arası 60-80 cm, sıra uzeri 50-60 cm, yer ceşitlerinde sıra arası 140 cm, sıra uzeri 40-50 cm olmalıdır.


BAKIM İŞLERİ:

CAPALAMA:

Fideler dikildikten 2 hafta sonra birinci capa yapılır. Masuralar uzerinde yetiştirilen domateslerde capa genellikle işciler tarafından yapılır. Tarla tarımı şeklinde yapılan geniş sahalarda ise traktor ile cekilen capa makinelerinden yararlanılır. I. Capadan 2-3 hafta sonra II. Capa yapılır. Bu devrede bitkiler 30-35 cm kadar boy aldıklarında sırık ceşitlerde II. Capa ile birlikte sırık da dikilir. Bu capalamalar esnasında boğaz doldurma işlemi de yapılır. II. Capadan sonra yabani otlar ayıklanır, kaymak tabakası kırılır, toprak havalandırılır ve topraktaki nem korunur.

SULAMA:

Domates nemi sever. Su noksanlığında ust yapraklar kıvrılır. Cok nemli, ağır topraklarda ise bitkiler hastalanır. Toprak nem eksikliğinin en duyarlı olduğu donemler; cimlenme, cıkış, ciceklenme ve meyve oluşumu donemleridir. Aşırı toprak nemi vegetatif gelişmeyi hızlandırır. Meyveler ceviz iriliğini alıncaya kadar gerekmedikce sulama yapılmamalı, daha sonraki devrede, yağışlı bolgelerde 2-3, kurak bolgelerde 4-5 kez sulama yapılmalıdır.
Acık tarlada, ciceklenme donemi icerisinde su eksikliği, kucuk meyvelerde aşırı dokulmelere neden olur. Hasat zamanı cok sık sulama yavaş olgunlaşmaya neden olur. Duzenli sulama yaparak domates meyvesinde meydana gelecek yarıklar onlenebilir.
Acık tarlada, karık usulu sulamada, suyun kok boğazına değmemesi icin sırta dikim tercih edilmelidir. Duzensiz sulamalarla, sıcak zamanlarda toprak kurursa guneşin topraktan yansımasıyla, kalsiyum da toprakta noksansa, ozellikle toprağa yakın meyvelerin alt kısımlarında cicek burnu curukluğu meydana gelir. Boyle durumlara, kalsiyum noksansa kirec uygulaması yapılmalı, toprak yuzeyi malc (yanmış hayvan gubresi, kompost, sap, saman vb..) ile kaplanmalı, muntazam sulama yaparak, toprağın cok kurumaması sağlanmalıdır.
Sulama suyunda tuzluluk onem arzeder. EC 750 ppm’e kadar olursa iyidir.

BUDAMA:

Acık tarla domates yetiştiriciliğinde askıya alınan sırık domateslerde kaliteli urun elde etmek icin koltuk alma ve uc alma yapılır.

KOLTUK ALMA:

Govde ile ana yaprakların birleştiği yerde oluşan surgunlerin alınmasına koltuk alma denir.
İlk koltuk alma işlemi bitkilere herek verildiğinde başlar ve her 10-15 gunde bir tekrarlanır.
Koltuk Almanın Yararları:
1-Olgunlaşma daha erken başlar.
2-Az sayıda fakat daha iri ve daha duzgun meyveler elde edilir.
3-Bakım ve ozellikle mucadele ile hasat işleri kolay ve suratli yapılabilir,masraf azalır.

UC ALMA:

Bırakılması istenen son salkımın iki yaprak uzerinden bitkinin tepe surgunun koparılmasına uc alma denir.

HASAT:

Tarlada yetiştirilen domateslerde tohum ekiminden hasada kadar 80-100 gun, fide dikiminden hasada kadar 60-80 gunluk bir zaman vardır.
Sofralık domatesler gonderilecek pazarın uzaklığına gore değişik olgunluk devrelerinde ve farklı donemlerde hasat edilmektedir.
Kaliteli meyvenin, yuvarlak ve duzgun şekilli, uygun buyuklukte (kg.da 6-8 meyve) olması, dilimsizlik, renk, cekirdek evlerinin az ve kucuk olması, az cekirdeklilik, cekirdek evlerindeki kaygan sıvının yeşil renkte olmaması, meyve kabuğunun yola dayanmaya elverişli kalınlık ve elastikiyette olması, meyvelerin catlamaması, dolgun ve bol etlilik, olgun domateste de sap cukurunun etrafında yeşil rengin olmaması gerekir. İyi bir ceşit ve uygun koşullarda acıkta yapılan yetiştiricilikte dekara 4-12 ton urun alınabilmektedir.

DOMATESDE GORULEN HASTALIKLAR:

Erken yaprak yanıklığı, mildiyo, yaprak kufu, bakteriyel benek, bakteriyel kanser ve solgunluk, domates mozayik virusu, domates sarı yaprak kıvırcıklık virusu.

DOMATESDE GORULEN ZARARLILAR:

Nematodlar, bozkurt, danaburnu, tel kurdu, yaprak bitleri, beyaz sinek, Empoasca, thrips, yaprak galeri sinekleri, kırmızı orumcekler, saman akarları, yeşil kurt ve diğer emici bocekler.

__________________