Yakala, salla, ısır, ikiye ayır ve at gitsin... Yusufcukların sıra dışı kur rituelleri, evrimleşmelerine ışık tutuyor.
Sımsıcak bir yaz gununde ilginc hareketlerini gormuşsunuzdur. Erkek yusufcuk sazlarla cevrelenmiş bir goletin herhangi bir yerinde, bir dişiyi izlerken orneğin... Aynen yıldırımın kolları gibi. Ya da cizgileri ile kaplanı andıran bir sarı cizgili helikopter boceği, boşluğa dalışlar yapıp, doner; incecik kanatlarını parlatır ve bir eş bulup onunla gokyuzune doğru yukselirken... Hatta belki de birbirine kenetlenmiş goz kamaştıran bir cift yeşil helikopter boceği gece karası suların uzerinde tek vucut olup doner; erkek, dişiyi bir ok gibi once one sonra geriye en son da goğe doğru cekerek helikopter ustalarının dahi yalnızca hayal edebilecekleri bir ceviklikle peşinden suruklerken...
Uzaktan bakıldığında yusufcukların ayini andıran kurları ve ciftleşmeleri zararsız, hatta romantik gorunur. Ancak ciftleşme oyunlarına yakından baktığınızda tahmin edildiğinden daha sert bir cinsel taciz ve mucadele oykusu cıkar karşınıza. Mucevher kanatlı su bakirelerini (Calopteryx splendens) ele alalım. Bu turun bazı erkekleri kur yapma gibi şeylerle hic ilgilenmez; guneşin altında ısınan tedbirsiz dişileri, hatta larva derisinden yeni cıkmış ve hÂl ıslak gorunen erginleşmemiş dişileri kapmaya calışırlar. "Hırsız" olarak anılanları, şiddetli darbelerle asılarak ve ısırarak ciftleşenlere saldırır ve onları birbirinden ayırır. "Suda pusuya yatanlar" olarak adlandırabileceğimiz bazılarıysa ciftleşmek icin aradığı dişiyi –dişinin o surecte suda boğulması olasılık dahilinde olsa da– tam yumurta bırakırken yakalar. Bu durumda dişilerin payına duşense, bu oldukca kaba sayılabilecek davranıştan darbeler savurup, zikzaklar cizerek; bir aşağıya ve bir yukarıya doğru kendi etrafında donerek suya bata cıka hızla kacmak ya da bazen olumcul sonuclar doğurabilecek kadar kararlı bir şekilde mucadele etmektir.
Peki dişiler ve erkekler arasındaki savaşın nedeni nedir? Bu sorunun yanıtını arayan bilim insanları, yusufcuklarda, yalnızca garip ureme alışkanlıklarını değil aynı zamanda goz kamaştırıcı renk ve tur ceşitliliğini de acıklayabilecek olan bir icgudu ve deneyim, işbirliği ve mucadele karışımı goruyor.
Biyolog Philip Corbet, İspanya'da kucuk bir golun guneşli bir koşesinde, her ikisi de harika bir mavi kuyruğa sahip, biri gok mavisi diğeri kırmızımsı sarı bir cift kızboceğine kilitlenmiş. "İkisi de, farklı renklere sahip dişileriyle unlu Ischnura graellsii turunden" diyor. Erkekleri kaba davranışlarıyla tanınıyor. "Ciftleşmeyi sağlama almak icin erkek, ucan bir dişiyi yakalıyor ve hatta bazen dişinin kanatlarının govdesi ile birleştiği yeri ısırıyor."
Ancak bu cift, tıpkı kağıt uzerine cizilen kalpler gibi birbirine kenetlenmiş. Corbet, yusufcukların ciftleşmesini izleyen herkesin evrimsel uyumun olağanustu bir orneğini goreceğini ifade ediyor. Odonatlar ya da "dişli olanlar" olarak adlandırılan yusufcuklar, su bakireleri ve kızbocekleri, 300 milyon yılı aşkın -yani farklı ureme stratejileri geliştirmelerine yetecek kadar- bir suredir varlık gosteriyor.
__________________